Gemitus Britannorum
Gemitus Britannorum (pol. Lament Brytów) – nazwa przyjęta dla ostatniej odezwy, jaką mieli wystosować Brytowie do dowódcy wojska rzymskiego z prośbą o pomoc w walce przeciwko celtyckiej inwazji szkocko-piktyjskiej, lub anglosaskiej.
Źródła edytuj
Jako pierwszy na temat apelu pisał Gildas Mędrzec w swoim dziele, napisanym sto lat później pod tytułem De Excidio et Conquestu Britanniae. Później wzmiankował o nim Beda Czcigodny w Historia ecclesiastica gentis Anglorum, jednak powtórzył tylko relację Gildasa. Według De Excidio et Conquestu Britanniae apel adresowany był do wodza rzymskiego Aecjusza, którego proszono o pomoc w obronie byłych rzymskich Brytów przeciwko Piktom i Szkotom. Nie jest pewne jaka była odpowiedź Rzymian na odezwę, jeżeli jakakolwiek w ogóle nastąpiła. Według Gildasa wycofanie armii rzymskiej i brak ochrony Brytanii doprowadził zromanizowanych Brytów do zwrócenia się z prośbą do barbarzyńskich, germańskich najemników z Półwyspu Jutlandzkiego, czyli Anglów, Sasów i Jutów, co po pewnym czasie doprowadziło do ich buntu wobec celtyckich Brytów. Według arturiańskiej legendy stało się to podczas nocy długich noży (Brad y Cyllyll Hirion).
Treść odezwy edytuj
Według Gildasa i Bedy wezwanie było skierowane do Egicjusza, który identyfikowany jest z Aecjuszem, pełniącym funkcję magister militum wojsk Cesarstwa zachodniorzymskiego. Aecjusz spędził większość czasu w latach 40. V wieku na kampaniach wojennych w Galii i Hiszpanii. Administracja rzymska całkowicie zniknęła z Brytanii w 410 roku. Brytowie prawdopodobnie zostali osaczeni przez najeżdżających przez wał Hadriana Piktów i Szkotów z północy wyspy. Te plemiona mogły plądrować południowe rejony wyspy tuż po wycofaniu się legionów rzymskich w 407 roku za rządów cesarza Konstantyna III. W tekście wspomniane jest, że Aecjusz był wówczas po raz trzeci konsulem, czyli że wiadomość musiała zostać wysłana pomiędzy 446, a 454, ponieważ wtedy sprawował ten urząd. Leslie Alcock wysunął hipotezę, według której wspomniany Aegicjusz to znany z kart historii Egidiusz - magister militum (dowódca wojska) do około 450 w Galii, jednak on nie był nigdy konsulem. Fragment apelu Brytów brzmi po łacinie:
Agitio ter consuli, gemitus britannorum. [...] Repellunt barbari ad mare, repellit mare ad barbaros; inter haec duo genera funerum aut iugulamur aut mergimur.
Po polsku zaś:
Do Egicjusza, trzykrotnego konsula: lament Brytów [...] Barbarzyńcy zepchnęli nas ku morzu, a morze zawiodło nas ku barbarzyńcom. Pomiędzy tymi rodzajami śmierci jesteśmy zmuszeni albo zginąć, albo utonąć.
Rzymianie nie przybyli Brytom z pomocą, zatem ci musieli poradzić sobie sami z najeźdźcą.
Interpretacje odezwy edytuj
Informacje Gildasa na temat apelu są mniej istotną częścią, wplecioną w narrację o charakterze potępiającym, skierowaną przeciwko Brytom, co nasuwa przypuszczenie, że sam apel ma charakter bardziej hiperboliczny, a nie realistyczny. Jest to możliwe tym bardziej, że Gildas korzystał ze źródeł wywiedzionych z tradycji ustnej. Ówczesny obraz porzymskiej Brytanii ukazanej jako "twierdza" oblężona przez barbarzyńców, nie znajduje potwierdzenia we współczesnej archeologii. Relacja Gildasa nie musi mieć zatem nic wspólnego z rzeczywistością i być wynikiem zabiegu retorycznego kronikarza. Gildas opisuje Brytów jako winnych swojego nieszczęścia wskutek grzechów. Ponadto według jedynego współczesnego tym wydarzeniom źródła opisującego najazd brytyjski - Kronice gallijskiej z 452 wojna pomiędzy plemionami anglosaskimi, a Brytami zaczęła się w 442, co pokazywałoby, że konflikt pomiędzy najeźdźcami zza morza, a tubylcami toczył się przed wysłaniem rzekomej odezwy. Jedynym faktem, który mógłby świadczyć o prawdomówności Gildasa jest wizyta świętego Germanusa w Brytanii w 446 lub 447. Według moralizatorskiej narracji Gildasa, pomimo odniesienia pewnych sukcesów, Brytowie doznawali klęsk za sprawą swoich niecnych występków. Według późniejszej tradycji anglosaskie plemiona wezwano na pomoc pozostającym w defensywie Brytom. Dokonać miał tego ich król Vortigern, zapraszając germańskich braci - Hengesta i Horsę, jednak istnienie tych postaci nie jest potwierdzone historycznie.
Zobacz też edytuj
Bibliografia edytuj
- Michael Lapidge, "Gildas' education and the Latin culture of sub-Roman Britain', in Lapidge and Dumville 1984.
- E. A. Thompson, ed. The De Excidio of Gildas.
- Michael Lapidge and David Dumville, eds. Gildas: New Approaches (Studies in Celtic History 5) 1984.