Gendun Chophel
Gendun Chophel (Gendün Chöphel, Gendun Choephel, Gendun Chopel) (tyb.: དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ, Wylie: dge 'dun choe 'phel, chiń. trad. 更敦群培; pinyin Gēngdūn Qúnpéi) (ur. w kwietniu lub maju 1903 w Zhöpang, region Rebkong, prowincja Amdo; zm. w październiku 1951 w Lhasie) – buddyjski mnich, uczony i podróżnik; jeden z najbardziej kontrowersyjnych i oryginalnych myślicieli tybetańskich XX wieku.
Życiorys
edytujMłodość
edytujMłodość spędził w klasztorze Labrang szkoły gelug, gdzie kształcił się z zakresu w dysput religijnych. Za sprawą swojej nieortodyksyjności musiał opuścić klasztor. W 1927 wstąpił do słynącego z wysokiego poziomu nauczania klasztoru Drepung w Lhasie. Opiekę nad nim sprawował wybitny uczony gesze Sherab Gyatso, z którym nie miał jednak dobrego kontaktu (nauczyciel zwracał się do niego per „szaleniec”). W owych czasach jego pasją stało się malarstwo niereligijne. Do dziś przetrwało parę portretów ówczesnej tybetańskiej arystokracji jego autorstwa. Po uzyskaniu najwyższego stopnia wykształcenia (gesze lharampa) opuścił mury klasztorne.
Indie
edytujW roku 1934 spotkał Rahula Sankrityayana, indyjskiego badacza nauk buddyjskich i komunistycznego działacza w walce o niepodległość Indii. Odbył z nim podróż po Tybecie i Indiach. W przeciwieństwie do teokratyczno-feudalnego Tybetu, w Indiach miał miejsce proces przemian politycznych, nasilały się walki o niepodległość. Gendun Chophel zmienił radykalnie ogląd ojczyzny i jej kultury, co ostatecznie doprowadziło do zerwania ślubów zakonnych. Odrzucił normy społeczne i zaczął wieść żywot „świętego szaleńca”: żebrzącego palacza i pijaka, odwiedzającego burdele i biblioteki.
Razem z Rahulem poszukiwał starych sanskryckich tekstów buddyjskich, które, pomimo ich zniszczenia w Indiach, przetrwały w klasztornych bibliotekach tybetańskich. Gendun Chophel był tłumaczem Rahula, a także jego pośrednikiem w zgłębianiu kultury tybetańskiej. Przeprowadzone badania ukazały mu w pełni zasięg przesądów tybetańskich, skutkujący m.in. niszczeniem starych pism buddyjskich i wykorzystywaniem ich jako kartek modlitewnych do ozdabiania ołtarzy. Współpraca z Rahulem zaowocowała dwunastoletnim pobytem Genduna Chophela w Indiach oraz kontaktami z Maha Bodhi Society, międzynarodową organizacją buddyjską. Chophel odwiedził Cejlon, by zgłębić filozofię buddyzmu Therawady. Opublikował szereg tekstów kwestionujących tradycyjne poglądy tybetańskie na historię i geografię świata oraz pochodzenie pisma tybetańskiego, a także poezję satyryczną. Chophel był pierwszym badaczem starożytnych rękopisów z okresu tybetańskiego „wielkiego królestwa” (VII-IX wiek). Współpracował z pionierem tybetologii, amerykańskim badaczem buddyzmu tybetańskiego, Theosem Bernardem.
Pobyt Genduna Chophela w Kullu w Instytucie Urusvati założonym przez Nikołaja Roericha zaowocował współpracą z jego synem Jurijem Roerichem. Razem przetłumaczyli XV-wieczne Blue Annals, które stanowią źródło na temat historii tybetańskiego buddyzmu. W tym czasie miał kontakt z takimi ideami, jak sufizmu, prawosławie rosyjskie, filozofia Kanta, Schopenhauera i Marksa, jak też ze sztuką modernistyczną i symbolizmem.
W trakcie swojego pobytu w Indiach Chophel opublikował szereg artykułów w tybetańskojęzycznym niskonakładowym periodyku „The Tibet Mirror” związanym z kręgami reformatorskimi dążącymi do obalenia rządów Dalajlamy. Ponadto przetransponował do kultury tybetańskiej Kamasutrę, wzbogacając ją o komentarz oparty na własnym doświadczeniu (książka Tibetan Arts of Love: Sex, Orgasm & Spiritual Healing). Jednym z jego bardziej znanych dzieł jest krytycznych wobec hinduizmu, chrześcijaństwa oraz brytyjskiego imperializmu zbiór esejów ''Grains of Gold: Tales of a Cosmopolitan Pilgrimage z lat 1934-1946. Podczas drogi powrotnej do Tybetu Gendun Chophel opracował mapę terenów wzdłuż linii McMahona, stanowiącej granicę pomiędzy Indiami, Tybetem a Chinami. Stało się to pretekstem do jego późniejszego oskarżenia i uwięzienia jako „komunistycznego szpiega”.
Tybet
edytujPo powrocie do Lhasy Chophel, współpracując z brytyjskim tybetologiem i dyplomatą Hughiem Richardsonem, zajął się pracą nad historią polityczną Tybetu - White Annals, której nie ukończył. Jego wolnomyślicielstwo doprowadziło w 1947 do aresztowania na podstawie sfabrykowanych oskarżeń konserwatywnej arystokracji i ortodoksyjnego duchowieństwa. W czasie aresztu większość jego zapisków i innych materiałów naukowych została skradziona. Po uwolnieniu, na przełomie 1949 i 1950 roku, Chophel powrócił do nauczania oraz ukończył z pomocą ucznia lamy Dawa Zangpo pracę nad najbardziej znanym i kontrowersyjnym ze swoich dzieł „An Ornament to Nagarjuna's Intent”.
We wrześniu 1951 był świadkiem zajęcia Lhasy w ramach „pokojowego wyzwolenia” Tybetu przez wojska chińskie. Zmarł w 1951, wkrótce po zajęciu Tybetu przez wojska chińskie. Najprawdopodobniej cierpiał na marskość wątroby.
Gendun Chophel w kulturze masowej
edytujPostać Genduna Chophela tak naprawdę pojawiła się w kulturze masowej dopiero na przełomie XX i XXI wieku. Tak późna percepcja jego twórczości w Europie czy Stanach Zjednoczonych jest o tyle ciekawa, że, pomimo ogromnych zasług w kwestii wprowadzenia tybetańskiego buddyzmu do kultury zachodniej, został odkryty dopiero po ponad pół wieku po śmierci. Życie Chophela ma także wymiar symboliczny, gdyż odzwierciedlało w pełni dramatyzm i tragizm przemian społeczno-politycznych Tybetu w I poł. XX wieku. Gendun jest również prekursorem beatników oraz późniejszej kontestacji.
Na kanwie historii Chophela, widzianej z perspektywy współczesnego Tybetu, powstał dokument w formie filmu drogi - Zbuntowany mnich. Zrealizowany został przez szwajcarskiego reżysera Luca Schaedlera. Jest on podróżą po przeszłym i współczesnym Tybecie, zderzeniem unikalnej tradycji i duchowości z rozwojem technologicznym i komercjalizacją życia. Film został nominowany w kategorii dokumentu do World Cinema Jury Prize na Festiwalu Filmowym w Sundance w 2006 r.
Książki wydane w Polsce
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Gendun Chophel - The Treasury of Lives. A Biographical Encyclopedia of Himalayan Religion.
- Gendun Chophel - Rigpa Shedra Wiki
- Gendun Chophel [online], tbrc.org [zarchiwizowane z adresu 2011-02-05] . - Tibetan Buddhist Resource Center (TBRC)
- The Story of a Monk Wanderer - część 1, część 2
- Gendun Chophel [online] [dostęp 2013-03-24] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-08] (ang.).
- Angry Monk: Reflections on Tibet - informacje i materiały prasowe o filmie i Gendunie Chophelu (ang., fr., niem.)