Dariusz III
Dariusz III (staropers. 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁; ur. ok. 380 p.n.e.[1], zm. 330 p.n.e. w pobliżu Hekatompylos) – ostatni król perski z dynastii Achemenidów[2]. Rządził jako Król Królów w latach 336–330 p.n.e. W języku perskim jego imię było wymawiane Darajawausz, w języku greckim nazywany Dareios Kodomanos, w języku egipskim Inczriusza.
| |
| król Persji | |
| Okres |
od 336 p.n.e. |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data śmierci |
330 p.n.e. |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo | |
| Żona | |
| Dzieci | |
Źródła historyczne edytuj
Główne źródło wiedzy nt. panowania Dariusza stanowią prace greckich i rzymskich historyków opisujących życie Aleksandra Wielkiego: Diodora Sycylijskiego, Plutarcha, Flawiusza Arriana, Kurcjusza Rufusa i innych[1]. Do pozostałych źródeł należą m.in. Lista Królów z Uruk i babilońskie pisma astronomiczne[1]. Kluczowym źródłem ikonograficznym jest odkryta w XIX wieku mozaika z Domu Fauna w Pompejach[1].
Życiorys edytuj
Pochodził z którejś z bocznych linii Achemenidów[3][2]. Urodził się jako Artaszata (stpr. Artašiyāta[1], gr. Artaksates)[4], historyk Justyn podaje Kodoman jako imię, którego Dariusz używał przed dojściem do władzy[1]. Syn Arsamesa i Sysygambis (wg innych źródeł Sysyngambris[1]), córki Artakserksesa II. Jego dziadkiem miał być Ostanes – jeden z braci Artakserksesa II. Historycy uznają, że powyższe pochodzenie Dariusza miało charakter raczej oficjalny i przybrany dla potrzeb dynastycznych aniżeli rzeczywisty[1]. W młodości prawdopodobnie służył jako królewski poddany (bandaka)[1].
W bliżej nieokreślonym czasie Dariusz pełnił służbę nadzorcy chapar-khaneh,, tj. perskiego systemu pocztowego[1]. W latach 344–336 p.n.e.[potrzebny przypis] pełnił funkcję satrapy Armenii[1]. Zapewne około 340 p.n.e. poślubił Statejrę, która podług niektórych zapisów była jego krewną: dała mu ona syna Ochosa[1]. Z poprzedniego związku miał trzy córki[1].
Został wyniesiony na tron przez Bagoasa, który otruł dwóch wcześniejszych królów Artakserksesa III oraz Arsesa[2]. Po objęciu rządów w pierwszej kolejności rozwiązał kwestię wpływowego eunucha, nakazując mu wypicie trucizny[2][3]. Ok. 334 p.n.e.[3] (chronologia niepewna[1]) stłumił rebelię w Egipcie, pokonując Chabbasza i przywracając władzę perską w tym kraju[3][1]. Przyjął tytulaturę faraońską. Ustanowił satrapą w Egipcie człowieka o imieniu Sabakes[3]. Pokonał też innego pretendenta, który rościł sobie prawa do władzy w Babilonie[1].
Nie jest wykluczony jego udział w zamordowaniu Filipa II[2]. Zlekceważył ostrzeżenia nieprzychylnych Macedonii Greków o planowanej już za Filipa II wyprawie przeciwko Persji i nie przygotował swojego państwa do obrony, bądź nie zdążył tego zrobić[2].
W 334 p.n.e. Aleksander Macedoński wylądował w Azji Mniejszej i rozbił siły miejscowych satrapów perskich nad Granikiem[2]. Tym samym Persja utraciła kontrolę nad zachodnimi rejonami Azji Mniejszej[3].
Jesienią 333 p.n.e. pod Issos siły perskie zostały ponownie rozbite[2], do niewoli dostały się: matka Dariusza – królowa Sysygambis, żona Statejra oraz córki: Statejra II i Drypetis, a także sześcioletni wówczas syn Ochos[3]. Następnie Aleksander Macedoński zajął Fenicję, Palestynę i Egipt[3]. Dariusz próbował wejść w układy z Aleksandrem, oferując mu oddanie ziem, które już zdobył oraz wszystkich satrapii perskich na zachód od Eufratu, jednak Macedończyk odmówił[2]. Król Persów oferował również Aleksandrowi rękę swojej córki Statejry w zamian za sojusz, również bezskutecznie[3][2].
W 331 p.n.e. pod Gaugamelą armia perska została ostatecznie rozbita[1]. Dariusz uciekł razem z niedobitkami swojej armii, kierując się początkowo do Ekbatany, podczas gdy Aleksander zajął perskie stolice: Babilon, Suzę i Persepolis[1][2]. Kiedy król Macedonii skierował się następnie w stronę Ekbatany, którą zajął wiosną 330 p.n.e., Dariusz uszedł w kierunku wschodnim, do Baktrii[3][1]. Zginął w 330 p.n.e. niedaleko miejscowości Hekatompylos[1]. Został tam najpierw wzięty w niewolę, a później śmiertelnie raniony w zamachu przeprowadzonym z rozkazu satrapy Baktrii – Bessosa, z którym był spokrewniony[2][1]. Bessos zlecił zgładzenie Wielkiego Króla swoim dwóm sługom Satibarzanesowi i Barzaentesowi, a następnie ogłosił się królem Persji jako Artakserkses V[5]. Aleksander wkrótce pojmał Bessosa i rozkazał go zabić, czego dopilnować miał brat Dariusza[3] Oksatres[potrzebny przypis]. Ciało króla rozkazał pochować zgodnie z perskim rytuałem w królewskim grobie[1]. W 324 p.n.e.[potrzebny przypis] Aleksander poślubił Stateirę, córkę Dariusza, łącząc w ten sposób obie dynastie[3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Darius III [online], Encyclopædia Iranica Online [dostęp 2023-05-06] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Darius III | king of Persia, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-05-06] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Bogusław Kwiatkowski, Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 903–908, ISBN 978-83-244-1042-2.
- ↑ Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, PWN Warszawa 2009, s. 476.
- ↑ Olbrycht J. M., Aleksander Wielki i świat irański, Rzeszów 2004, s. 25.