Jedenastozgłoskowiec falecejski

Jedenastozgłoskowiec falecejski (łac. versus hendecasyllabus Phalaecius) – starożytna miara wierszowa wywodząca się z Grecji. Nazwa pochodzi od imienia poety greckiego z III wieku p.n.e. Falajkosa, który używał tego wiersza na szerszą skalę (ale nie był jego wynalazcą, jedenastozgłoskowiec stosuje już Safona).

Jedenastozgłoskowiec falecejski był chętnie stosowany przez poetów greckich i rzymskich do komponowania krótkich utworów (o objętości od 1 do 40 wersów). Do najbardziej znanych poetów używających tej miary należą Katullus i Marcjalis.

Budowa metryczna

Postać zwykła

Jedenastozgłoskowiec falecejski jest iloczasowym wierszem izosylabicznym. Każdy wers składa się z 11 sylab ułożonych w określony ciąg długich i krótkich. Nagłos (pierwsze dwie sylaby) ma układ swobodny i może mieć postać jambu, spondeja lub trocheja. Poza tym żadnych innych rozwiązań nie dopuszcza się.

Ogólny schemat jedenastozgłoskowca jest następujący:

• z nagłosem jambicznym:

• z nagłosem spondeicznym:

• z nagłosem trocheicznym:

W poezji rzymskiej okresu republiki (Katullus) dopuszczano wszystkie trzy rodzaje nagłosu, aczkolwiek nagłos spondeiczny był najczęściej, a nagłos trocheiczny najrzadziej spotykany. W okresie cesarstwa (Marcjalis, Pliniusz Młodszy) dopuszczalny jest wyłącznie nagłos spondeiczny.

Cezura występuje na ogół po trzeciej arsie:

//

ale może ulec przemieszczeniu o sylabę wstecz, na miejsce po drugiej tezie:

//

Przykłady:

• cezura po trzeciej arsie: Passer deliciae // meae puellae (Katullus)
• cezura po drugiej tezie: nobis cum semel // occidit brevis lux (jw.)

Postać izochroniczna

Istnieje jeden znany nam utwór - jest to utwór nr 55 Katullusa - gdzie jedenastozgłoskowiec falecejski potraktowano nie jako wiersz izosylabiczny, lecz izochroniczny. Nagłos jest zawsze spondeiczny, a druga stopa (która w normalnym jedenastozgłoskowcu jest zawsze daktylem) może ulec ściągnięciu w spondej. W efekcie ów "jedenastozgłoskowiec" ma czasem dziesięć sylab, jednak każdy wers utworu ma stały czas brzmienia wynoszący 18 mor.

Przykłady:

• postać ściągnięta oramus, si forte non molestum est:

• postać nieściągnięta demonstres, ubi sint tuae tenebrae:

Nie wiadomo, czy Katullus stosując takie metrum naśladował tu kogoś, czy też jest to efekt jego własnych eksperymentów, gdyż, jak już zostało powiedziane wyżej, utwór nr 55 jest jedynym w ogóle znanym przykładem takiego wiersza.