Etylodichloroarsyna
Etylodichloroarsyna – arsenoorganiczny związek chemiczny z grupy arsyn, duszący[8] i parzący[1] bojowy środek trujący zaliczany także do sternitów[9]. Wykazuje również, podobnie jak i inne arsyny, działanie łzawiące. Jest środkiem nietrwałym, szybko działającym i łatwym do odkażania[1][8]. Ma właściwości fizykochemiczne zbliżone do metylodichloroarsyny i nieco silniejsze właściwości toksyczne[5][10].
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C2H5AsCl2 | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory |
EtAsCl2 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa |
174,89 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
bezbarwna, gęsta, oleista ciecz o gryzącym zapachu czosnku lub owocowym[1][2] | ||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||
Otrzymywanie edytuj
Etylodichloroarsynę otrzymuje się przez alkilowanie (ściślej: etylowanie) trichlorku arsenu. Np. etylodichloroarsyna powstaje w reakcji z tetraetyloołowiem (w temperaturze około 100 °C, aby nie dopuścić do powstania dietylochloroarsyny):
- Pb(C
2H
5)
4 + 4AsCl
3 → 4C
2H
5AsCl
2 + PbCl
4
Otrzymana mieszanina jest następnie destylowana pod zmniejszonym ciśnieniem, co pozwala uzyskać produkt o czystości ok. 95%. Do dalszego oczyszczania można zastosować destylację frakcyjną[11].
Innym, czynnikiem stosowanym do etylowania trichlorku arsenu jest dietylortęć, przy czym reakcja ma gwałtowny przebieg[12]:
- Hg(C
2H
5)
2 + AsCl
3 → C
2H
5AsCl
2 + C
2H
5HgCl
Reakcja AsCl
3 ze związkiem Grignarda, bromkiem etylomagnezu (C
2H
5MgBr), daje etylodichloroarsynę wraz z dietylochloroarsyną i kwasem podarsenawym (H
3AsO
2). Etylodichloroarsyna powstaje także w reakcji etyloarsyny (C
2H
5AsH
2) z chlorkiem rtęci, cyny, fosforu, arsenu lub antymonu[12].
Właściwości edytuj
Etylodichloroarsyna to gęsta, ruchliwa, oleista ciecz o zapachu czosnku, wyczuwalnym od stężenia ok. 0,14 ppm[13], dobrze rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych. Łatwo utlenia się, np. tlenem z powietrza[1] lub pod wpływem nadmanganianu potasu, dając mniej toksyczny związek, co może być przydatne w jej unieszkodliwianiu[9]. W wodzie hydrolizuje dając kwas chlorowodorowy i tlenek etyloarsyny, związek także toksyczny i parzący o mdłym zapachu czosnku[6][9][14]. Alkalia przyśpieszają hydrolizę[5].
| Lotność (mg/m³) | Temperatura (°C) | Źródło |
|---|---|---|
| 6500 | 0 | [2] |
| 20 000 | 20 | [1][2][6] |
| 27 200 | 25 | [2] |
Produkt techniczny jest brunatną cieczą i, w dużym rozcieńczeniu, zapachu owocowym[1][6]. Stosowany może być w postaci par i aerozoli w bombach lotniczych, minach, pociskach artyleryjskich oraz poprzez rozpylanie z samolotów[14].
Etylodichloroarsynę można ilościowo oznaczyć, podobnie jak metylodichloroarsynę, poprzez ogrzewanie jej z wodą (hydroliza), a następnie zobojętnienie wytworzonego w ten sposób kwasu solnego wobec lakmusu i miareczkowanie mianowanym roztworem jodu w obecności skrobi[5]:
- C
2H
5AsO + I
2 + 2H
2O → C
2H
5AsO(OH)
2 + 2HI
Odróżnienie metylo- i etylodichloroarsyny, ze względu na bardzo podobne właściwości i budowę, bywa trudne. Można to zrobić za pomocą roztworu azotanu rtęci. Etylodichloroarsyna daje z tym roztworem biały osad, ciemniejący po chwili, natomiast metylodichloroarsyna – osad ciemnoszary[14].
Zagrożenia edytuj
Z powodu natychmiastowego działania parzącego i mniejszej trwałości, etylodichloroarsyna uważana jest za środek bardziej skuteczny od iperytu siarkowego. Działa parząco na skórę przy gęstości skażenia 0,1–1,0 mg/cm²[1][6], przy 2 g/cm² tworzą się pęcherze[1], zazwyczaj w ciągu 2 do 4 godzin[15]. Pary są drażniące dla oczu, a kontakt ciekłej etylodichloroarsyny powoduje ich ciężkie uszkodzenie. Absorpcja cieczy lub par przez skórę powoduje zatrucie systemowe i może prowadzić do śmierci[2]. Grupa etyloarsenowa może powodować uszkodzenia szpiku kostnego oraz układów trawiennego i hormonalnego[15].
Inhalacja par powoduje uporczywe kichanie, pieczenie w nosie i gardle, podrażnienie górnych i dolnych dróg oddechowych, a także wymioty. Duże stężenia prowadzą do obrzęku płuc i paraliżu kończyn, mogące skutkować śmiercią[1][9]. Uszkodzenia płuc są trwałe i mogą przyczyniać się do łatwiejszego rozwoju infekcji i chorób nowotworowych[15]. Etylodichloroarsyna jest drażniąca przy stężeniu 1,5 mg/m³[6].
Pierwsza pomoc edytuj
W przypadku skażenia skóry lub oczu należy przemywać je dużą ilością wody lub roztworem izotonicznym soli kuchennej; można stosować 0,5% roztwór podchlorynu. W przypadku inhalacji podawać czysty tlen o wilgotności 100%[16]. Nie należy stosować ługów, które, mimo łatwego reagowania z etylodichloroarsyną, wytwarzają toksyczny i parzący tlenek etyloarsyny[14].
Historia edytuj
Środek ten został otrzymany w 1881 roku przez W. La Coste[1][17]. Przez Niemcy został wprowadzony pod koniec I wojny światowej – w marcu 1918 roku[6] – jako lotny środek mający być szybciej i krócej działającym od fosgenu i iperytu siarkowego, i jednocześnie którego skutki miały trwać dłużej od fenylodichloroarsyny[2]. Była trzecim i ostatnim związkiem arsenowym wprowadzonym przez Niemcy pomiędzy 1917 a 1918 rokiem[15]. Użyty był jednak niewiele razy prawdopodobnie z powodu wykorzystywanego z powodzeniem w tamtych czasach iperytu siarkowego[18]. Stosowany był także w mieszaninie z błękitnym krzyżem[19].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j Jerzy Mazur, Etylodichloroarsyna, [w:] 1000 słów o chemii i broni chemicznej, Zygfryd Witkiewicz (red.), Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 86–87, ISBN 83-11-07396-1, OCLC 19360683.
- ↑ a b c d e f g h i j k Blister Agents, [w:] Steven L. Hoenig, Compendium of Chemical Warfare Agents, New York: Springer, 2007, s. 5–6, ISBN 978-0-387-34626-7 (ang.).
- ↑ a b Dichloroethylarsine, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 570114 [dostęp 2011-02-25] (niem. • ang.).
- ↑ a b Physical Constants of Inorganic Compounds, [w:] David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
- ↑ a b c d e f Związki arsenoorganiczne, [w:] Aleksandra Stachlewska-Wróblowa, Analiza skażeń chemicznych, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985, s. 220.
- ↑ a b c d e f g Ethyl dichloroarsine, [w:] Chemical Warfare Agents. Toxicology and Treatment, Timothy C. Marrs (red.), Robert L. Maynard (red.), Frederick R. Sidell (red.), wyd. 2, John Wiley & Sons, 2007, s. 682, ISBN 978-0-470-01359-5 (ang.).
- ↑ Arsenic compounds, with the exception of those specified elsewhere in this Annex, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-03-28] (ang.).
- ↑ a b Etylodichloroarsyna, [w:] Eric Croddy, Clarisa Perez-Armendariz, John Hart, Broń chemiczna i biologiczna, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2003, s. 133, ISBN 83-204-2817-3.
- ↑ a b c d Etylodichloroarsyna, [w:] Stefan Stanisław Korolec, Chemiczne środki bojowe, Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Gazowej, 1928, s. 88.
- ↑ Jerzy Mazur, Metylodichloroarsyna, [w:] 1000 słów o chemii i broni chemicznej, Zygfryd Witkiewicz (red.), Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 158, ISBN 83-11-07396-1, OCLC 19360683.
- ↑ Preparations of blister agents, [w:] Jared Ledgard, A Laboratory History of Chemical Agents, 2006, s. 120, ISBN 978-0-615-13645-5 [dostęp 2011-02-26] (ang.).
- ↑ a b A Text-Book of Inorganic Chemistry, J. Newton Friend (red.), t. 11 Organometallic Compounds, cz. 2 Derivatives of Arsenic, London: Charles Griffin & Company, 1930, s. 22 [dostęp 2011-02-26] (ang.).
- ↑ Arsenic Agents C04-A, [w:] D. Hank Ellison, Handbook of Chemical and Biological Warfare Agents, wyd. 2, Boca Raton: CRC Press, 2008, s. 200–201, ISBN 978-0-8493-1434-6 (ang.).
- ↑ a b c d Etylodwuchloroarsyna i metylodwuchloroarsyna, [w:] Ministerstwo Obrony Narodowej, Bojowe środki chemiczne. Podręcznik, wyd. 2, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1953, s. 52–53.
- ↑ a b c d e f Swaran J.S. Flora, Govinder Flora, Geetu Saxena, Arsenicals: Toxicity, their Use as Chemical Warfare Agents, and Possible Remedial Measures, [w:] Handbook of Toxicology of Chemical Warfare Agents, Ramesh C. Gupta (red.), wyd. 1, Elsevier, 2009, s. 116–117, ISBN 978-0-12-374484-5.
- ↑ Methyldichloroarsine [online], NorthShore University HealthSystem [dostęp 2011-02-26].
- ↑ W. La Coste, Ueber Benzarsinsäuren und deren Derivate, „Liebigs Annalen”, 208 (1–2), 1881, s. 1–16, DOI: 10.1002/jlac.18812080102 (niem.).
- ↑ Robert Noyes, Chemical Weapons Destruction and Explosive Waste/Unexploded Ordnance Remediation, Noyes Publication, 1996, s. 5, ISBN 0-8155-1406-9.
- ↑ Jules Bebie, Manual of Explosives, Military Pyrotechnics and Chemical Warfare Agents. Composition, Properties, Uses, New York: The Macmillan Company, 1943.
