Języczek nadrzewny
Języczek nadrzewny, pępówka nadrzewna (Arrhenia epichysium (Pers.) Redhead, Lutzoni, Moncalvo & Vilgalys) – gatunek grzybów z rodziny wodnichowatych (Hygrophoraceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
języczek nadrzewny |
| Nazwa systematyczna | |
| Arrhenia epichysium (Pers.) Redhead, Lutzoni, Moncalvo & Vilgalys Mycotaxon 83: 47 (2002) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Arrhenia, Hygrophoraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisał w 1794 r. Christiaan Hendrik Persoon, nadając mu nazwę Agaricus epichysium. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadali mu Scott Alan Redhead, François M. Lutzoni, Jean-Marc Moncalvo i Rytas J. Vilgalys w 2002 r.[1]
Ma 10 synonimów. Niektóre z nich:
- Clitocybe epichysium (Pers.) H.E. Bigelow 1958
- Gerronema epichysium (Pers.) Raithelh. 1973
- Omphalia epichysium var. pallescens Kühne 1953
- Omphalina epichysium (Pers.) Quél. 1886[2].
W 1987 r. Władysław Wojewoda, Mirko Svrček i Vančura dla ówczesnej nazwy naukowej Omphalina epichysium nadali polską nazwę pępówka nadrzewna[3]. Jest ona niespójna z aktualną nazwą naukową Arrhenia epichysium. Spójną z nazwą naukową polską nazwę języczek nadrzewny podaje internetowy atlas grzybów[4].
Morfologia
edytujŚrednica 1–3 cm, początkowo wypukły, potem pępówkowaty do lejkowatego (z dużą wklęsłością na środku). Brzeg początkowo podwinięty, a następnie wygięty. Powierzchnia półprzezroczysto-prążkowana, higrofaniczna, szarobrązowa do bladobrązowej, przechodząca w jaśniejsze odcienie, naga z wyjątkiem kutnerowatego środka[5].
Zbiegające na trzon, dość gęste, stosunkowo szerokie (do 3 mm), jasnoszare, jaśniejsze niż kapelusz i trzon. Występują blaszki 3- do 4-rzędu[5].
Wysokość 1–2,5 cm, grubość 2–3 mm, mniej więcej równy, z wiekiem pusty w środku, u nasady często biało owłosiony. Powierzchnia naga, wodnista, szarobrązowa. Brak osłony częściowej[5].
Cienki, o grubości około 1 mm, wodnistobrązowy, niezmieniający barwy po uszkodzeniu. Zapach i smak łagodny[5].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki 7,0–8,5 × 4,0–4,5 µm, z przodu eliptyczne do eliptyczno-podłużnych, z profilu nieco nierównoboczne, gładkie, cienkościenne z niepozornym apikulusem. Zawartość ziarnista, nieamylodalna[5].
- Gatunki podobne
Języczek nadrzewny charakteryzuje się szaro-brązowym, pępówkowatym lub lejkowatym, prążkowanym kapeluszem. Podobnych jest kilka gatunków z rodzaju Arrhenia, ale można je rozróżnić na podstawie innych miejsc występowania, tj. na glebie lub wśród mchów. Arrhenia epichysium jest czasami mylona z pępkorostkiem baldaszkowym (Lichenomphalia umbellifera), który sporadycznie również występuje na dobrze spróchniałym drewnie, ale różni się kapeluszem od bladobrązowego do żółtawobrązowego, a nie od szarego do szarobrązowego. Ponadto, jak sugeruje nazwa rodzajowa, w rzeczywistości jest to grzyb lichenizowany, czyli tworzący symbiotyczny związek z glonami. Dowody tego związku można czasami dostrzec jako kępy glonów u podstawy jego trzonu[5].
Występowanie i siedlisko
edytujJęzyczek nadrzewny występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Najwięcej stanowisk podano w Europie. Poza Bałkanami występuje na całym jej obszarze od Morza Śródziemnego po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego, podano jego występowanie także na Spitsbergenie[6]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył kilkanaście stanowisk z uwagą, że jest to gatunek rzadki[3]. Aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V– gatunek zagrożony, który zapewne w najbliższej przyszłości przesunie się do kategorii wymierających, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[7].
Nadrzewny grzyb saprotroficzny rosnący w bukowo-świerkowych i liściastych lasach na zbutwiałym drewnie drzew iglastych. W Polsce tworzy owocniki przeważnie od lipca do października[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2022-12-01] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2022-12-01] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Aktualne stanowiska pępówki nadrzewnej w Polsce [online], Internetowy atlas grzybów [dostęp 2022-12-01].
- ↑ a b c d e f California Fungi – Arrhenia epichysium [online] [dostęp 2022-12-01].
- ↑ Występowanie Omphalina epichysium (Pers.) Quél. na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2022-12-01] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.