Wikipedia

Dimitris Lyacos

poeta i dramaturg grecki

Dimitris Lyacos (gr. Δημήτρης Λυάκος; ur. 19 października 1966 r. w Atenach, Grecja) – grecki dramaturg i poeta[1], autor trylogii Poena Damni.

Dimitris Lyacos
Δημήτρης Λυάκος
Ilustracja
autor zdjęcia: Katerina Fougiatzi
Data i miejsce urodzenia

19 października 1966
Ateny, Grecja

Narodowość

grecka / włoska

Język

grecki

Dziedzina sztuki

literatura (poeta, dramaturg)

Ważne dzieła
  • Z213: Exit
Strona internetowa

Lyacos znany jest z formy przeciwstawiającej się gatunkom i awangardowego łączenia tradycyjnych motywów literackich z rytualnymi, religijnymi, filozoficznymi i antropologicznymi elementami, w swych tekstach ponownie bada wielkie narracje w kontekście niektórych trwałych motywów zachodniego kanonu[2]. Choć trylogia Poena Damni liczy nie więcej niż 200 stron, ukończenie jej zajęło autorowi ponad trzydzieści lat[2][3][4]. W tym okresie poszczególne części trylogii były zmieniane i ponownie publikowane. Treść trylogii skupiona jest wokół grupy pojęć takich jak kozioł ofiarny, poszukiwanie, powrót zmarłych, odkupienie, fizyczne cierpienie, szaleństwo. Postaci w dziełach Lyacosa są zawsze oddalone od społeczeństwa[5], to uciekinierzy, jak narrator w książce Z213: Exit, to wyrzutkowie w dystopijnym świecie, jak bohater książki With the People from the Bridge lub ludzie pozostawieni samym sobie, jak bohater The First Death, który na pustynnej wyspie walczy o przetrwanie. Trylogia Poena Damni, obok dzieł takich autorów jak Gabriel García Márquez i Thomas Pynchon[6], jest interpretowana jako „alegoria nieszczęścia”, jednocześnie uważana jest za główny wykładnik postmodernistycznego patetyzmu[7] i jedno z najważniejszych anty-utopijnych dzieł XXI wieku[8].

Życiorys edytuj

Urodził się w Atenach, tam dorastał i studiował prawo. W latach 1988-1991 mieszkał w Wenecji. W 1992 r. przeprowadził się do Londynu. Pod czujnym okiem filozofów analitycznych Teda Hondericha i Tima Crane’a studiował filozofię na University College London[9]. Swe filozoficzne dociekania skupiał na epistemologii, metafizyce, greckiej filozofii starożytnej i Wittgensteinie. W 2005 r. przeprowadził się do Berlina. Obecnie mieszka w Berlinie i w Atenach.

Twórczość edytuj

W 1992 r. Lyacos postanowił napisać trylogię zatytułowaną Poena Damni, odwołując się tym samym do najcięższej próby, jaką w piekle muszą znieść potępione dusze, tj. do utraty wizji Boga. Trylogia rozwijała się stopniowo jako work in progress na przestrzeni trzydziestu lat[10]. Trzecia część (The First Death) została opublikowana najpierw po grecku (Ο πρώτος θάνατος), a później została przetłumaczona na j. angielski, hiszpański i niemiecki. Druga część zatytułowana Nyctivoe została po raz pierwszy wydana w 2001 r. w j. greckim i niemieckim po czym została wydana w j. angielskim w 2005 r. Tekst ten został zastąpiony w 2014 r. nową wersją noszącą tytuł: With the People from the Bridge[11].

 
Lyacos, praca Waltera Melchera

Trylogia Lyacos, dzięki wielu artystom pojawiła się także w różnych dziedzinach sztuki. Austriacka artystka, Sylvie Proidl w 2002 r. w Wiedniu zaprezentowała serię obrazów inspirowanych pracą Lyacosa. W 2004 r. w trasę po Europie wyruszyła instalacja łącząca dźwięk i rzeźbę, stworzona przez rzeźbiarza Fritza Unegga i producenta BBC, Piersa Burton-Page’a. W 2005 r. austriacki artysta wizualny, Gudrun Bielz zaprezentował sztukę wizualną zainspirowaną Nyctivoe. W Grecji w latach 2006–2009 grupa taneczna „Myia” prezentowała taneczną wersję (taniec współczesny) Nyctivoe. Muzyczno–teatralna wersja Z213: Exit skomponowana przez greckich kompozytorów Marię Aloupi i Andreasa Diktyopoulosa, była przedstawiania przez Das Neue Ensemble i greckiego aktora Dimitrisa Lignadisa w 2013 r[12].

Dimitris Lyacos wraz z Lesem Murreyem był zagranicznym gościem na Poetryfest International Poetry Festival w Aberystwyth w Walii w 1998 r. Od tamtego wydarzenia brał udział w wieczorach autorskich i odczytach na wielu uniwersytetach na całym świecie, w tym na Oksfordzie, w Trieście, w Hongkongu i Nottingham. W 2012 r. był Rezydującym Pisarzem w Międzynarodowym Programie Pisarskim na Uniwersytecie w Iowa[13]. Jest jednym z nielicznych greckich autorów, którzy zdobyli międzynarodowe uznanie[14][15][16]. Poena Damni przetłumaczona na inne języki stała się najpowszechniej recenzowaną grecką książką ostatnich dekad[17] a Z213: Exit prawdopodobnie najlepiej sprzedającą się książką współczesnej poezji greckiej w angielskim przekładzie[3][18]. Lyacos był gościem podczas Międzynarodowego Festiwalu Literackiego w Tbilisi w 2017 r[19].

Poena Damni edytuj

Treść i kontekst edytuj

Choć Trylogia ma wiele wspólnego z poezją tragiczną i dramatem epickim, jednocześnie jest wyraźnie postmodernistyczna[20][21]. Ponieważ bada głęboką strukturę tragedii zamiast jej formalnych cech charakterystycznych, została nazwana dziełem post-tragicznym[22]. Wpływ Homera, Ajschylosa[23] i Dantego[24][25], a także mroczne aspekty poezji romantycznej, wraz z symbolizmem, ekspresjonizmem[26] i wyraźnym zainteresowaniem religijnym i filozoficznym przenikają dzieło. Poena Damni jest w związku z tym, pomimo swoich postmodernistycznych cech, łączona z twórczością takich przedstawicieli tzw. „wysokiej moderny” jak James Joyce[27] i Virginia Woolf[28].

Pierwsza część trylogii, Z213: Exit (Ζ213: ΕΧΟΔΟΣ), opisuje ucieczkę mężczyzny ze strzeżonego miasta i jego podróż przez oniryczne, czasem niczym z koszmaru krainy[29]. W drugiej książce, With the People from the Bridge (Με τους ανθρώπους από τη γέφυρα) bohater Z213: Exit staje się pierwszoosobowym narratorem i jedynym widzem w prowizorycznej sztuce wystawianej pod łukami opuszczonego dworca kolejowego. Trzecią książkę, The First Death (Ο Πρώτος Θάνατος) rozpoczyna obraz samotnego człowieka na skalistej wyspie, po czym ze szczegółami zostaje opisana jego walka o przetrwanie, a także rozkład ciała i rozwijanie się jego zwojów pamięci[30].

Analiza edytuj

 
Poet Lyacos with a beater. Yiannis Melanitis, obraz olejny na przygotowanym drewnianym panelu, 104 x 39,2 cm, 2012-2013

Teksty Lyacosa przekraczają zwyczajowe granice gatunkowe i w związku z tym trudno je przyporządkować do konkretnego gatunku[25][31]. Z213: Exit od nowa kontekstualizuje elementy wielkiego greckiego kanonu – w tym motywy bohatera-uciekiniera i oddanego wędrowcy[32]. Często przyjmuje formę narracyjną, mieszając poezję z prozą[33]. Trylogia przekształca się w dramatyczne przedstawienie charakteru i sytuacji w With the People from the Bridge, a następnie w mocno liryczny typ poezji użyty, by zobrazować rozkład i końcową apoteozę ciała w The First Death. W tekstach wykorzystano rozbieżności między postrzeganym a obiektywnym światem zewnętrznym; czytelnik śledzi nieregularny przepływ monologów wewnętrznych wynikających z wydarzeń mających miejsce w świecie zewnętrznym, ale ostatecznie postrzeganych jako odzwierciedlenie myśli i uczuć znajdujących się w umyśle bohatera. Z drugiej strony, okolica, w której toczy się akcja, wyglądająca na obcą i rozwijające się podobne do snu zdarzenia przedstawione są z imponującą wnikliwością[34], wskazując na alternatywną rzeczywistość lub odsłaniając ukryty wymiar świata. Z tej perspektywy, trylogia była interpretowana jako rodzaj „surfiction”[35], gdzie świat przedstawiony w trylogii pozostawia czytelnikowi otwarte pole do swojej własnej, zinternalizowanej wersji[36].

Z213: Exit edytuj

Z213: Exit czerpie z palimpsestu, by przedstawić fikcyjną nić łączącą elementy antycznych i współczesnych źródeł jak również „dialogu” jego dwóch bohaterów[32]. Tekst jest zbudowany z szeregu fragmentarycznych haseł[37] zapisanych w fikcyjnym dzienniku rejestrującym doświadczenia bezimiennego bohatera podczas podróży pociągiem w stronę nieznanej krainy[38]. Mężczyzna został wypuszczony – lub uciekł – z jakiegoś rodzaju zamknięcia, ogólnikowo opisanego w dzienniku[39] i przypominającego szpital, więzienie, getto lub jakiegoś rodzaju enklawę[40]. Jego późniejsza wędrówka po opuszczonych ziemiach na granicy realności[41] jest osadzona w dość szczegółowo opisanej i w pewien sposób Kafkowskiej[42] atmosferze, co podważa osąd, że najbardziej oniryczne okoliczności są również najbardziej realnymi[43][44]. Po drodze bohater zagłębia się w niemal religijne, mistyczne poszukiwania, podczas gdy, jednocześnie, jego narastające wrażenie bycia śledzonym[45] wprowadza element napięcia i kinowej jakości przypominającej noir. Tak więc tekst zawieszony jest na metafizyczności ale także przypomina powieści detektywistyczne z lat 40. kończące się niezwykłym odkryciem. Z213: Exit zamyka opis ofiary, gdzie bohater i „głodna grupa ucztujących” piecze na rożnie jagnię, tnąc i odzierając ze skóry jego wciąż krwawiące ciało i usuwając z niego wnętrzności, jakbyśmy obserwowali jakiś święty rytuał[46].

With the People from the Bridge edytuj

With the People from the Bridge (proponowany polski tytuł: Z ludźmi z mostu) opiera się na historii bohatera przypominającego Gerazeńczyka zniewolonego przez demona z ewangelii św. Marka, żyjącego na cmentarzu, dręczonego przez demony i zadającego sobie krzywdę kamieniami. Wchodzi on do grobu swej zmarłej kochanki chcąc otworzyć trumnę, w której znajduje się jej ciało, nietknięte przez rozkład. Bohater czuje nagłe pragnienie wskrzeszenia ciała, którego powrót do życia zostaje następnie opisany[11]. Grób staje się „wspaniałym i zacisznym miejscem” dla kochanków, którzy są w stanie się objąć[47]. Sztuka opisuje w narracji wieloperspektywicznej historię opartą na motywie upiora poprzez pierwszoosobowe opisy czterech postaci: mężczyzna zniewolony przez demony próbuje wskrzesić ciało kochanki ale ostatecznie łączy się z nią w grobie[48]. Akcja rozgrywa się w sytuacji przypominającej święto zmarłych lub epidemię wampirów. W tekście odnajdujemy oczywiste odniesienia do tradycji chrześcijańskiej[49] i eschatologii. Tekst okazuje się wspólnym rozważaniem zbiorowego zbawienia, które ostatecznie pozostaje nierozwiązane po końcowym narracyjnym zwrocie akcji[50].

The First Death edytuj

W The First Death (proponowany polski tytuł: Pierwsza śmierć) odmawia się miejsca okaleczonemu ciału, które jest rozbijane przez skały i poddawane jest ciągłemu upodleniu, fizycznemu i psychicznemu, tak, że nawet mechanizmy pamięci zostają zaburzone[51]. A jednak więź między osobą a ciałem, która zapewnia życie, nadal trwa i „w tym momencie bez materii/ gdzie świat zderza się i znika”[52], instynkty mechaniczne kosmosu nakręcają się do działania i wyrzucają tę nieredukowalną substancję w przestrzeń – pobudzając, być może, przyszłą regenerację.

Opinia krytyki edytuj

Poena Damni to najbardziej znane i najczęściej poddawane ocenie krytyków literackich dzieło współczesnej literatury greckiej w przekładzie[53]. Jego różne wydania do jesieni 2017 r.[54] zyskały ponad pięćdziesiąt krytyk zagranicą[55]. Trylogia została doceniona za kreatywne przekraczanie granicy między modernizmem a postmodernizmem, mimo że autor mocno opiera się na różnorodności tekstów kanonu literatury zachodniej. Większość krytyków dostrzegło użycie zawiłej sieci odniesień tekstowych i parafraz do dzieł klasycznych i Biblii, zaznaczając jednocześnie unikalny styl i charakter tekstu[55]. Trylogia wywołała znaczne poruszenie wśród krytyków akademickich i stanowi część kilku programów nauczania postmodernistycznej prozy na uczelniach na świecie[56]. Dimitris Lyacos był nominowany do literackiej Nagrody Nobla.[57]

Zobacz też edytuj

  • Wywiad z D. Lyacosem przeprowadzony przez Johna Taylora w „New Walk”, nr. 12, wiosna/lato 2016, Leicester, Wielka Brytania.

Bibliografia edytuj

  • Poena Damni O Protos Thanatos, „Odos Panos”, Athens 1996, ISBN 960-7165-98-5.
  • Poena Damni The First Death, tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press” 2000, ISBN 1-899549-42-0.
  • Poena Damni Nyctivoe, wydanie grecko – niemieckie, tłum. Nina-Maria Jaklitsch, „CTL Presse”, Hamburg 2001[58].
  • Poena Damni Nyctivoe, tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press” 2005, ISBN 1-904886-11-6.
  • Poena Damni Z213: ΕΞΟΔΟΣ, „Dardanos Publishers”, Athens 2009, ISBN 960-402-356-X.
  • Poena Damni Z213: Exit, tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press” 2010, ISBN 978-1-907356-05-6.
  • Poena Damni Der erste Tod, tłum. Nina-Maria Wanek. Verlagshaus J. Frank, I wydanie 2008, II wydanie 2014, ISBN 978-3-940249-85-2.
  • Poena Damni With the People from the Bridge, tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press”, Nottingham 2014, ISBN 978-1-910323-15-1.
  • Poena Damni Z213: Exit, Second Edition (wersja poprawiona), tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press”, Nottingham 2016, ISBN 978-1-910323-62-5.
  • Poena Damni The First Death, Second Edition (wersja poprawiona), tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press”, Nottingham 2017, ISBN 978-1-910323-87-8.
  • Poena Damni Z213: Exit, tłum. Michel Volkovitch, „Le Miel des Anges”, 2017, ISBN 979-10-93103-23-5.

Linki zewnętrzne edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ http://www.mid.muohio.edu/segue/7/7lyacos.pdf
  2. ↑ a b „World Literature Today”, Notabenes Section, marzec 2017. https://www.worldliteraturetoday.org/2017/march/nota-benes-march-2017
  3. ↑ a b Paul B. Roth, Preface to Dimitris Lyacos, Special Feature, „The Bitter Oleander Journal”, tom 22, nr 1, wiosna 2016, Fayetteville, Nowy Jork.
  4. ↑ Bethany W. Pope, With the people from the bridge: Poena Damni, „The Ofi Press Magazine”, nr 44, październik 2015, Miasto Meksyk, Meksyk. http://www.ofipress.com/lyacosdimitris.htm
  5. ↑ Michael O'Sullivan, The Precarious Destitute: A Possible Commentary on the Lives of Unwanted Immigrants http://www.asiancha.com/content/view/2105/505/
  6. ↑ Mukesh Williams, Representations of Self-Actualizing Women in Haruki Murakami and Leo Tolstoy, „Studies in the English Language & Literature”, nr. 77, 2015, s. 34. https://web.archive.org/web/20160812215058/http://libir.soka.ac.jp/dspace/bitstream/10911/4568/1/ebk401-029.pdf
  7. ↑ Philip Shaw, The Sublime, rozdział: The Sublime is Now, s. 176. „Routledge” 2017. https://books.google.gr/books?id=XA-9DgAAQBAJ&pg=PT206&lpg=PT206&dq=dimitris+lyacos+postmodern&source=bl&ots=_tMteVbd0Y&sig=18IjAjY8pYa2bDDutlWCO5cZKvs&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj7teHY68bTAhWCfhoKHaD1BG8Q6AEIWjAJ#v=onepage&q&f=false
  8. ↑ Toby Widdicombe, Andrea Kross. Historical Dictionary of Utopianism, s. xxxi. 2017, „Rowman and Littlefield” https://books.google.gr/books?id=LQolDwAAQBAJ&pg=PR31&lpg=PR31&dq=%22Z213:+Exit%22&source=bl&ots=ICwJlpQG4e&sig=ujnqcbehQ_jshx8tQHzcnrhF6HY&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj-l-vG66jUAhUEbRQKHVFOCAc4MhDoAQgiMAE#v=onepage&q&f=false
  9. ↑ Careers & Destinations [online], www.ucl.ac.uk [dostęp 2018-08-15] (ang.).
  10. ↑ Paul B. Roth, Preface to Dimitris Lyacos, „Bitter Oleander Journal Feature”, tom 22, nr 1, wiosna 2016, Fayetteville, Nowy Jork.
  11. ↑ a b With the people from the bridge [online], www.shoestring-press.com [dostęp 2018-08-15] (ang.).
  12. ↑ Z213:EXIT - Chapter 8 [part 33-end] by Andreas Diktyopoulos | Free Listening on SoundCloud [online], soundcloud.com [dostęp 2018-08-15] (ang.).
  13. ↑ „Dimitris Lyacos | International Writing Program”. Iwp.uiowa.edu. 2013-07-17.
  14. ↑ Recenzja Z213: Exit, Mark King, “The Literary Nest”, nr. 1, kwiecień 2017.
  15. ↑ John Taylor interviews Dimitris Lyacos, „New Walk Magazine”, nr. 12, wiosna/lato 2016, Leicester UK.
  16. ↑ Eleni Sakellis, Some works of world-renowned poet Dimitris Lyacos, „The National Herald”, Nowy Jork, luty 20-26 2016, str. 9.
  17. ↑ Robert Zaller, Eucharist: Dimitris Lyacos's With the People from the Bridge, „The Critical Flame”, marzec 2016. http://criticalflame.org/eucharist-dimitris-lyacoss-with-the-people-of-the-bridge/
  18. ↑ „Litteraire”, nr. 12. levurelitteraire.com/dimitris-lyacos/
  19. ↑ Participants of the Tbilisi 3rd International Festival of Literature [online], tbilisilitfest.ge [dostęp 2018-08-15].
  20. ↑ Trylogia Poena Damni, recenzja Justina Goodmana. „Cleaver Magazine” 2015. http://www.cleavermagazine.com/poena-damni-trilogy-by-dimitris-lyacos-reviewed-by-justin-goodman/
  21. ↑ Philip Elliott. Recenzja Z213: Exit, „Compulsive Reader”, sierpień 2017. http://www.compulsivereader.com/2017/08/16/a-review-of-z213-exit-poena-damni-by-dimitris-lyacos/
  22. ↑ Ilias Bistolas, Poena Damni - Z213: Exit, Southern Pacific Review, styczeń 2017. http://southernpacificreview.com/2017/01/26/z213-exit/
  23. ↑ Verlagshaus J. Frank: Quartheft 08 | Der erste Tod | Dimitris Lyacos, „Belletristik-berlin.de” zarchiwizowany 2013-07-14, odzyskany 2013-07-27.
  24. ↑ Z213: Exit by Dimitris Lyacos, „Theadirondackreview.com” odzyskany 2013-07-27.
  25. ↑ a b Philip Elliott, recenzja Z213: Exit D. Lyacosa, „Compulsive Reader”, sierpień 2017. http://www.compulsivereader.com/2017/08/16/a-review-of-z213-exit-poena-damni-by-dimitris-lyacos/
  26. ↑ Robert Zaller, ostatnie tłumaczenia „Shoestring Press”, „The Journal of Modern Greek Studies”, tom 19, 2001, Johns Hopkins University Press”.
  27. ↑ Recenzja D. Lyacosa With the People from the Bridge, Katie Bodendorfer Garner „The Packingtown Review”, maj 2016, Chicago.
  28. ↑ Joseph Labernik, From the Ruins of Europe: Lyacos's Debt-Riddled Greece, http://www.tikkun.org/nextgen/from-the-ruins-of-europe-lyacoss-debt-riddled-greece.
  29. ↑ Recenzja Poena Damni, Z213: EXIT D. Lyacosa, tłum. Shorsha Sullivan „Decompmagazine.com”, 2011-07-17, odzyskany 2013-07-27.
  30. ↑ Project MUSE, Robert Zaller, ost. tłum. z „Shoestring Press”. Muse.jhu.edu. doi:10.1353/mgs.2001.0026, odzyskany 2013-07-27.
  31. ↑ Dimitris Lyacos – Mediterranean Poetry [online], www.odyssey.pm [dostęp 2018-08-15] (ang.).
  32. ↑ a b Recenzja Z213: Exit, Will Carter, „Ezra Journal of Translation”, tom 12, wiosna 2017.
  33. ↑ Gemil Reutter, Z213: Exit, North of Oxford. https://northofoxford.wordpress.com/2017/02/03/z213-exit-poena-damni/
  34. ↑ Z213: Exit D. Lyacosa (drugie wydanie). Recenzja Maxa Goodwina Browna. „Writing.ie”, październik 2017, Irlandia. https://www.writing.ie/readers/z213-exit-poena-damni-by-dimitris-lyacos/. „Prick of the Spindle Journal”, kwiecień 2017. Alabama, USA (on hiatus).
  35. ↑ ARCHIVE - Surfiction - monstrouspossibility [online], archives.evergreen.edu [dostęp 2018-08-15] (ang.).
  36. ↑ Fran Mason, Historical Dictionary of postmodern Literature and Theater, Dimitris Lyacos s. 276-77, wydanie drugie, „Rowman and Littlefield” 2016.
  37. ↑ Nicholas Alexander Hayes, recenzja Z213: Exit, „Your Impossible Voice”, luty 2017. http://www.yourimpossiblevoice.com/review-z213-exit-poena-damni-dimitris-lyacos/
  38. ↑ Recenzja Z213: Exit, Mark King, „The Literary Nest”, tom 3, nr 1, kwiecień 2017.
  39. ↑ The Missing Slate, recenzja Z213: Exit Jacoba Silkstone’a. marzec 2017. http://themissingslate.com/2017/03/07/z213-exit/
  40. ↑ „Decomp Magazine”, Spencer Dew, Dimitris Lyacos' Z213: Exit, lipiec 2011.
  41. ↑ Z213: EXIT, D. Lyacosa, (drugie wydanie), recenzja C.L. Bledsoe’a. „Free State Review”, październik 2017, Maryland USA. https://web.archive.org/web/20171004191736/https://freestater.wordpress.com/2017/10/03/z213-exit-by-dimitris-lyacos-translated-by-shorsha-sullivan/
  42. ↑ „Cha: An Asian Literary Journal”, A Philosophy of Exits and Entrances: Dimitris Lyacos's Poena Damni, Z213: Exit, Asiancha.com, odzyskany 2013-07-27.
  43. ↑ Z213: Exit D. Lyacosa (wydanie drugie). recenzja Maxa Goodwina Browna, „Writing.ie.” październik 2017, Irlandia. https://www.writing.ie/readers/z213-exit-poena-damni-by-dimitris-lyacos/. Prick of the Spindle Journal, kwiecień 2017, Alabama, USA (on hiatus).
  44. ↑ Genna Rivieccio, Z213: Exit, „The Opiate Magazine”, luty 2017. https://theopiatemagazine.com/2017/02/12/poena-damni-z213-exit-by-dimitris-lyacos-gets-worthy-translation-from-shorsha-sullivan/
  45. ↑ Marie Schutt, Dimitris Lyacos's Z213: Exit, a world gone mad, „Liminoid Magazine”, luty 2017. http://www.liminoidmagazine.com/blog/2017/2/23/review-dmitri-lyacos-z213exit-a-world-gone-mad
  46. ↑ „Cha An Asian Literary Journal”, nr. 13, luty 2011. Michael O' Sullivan. A philosophy of exits and entrances: Dimitris Lyacos' Poena Damni, Z213 Exit
  47. ↑ Chris Duncan, http://raysroadreview.com/book-review-with-the-people-from-the-bridge/
  48. ↑ Lyacos, Nyctivoe Libretto 5. Ctl-presse.de, odzyskany 2013-07-27.
  49. ↑ With the People from the Bridge D. Lyacosa, recenzja Johna Howarda, „Wormwood”, tom 26, wiosna 2016, Leyburn, North Yorkshire UK. (wersja drukowana), s. 90.
  50. ↑ Robert Zaller, Eucharist: Dimitris Lyacos's „With the People from the Bridge „The Critical Flame, marzec 2016. http://criticalflame.org/eucharist-dimitris-lyacoss-with-the-people-of-the-bridge/
  51. ↑ „NonFiction". „The Writing Disorder”. odzyskane 2013-07-27.
  52. ↑ The First Death, Poena Damni, tłum. Shorsha Sullivan, „Shoestring Press”, Nottingham 2000, s. 32.
  53. ↑ Recenzja Z213: Exit, Mark King. „The Literary Nest”, tom 3, nr 1, kwiecień 2017.
  54. ↑ Dimitris Lyacos | Dimitris Lyacos - Greece/Italy [online], tbilisilitfest.ge [dostęp 2018-08-15].
  55. ↑ a b Philip Elliott, recenzja Z213: Exit D. Lyacosa. „Compulsive Reader”, sierpień 2017. http://www.compulsivereader.com/2017/08/16/a-review-of-z213-exit-poena-damni-by-dimitris-lyacos/
  56. ↑ https://web.archive.org/web/20180414010325/http://hec.gov.pk/english/services/universities/RevisedCurricula/Documents/2016-2017/ENGLISH.pdf (pp. 187-188)
  57. ↑ “Polip” akordohet për edicionin jubilar - KOHA.net [online], www.koha.net [dostęp 2020-06-25] (alb.).
  58. ↑ Lyacos, Nyctivoe Libretto 5
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dimitris_Lyacos&oldid=68706384”