Wikipedia

Komorowice (Bielsko-Biała)

dzielnica Bielska-Białej
(Przekierowano z Komorowice Krakowskie)

Komorowice (niem. Batzdorf / Mückendorf) – dzielnica zwyczajowa Bielska-Białej położona w północnej części miasta. Dzieli się na Komorowice Śląskie i Komorowice Krakowskie, granica między nimi przebiega na rzece Białej. W przeszłości były to odrębne wsie, po II wojnie światowej połączone w jedną gromadę, a następnie gminę, którą włączono w skład Bielska-Białej w 1977 (z wyjątkiem południowych peryferii przyłączonych do miasta w dwóch etapach w 1955 i 1969). Współcześnie jest to dzielnica o mieszanej funkcji mieszkalno-przemysłowej.

Komorowice
Dzielnica Bielska-Białej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Bielsko-Biała

Data założenia

koniec XIII w.

W granicach Bielska-Białej

1977

Powierzchnia

15,305 km²

Populacja (2007)
• liczba ludności


10 112

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-346

Tablice rejestracyjne

SB

Położenie na mapie Bielska-Białej
Położenie na mapie
49°51′16″N 19°02′26″E/49,854444 19,040556
Multimedia w Wikimedia Commons

Położenie edytuj

Granice obrębów ewidencyjnych tożsamych z granicami dawnych wsi wyznaczają[1]:

  • na północy – granica administracyjna Bielska-Białej z Czechowicami-Dziedzicami i Bestwiną
  • na zachodzie – granica administracyjna Bielska-Białej z Mazańcowicami
  • na wschodzie – linia biegnąca południkowo począwszy od ulicy Obcej przez tereny zalesione i luźno zabudowane na zachód od ulic Macierzanki, 13 Zakrętów i Grenady aż do połączenia z ulicą Barkowską w rejonie domów nr 255 i 257, następnie przecinająca ulicę Hałcnowską i kopiująca przebieg ulicy Architektów do potoku Kromparek – granica z Hałcnowem
  • na południu – linia zbliżona do potoku Kromparek wzdłuż alei św. Jana Pawła II (droga ekspresowa S1), ulica Chałubińskiego, ulica Czerwona, zachodnia granica Rodzinnych Ogródków Działkowych „Porzeczka” i linia przecinająca zakłady Bispol aż do rzeki Krzywej, następnie rzeka Krzywa, ulica Konwaliowa i nieregularna linia na zachód od ulicy Komorowickiej biegnąca w kierunku rzeki Białej, rzeka Biała, nieregularna linia przecinająca zakłady Fiata do ulicy Węglowej, następnie ulica Węglowa, Orna i Żołnierska, a później nieregularna linia na północ od zabudowań ulicy Ziołowej – granica z obrębami ewidencyjnymi Lipnik, Dolne Przedmieście 0016, 0017 i 0018 oraz Stare Bielsko

Komorowice Śląskie od Komorowic Krakowskich oddziela rzeka Biała.

 
Podział Bielska-Białej na „osiedla” z zaznaczonymi Komorowicami Krakowskimi i Śląskimi, a także Białą Północ

Zgodnie z obowiązującym od 2002 podziałem na osiedla (jednostki pomocnicze gminy) Komorowice Krakowskie i Komorowice Śląskie wchodzą w skład dwóch osiedli o takich samych nazwach, których granica północna, wschodnia (z drobnymi odchyleniami na poziomie pojedynczych parcel) oraz zachodnia są identyczne jak w przypadku obrębów ewidencyjnych. Są one także wzajemnie rozdzielone rzeką Białą. Różni się natomiast przebieg granicy południowej, w przypadku osiedli wyznaczany: aleją Bohaterów Monte Cassino i ulicą Warszawską (granica ze Starym Bielskiem), ulicą Kwiatkowskiego (granica z Dolnym Przedmieściem), a także ulicą Ceramiczną, Cegielnianą, linią pomiędzy ulicami Wajdeloty i Przeciętną oraz ulicą Niepodległości (granica z osiedlem Biała Północ, które zostało wyodrębnione z południowej części historycznych Komorowic Krakowskich, tzw. Obszarów/Zabawy/Osiedla Rosta)[1].

Pod względem fizycznogeograficznym Komorowice znajdują się na Pogórzu Śląskim, które jest częścią Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Obszar dzielnicy wchodzi w skład Działu Bielskiego (część lewobrzeżna) i Działu Pisarzowickiego (część prawobrzeżna) – mikroregionów Pogórza Śląskiego[2].

Pod względem podziału historyczno-kulturowego, lewobrzeżna część Komorowic zaliczana jest do Śląska (Cieszyńskiego), a prawobrzeżna do Małopolski.

Środowisko naturalne edytuj

 
Silnie przekształcony krajobraz centralnej części Komorowic

Komorowice są dzielnicą silnie zurbanizowaną i uprzemysłowioną, stąd na dużym ich obszarze brak terenów cennych przyrodniczo. Tradycyjny krajobraz rolniczo-leśny, typowy dla Pogórza Śląskiego, ze zróżnicowaną szatą roślinną stosunkowo najlepiej zachował się w północno-wschodniej części Komorowic Krakowskich – na Barku (338 m n.p.m.) i przyległych wzgórzach[3].

Dominują gleby pseudobielicowe powstałe na podłożu pyłów lessowatych ilastych pochodzących z okresu ostatniego zlodowacenia, przy czym w Komorowicach Krakowskich przeważają te zaliczane do kompleksu pszennego dobrego, a w Śląskich te zaliczane do kompleksu pszennego górskiego[4].

 
Biała w Komorowicach
 
Kromparek

W układzie południkowym przez dzielnicę przepływa rzeka Biała. Jej prawymi dopływami są Krzywa (płynąca z Lipnika) i Kromparek (biorący źródło w lasku na historycznym pograniczu Komorowic, Hałcnowa i Lipnika). Do lewych dopływów należy częściowo skanalizowany Potok Zajazdowy (wypływający z zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Sarni Stok”) oraz Świerkówka wyznaczająca granicę z Czechowicami i Mazańcowicami.

Na północnych peryferiach Komorowic Krakowskich znajduje się duże skupisków stawów – Stawy Komorowickie – otoczonych roślinnością szuwarową. W granicach administracyjnych miasta leży dwanaście zbiorników, które stanowią część o wiele większego kompleksu, rozciągającego się dalej na północ w obrębie gminy Bestwina (Stawy Bestwińskie). Występują w nich chronione gatunki roślin, takie jak pływacz zwyczajny, jaskier wodny oraz rzadko spotykana salwinia pływająca. To również miejsce rozrodu płazów (żaby, ropuchy, traszki, kumaki, grzebiuszki, rzekotki) oraz ważna ostoja ptaków wodno‑błotnych. Zaobserwowano ich tu 55 gatunków, w tym czternaście lęgowych. Spośród gatunków zagrożonych występują: bączek, cyranka, głowienka, krakwa, krwawodziób, płaskonos, potrzos, ślepowron, trzcinniczek i zimorodek[5][6]. Stawy Komorowickie znajdują się na wysokości 268 m n.p.m., co czyni z nich najniżej położony punkt Bielska-Białej[7].

Mniejsze zgrupowania stawów znajdują się również wzdłuż potoku Kromparek w rejonie ulicy Krompareckiej (Stawy Nyczowe) oraz Barkowskiej i Odrowąża (Stawy Barkowskie). Na groblach otaczających Nyczowe Stawy stwierdzono największe w mieście stanowisko skrzypu olbrzymiego. W sąsiedztwie rozciągają się łąki porośnięte w dużej ilości storczykami (m.in. kukułka szerokolistna)[6]. Po stronie śląskiej skupisko kilkunastu stawów ciągnie się nad potokiem Świerkówka.

W opracowaniach poświęconych ochronie przyrody pojawiają się od pierwszej dekady XXI wieku propozycje utworzenia w północno-wschodniej części Komorowic różnych form obszarów chronionych: użytków ekologicznych „Stawy Komorowickie”, „Nyczowe Stawy” oraz „Storczykowe Łąki”; rezerwatu przyrody „Nad Kromparkiem” obejmującego las (grąd subkontynentalny) wokół meandrującego odcinka potoku; a także zespołów przyrodniczo-krajobrazowych „Dolina Białej” (miałby obejmować szerszą okolicę Stawów Komorowickich z odcinkiem naturalnego koryta rzeki Białej) oraz „Bark” (miałby obejmować rozległy obszar między Komorowicami a Hałcnowem). Żaden z tych postulatów nie został jednak dotąd (2024) zrealizowany[8][9].

Status pomnika przyrody ma na terenie Komorowic dziesięć drzew: pięć buków (cztery w skupisku nad stawami koło nieruchomości przy ulicy Barkowskiej 133 i jeden przy ulicy Barkowskiej 180), cztery graby (w skupisku w lesie nad Kromparkiem) i jedna lipa drobnolistna (przy ulicy Za Kuźnią 135)[10].

Historia edytuj

W średniowieczu na obszarze dzisiejszych Komorowic powstały dwie wsie, z których obie rozciągały się zarówno po zachodniej, jak i wschodniej stronie rzeki Białej: położone bardziej na północ Komorowice (po niemiecku Mückendorf, nazwa ma związek z komarami, aczkolwiek przy okazji pierwszej wzmianki pojawia się też forma Muthindorf) oraz położone bardziej na południu Biertułtowice (nazwa wywodząca się od imienia prawdopodobnego zasadźcy Bertolda, w zapisach XIV-wiecznych notowana jako villa Bertholdi, później zniekształcona w języku niemieckim na Batzdorf). Pierwsze wzmianki o obu pochodzą z dokumentu Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanego w pierwszej dekadzie XIV wieku. Powstanie miejscowości związane było z wielką akcją kolonizacyjną na prawie niemieckim prowadzoną przez pierwszego księcia cieszyńskiego Mieszka[11].

W 1315 wyodrębnione zostało z cieszyńskiego księstwo oświęcimskie. Granica pomiędzy nimi wyznaczona została na Białej, co spowodowało podział zarówno Komorowic, jak i Biertułtowic na dwie części[12]. Mimo że rzeka ta była również granicą pomiędzy diecezją wrocławską a krakowską, obie wioski były początkowo częścią diecezji wrocławskiej, ale najpóźniej od trzeciej dekady XIV wieku (wspomina o tym spis dziesięcin z 1326) stanowiły już jedną parafię – z siedzibą w Biertułtowicach – przynależną do diecezji krakowskiej i w niej się znajdującą przez kolejne stulecia[13]. W lutym 1327 książę cieszyński i oświęcimski złożyli hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu, co związało losy miejscowości z dziejami państwowości czeskiej[14]. W 1457 księstwo oświęcimskie zostało sprzedane polskiemu królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, a w 1564 inkorporowane do Korony Królestwa Polskiego. W ten sposób rzeka Biała stała się granicą państwową, umacniając podział pierwotnie dwóch wsi na cztery – dwie lewobrzeżne i dwie prawobrzeżne[15].

Początkowo Komorowice i Biertułtowice były własnością książęcą, ale już na początku XV wieku stanowiły własność prywatną i odtąd często zmieniały właścicieli. Do dłużej panujących rodzin należeli Czelowie, posiadający Komorowice od około 1440 do trzeciej lub czwartej dekady XVI wieku. Lewobrzeżna część Biertułtowic wróciła po pewnym czasie do książąt cieszyńskich, a w urbarzu z 1571 powstałym po wydzieleniu bielskiego państwa stanowego jest wymieniona jako przynależna do tamtejszych książęcych dóbr zamkowych[16].

W okresie reformacji upowszechnił się wśród miejscowej ludności luteranizm. Kościół w Biertułtowicach przekształcono w zbór luterański, ale w 1608 przejęli go ponownie katolicy. Pewne wpływy w okolicy miał też kalwinizm, którego przedstawicielem był XVI-wieczny właściciel prawobrzeżnych Biertułtowic, Stanisław Myszkowski. Działania rekatolicyzacyjne podjęte w XVII wieku z wyraźnymi oporami, ale stopniowo doprowadziły do odwrócenia stosunków wyznaniowych w prawobrzeżnej (polskiej, a później galicyjskiej) części omawianych miejscowości, gdzie w wieku XIX mieszkał już tylko znikomy odsetek protestantów. Jeśli chodzi o część lewobrzeżną (śląską), wsią o przewadze luteranów pozostawały Biertułtowice, pełnej rekatolicyzacji uległy natomiast rządzone przez katolickich właścicieli (od 1654) Komorowice[17].

 
Mapa wojskowa wydana w 1763: prawobrzeżna część określona pod wspólnym mianem Pohl[nisch] Komorowice oder Teüt[sch] Batzdorf, na lewym brzegu wymienione osobno Mückendorf oraz Teüt[sch] Batzdorf. Na dole mapy folwark Szababa (= Zabawa).

Około połowy XVII wieku rozpoczyna się proces zrastania prawobrzeżnych Komorowic i Biertułtowic oraz stopniowego przenikania się ich nazw. Miało to związek z posiadaniem przez obie miejscowości wspólnych właścicieli. Po raz pierwszy Biertułtowice zostały nazwane Komorowicami w sprawozdaniu z wizytacji parafii w 1647, a w drugiej połowie stulecia pierwotnej nazwy używano coraz rzadziej. W podobnym sprawozdaniu z 1732 pojawia się ona (w formie Berałtowice alias Bertułowice) wraz z adnotacją, że ad praesens (od teraz) parafia nosi nazwę Komorowice, aczkolwiek w innych dokumentach i kontekstach zdarza się jej występować nawet jeszcze w początkach XIX wieku. Na austriackich mapach wojskowych z drugiej połowy XVIII wieku, jak też mapie Johanna Wolfganga Wielanda z 1736, Komorowice oznaczone są jako polska nazwa synonimiczna do niemieckiej Batzdorf (też w formie Patzdorf)[18]. Równolegle nazwa Batzdorf była cały czas używana i utrwaliła się dla określenia lewobrzeżnej części historycznych Biertułtowic[19]. Z kolei lewobrzeżna część Komorowic zaczęła być coraz silniej związana z Czechowicami, wraz z którymi stanowiła eksklawę księstwa cieszyńskiego (w przeciwieństwie do Batzdorfu wchodzącego w skład państwa bielskiego). W 1706 stała się własnością Kotulińskich, a po nich kolejnych właścicieli dóbr czechowickich. W 1779 po raz pierwszy została określona w źródłach jako Komorowice Czechowskie (Czechowickie)[20]. W 1593 pojawia się pierwsza wzmianka o wydzielonym z obszaru prawobrzeżnych Biertułtowic, w ich północnej części, Gruncie Barkowskim (Barku) o wielkości czterech łanów obejmującym m.in. dwór i zabudowania gospodarcze panów feudalnych[21]. Jego nazwa wywodzi się od niemieckiego Berg (góra, w miejscowym dialekcie Barg), ponieważ był teren położony na zboczu wyrażnego wzgórza. W źródłach XVIII-wiecznych pojawia się ponadto określenie Zabawa dla południowej części prawobrzeżnych Biertułtowic wokół folwarku o takiej nazwie – to teren dzisiejszej dzielnicy Obszary/Zabawa[22].

W konsekwencji I rozbioru Polski (1772) obie strony rzeki Białej zostały ponownie zjednoczone w ramach jednego organizmu państwowego – Monarchii Habsburgów. Należały jednak do dwóch różnych jednostek administracyjnych: część lewobrzeżna do Śląska Austriackiego, a część prawobrzeżna do Królestwa Galicji i Lodomerii. W latach 1849/1850 przeprowadzona została kompleksowa reforma administracyjna, zastępującą dawne struktury feudalne nowoczesnym podziałem terytorialnym[23][24]. Powstały na przeciwległych brzegach Białej dwie gminy polityczne noszące po polsku nazwę Komorowice, a po niemiecku Batzdorf, należące odpowiednio do powiatu bielskiego i bialskiego. W przypadku galicyjskiej gminy Komorowice, dzieliła się ona terytorialnie na właściwe Komorowice (złożone z dwóch bezpośrednio niepołączonych części na południu i północy) oraz Bark[25][26][27]. Odrębność Barku zniesiona została dopiero w 1919[28]. W skład śląskich Komorowic nie weszły Komorowice Czechowickie, które włączono do Czechowic. Późniejsze przemiany zatarły całkowicie odrębność tego obszaru, zarówno w topografii, jak i w nazewnictwie – współcześnie teren dawnych Komorowic w granicach miasta Czechowice-Dziedzice znany jest jako Podlarysz oraz Kamionka[29].

Powstałe na terenie dzisiejszych Komorowic miejscowości w średniowieczu zasiedlone było przede wszystkim kolonistami niemieckimi. Z czasem jednak następował proces polonizacji, zwłaszcza na prawym brzegu Białej oraz w Komorowicach Czechowickich. Miejscowością, która zachowała duży udział ludności niemieckojęzycznej do czasów nowoczesnych, wliczając się tym samym do skonceptualizowanej w XX wieku bielsko-bialskiej wyspy językowej, były dzisiejsze Komorowice Śląskie. Wpływ na to miały silne związki z miastem Bielskiem oraz znaczący odsetek ewangelików, którzy w XVII i XVIII wieku nie ulegli rekatolicyzacji[30]. W spisie powszechnym z 1900 w Komorowicach galicyjskich 95,5% mieszkańców zadeklarowało posługiwanie się językiem polskim jako językiem kontaktów domowych (Umgangssprache), podczas gdy w Komorowicach śląskich język polski deklarowało 49,8%, a język niemiecki 48,9%[31]. W niektórych XIX-wiecznych źródłach, również oficjalnych, pojawia się określenie pierwszej miejscowości jako Komorowice Polskie, a drugiej jako Komorowice Niemieckie[32][25]. Pod względem wyznaniowym w świetle wspomnianego spisu z 1900 Komorowice galicyjskie były wsią zdecydowanie katolicką (97,2%), Komorowice śląskie natomiast mieszaną – 51,7% katolików i 47,3% ewangelików. Żydzi stanowili niewielką mniejszość – 73 osoby (2,7%) w Komorowicach galicyjskich oraz pięć osób (poniżej 1%) w śląskich[31][26]. Łącznie prawobrzeżna gmina liczyła wówczas 2737 mieszkańców (z tego 465 w Barku) zamieszkujących 231 budynków (41 w Barku), a lewobrzeżna – 526 mieszkańców zamieszkujących 52 budynki. Do roku 1910 liczba ludności wzrosła do 3534 w Komorowicach galicyjskich i 655 w Komorowicach śląskich[33].

 
Komorowice w połowie XIX wieku (po 1855). Galicyjska strona oznaczona polską nazwą Komorowice, śląska – niemiecką Batzdorf. Zaznaczona została linia kolejowa, a także fabryka włókiennicza w Komorowicach galicyjskich.

Sąsiedztwo dynamicznie się rozwijającego bielsko-bialskiego ośrodka przemysłowego oddziaływało w XIX wieku również na Komorowice. W 1846 w zaadaptowanych zabudowaniach młyna w śląskich Komorowicach założona została przez Carla Samuela Bathelta przędzalnia sukna. W podobnym czasie po drugiej stronie rzeki powstał fabryka sukna i kaszmiru Georga Kukutscha, która po 1879 stała się filią zakładów Strzygowskiego w Leszczynach (istniała do 1905). Ważnym punktem na mapie gospodarczej były dwór i cegielnia Emanuela Rosta w południowej części Komorowic galicyjskich, niedaleko folwarku Zabawa[34]. Ponadto Komorowice stawały się, podobnie jak inne okoliczne wsi, zapleczem dla robotników dochodzących do pracy w Bielsku i Białej. Rosła liczba miejscowych chłoporobotników[35]. W 1855 wybudowano linię kolejową Dziedzice – Bielsko, odnogę Kolei Północnej przecinającą Komorowice. Przystanek kolejowy we wsi otwarto jednak dopiero w 1909[36]. W latach 1904–1905 dokonano pierwszy raz regulacji rzeki Białej na odcinku komorowickim (ponownie szeroko zakrojone prace w tej materii podjęto po powodzi z maja 1940, która uszkodziła konstrukcje z początku wieku)[37].

Po I wojnie światowej obie miejscowości (w obiegu urzędowym nazywane identycznie, bez przymiotników[38][39]) przypadły Polsce. Część prawobrzeżna (dawniej galicyjska) weszła w skład województwa krakowskiego, a część lewobrzeżna – autonomicznego województwa śląskiego[40]. W województwie krakowskim przeprowadzono w 1934 reformę, na mocy której Komorowice utraciły samodzielność administracyjną i stały się częścią gminy zbiorowej Biała. Po stronie śląskiej analogicznej reformy – mimo planów (gmina zbiorowa z siedzibą w Komorowicach miała obejmować także Stare Bielsko i Mazańcowice) – nie zdołano zrealizować przed wybuchem II wojny światowej[41]. Według spisu powszechnego z 1931 w śląskich Komorowicach mieszkało 1017 osób, a w krakowskich – 5029[42]. Wykazał on też (jakkolwiek historycy wskazują na wątpliwości co do rzetelności jego przeprowadzenia) wzrost odsetka ludności polskiej, która miała teraz stanowić wyraźną większość (80,1%) również w Komorowicach śląskich. Tak jak i w innych okolicznych miejscowościach, polsko-niemieckie konflikty na tle narodowościowym mocno wpływały na lokalne życie polityczne i społeczne przez cały okres międzywojenny[43].

 
Stary i nowy kościół w Komorowicach w latach 30.

Na mocy ustawy o reformie rolnej z 1920 dokonano parcelacji wielkich majątków komorowickich, po stronie krakowskiej przede wszystkim Barku należącego do Karola Stefana Habsburga (107 ha), a po stronie śląskiej gruntów rodziny Mecke (34 ha), na których powstało później osiedle domków jednorodzinnych zwane Kolonią Mekkiego[44]. W 1922 przystąpiono do budowy nowej świątyni katolickiej według projektu przygotowanego jeszcze w pierwszej dekadzie XX wieku przez Emanuela Rosta juniora[45]. Pierwsze nabożeństwo odbyło się w niej jesienią 1929[46]. Stary drewniany kościół z XVI wieku planowano przenieść do Woli Justowskiej koło Krakowa, gdzie miał stać się częścią przyszłego skansenu. Zamierzenie to w praktyce zrealizowano dopiero w latach 1948–1951[47]. W sąsiedztwie kościoła powstał w 1932 dom zakonny sióstr elżbietanek, w którym prowadzona była również ochronka dla dzieci, ambulatoryjna pomoc medyczna, a w okresie wakacyjnym ośrodek wypoczynkowy. Po 1945 obiekt ten funkcjonował jako szpital przeciwgruźliczy, a w latach 80. XX wieku został zaadaptowany na dom opieki dla przewlekle chorych[48]. Inne duże inwestycje okresu międzywojennego to nowe gmachy szkolne – zarówno w Komorowicach śląskich (1934–1936), jak i krakowskich (ukończony do września 1939 w stanie surowym, wykończony i otwarty w 1948)[49].

W okresie II wojny światowej Komorowice zostały przyłączone bezpośrednio do Rzeszy Niemieckiej, wchodząc w skład powiatu bielskiego (Landkreis Bielitz) w ramach rejencji katowickiej. Część lewobrzeżna utworzyła wraz z Mazańcowicami okręg urzędowy (Amtsbezirk) Batzdorf-West, a część prawobrzeżna wraz z Bestwiną i Janowicami okręg urzędowy (Amtsbezirk) Batzdorf-Ost[50]. Według danych z października 1943 we wschodniej części Komorowic (samej wsi, nie całym okręgu) mieszkało 3487 osób, a w zachodniej – 972[50]. Nie są znane szczegółowe dane odnośnie przynależności miejscowej ludności do poszczególnych kategorii Deutsche Volksliste[51], natomiast policyjny spis ludności z grudnia 1939 wskazywał na wyraźną przewagę Polaków w obu częściach wsi[52]. W kwietniu 1942 podjęto decyzję o włączeniu Komorowic w skład miasta Bielska (obejmującego wówczas również Białą), po wojnie uznano ją jednak za niebyłą[53][54]. Armia Czerwona wkroczyła do Komorowic w dniu 8 lutego 1945[55]. W konsekwencji radzieckiego ostrzału artyleryjskiego około 70 domów mieszkalnych w obu częściach wsi zostało zniszczonych, a kolejnych 300 uszkodzonych[56].

Po zakończeniu wojny i przywróceniu administracji polskiej Komorowice prawobrzeżne ponownie stały się częścią gminy Biała, lewobrzeżne natomiast włączono od grudnia 1945 w skład nowo utworzonej gminy Stare Bielsko[57]. Taki stan rzeczy utrzymał się do roku 1954, gdy w konsekwencji kolejnej reformy administracyjnej utworzono gromadę Komorowice, po raz pierwszy obejmującą w ramach jednej jednostki administracyjnej obie wsie (od momentu połączenia Bielska-Białej w 1951 znajdowały się one w jednym województwie – katowickim; i powiecie – bielskim). Gromada liczyła 6825 mieszkańców i miała 15,36 km² powierzchni[58]. W maju 1955 dokonano zmiany granic między Komorowicami a Bielskiem-Białą – do miasta włączono obszar położony na południe od ulicy Czerwonej, a także południowe peryferia po stronie śląskiej[59]. Kolejna zmiana granic nastąpiła od 1 stycznia 1969, gdy częścią Bielska-Białej stał się rejon wokół ulicy Cegielnianej aż po dwór Rosta (116,41 ha z 1826 mieszkańcami), Komorowice natomiast zyskały zamiast tego pewne tereny kosztem Starego Bielska (96 ha z 233 mieszkańcami)[60][61]. Na mocy kolejnej reformy, która weszła w życie w 1973, zlikwidowano gromady i utworzono gminę Komorowice, która objęła również sąsiedni Hałcnów[62]. Z dniem 1 stycznia 1977 cały jej obszar został włączony w granice Bielska-Białej[63].

 
Oczyszczalnia ścieków w Komorowicach w latach 70.

W 1972 powołano do życia Fabrykę Samochodów Małolitrażowych (FSM) i przystąpiono do budowy nowego kombinatu przemysłowego rozlokowanego na pograniczu Bielska-Białej w ówczesnych granicach oraz Komorowic. Jego powstanie spowodowało całkowite przekształcenie krajobrazu południowo-zachodniej części wsi, a następnie dzielnicy. Strefa przemysłowa zaczęła się rozwijać również na północy Komorowic, gdzie w 1972 otwarto nowe hale Fabryki Maszyn Elektrycznych „Indukta”, a 1976 nową siedzibę Zakładów Przemysłu Wełnianego im. Józefa Magi „Bielska Dzianina” (wcześniej „Lantex”)[64]. W latach 1966–1977 trwała budowa miejskiej oczyszczalni ścieków przy ulicy Bestwińskiej[65]. Już w 1973 jedynie 10% komorowiczan utrzymywało się z rolnictwa, większość natomiast pracowała w miejscowym oraz bielsko-bialskim i czechowicko-dziedzickim przemyśle[64]. W efekcie transformacji ustrojowej po 1989 zakłady uległy licznym przekształceniom (m.in. FSM w Fiat Auto Poland, a później Stellantis), ale przemysłowy charakter północnej i południowo-zachodniej części Komorowic został zachowany, a nawet umocniony. W 2000 utworzono obszar Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej na terenie dawnego FSM, a w 2005 kolejny w rejonie ulicy Bestwińskiej[66].

W latach 1973–1974 wybudowano w czynie społecznym nową drogę łączącą Komorowice z Hałcnowem – dzisiejszą ulicę Hałcnowską[67]. W 1981 oddano do użytku (z kilkuletnim opóźnieniem względem pierwotnych planów) poprowadzoną przez Komorowice północną obwodnicę Bielska-Białej – ulice Niepodległości i Bohaterów Monte Cassino[68][69]. Na jej przecięciu z nową drogą wylotową w kierunku Katowic (obecnie ulica Warszawska) powstał pierwszy w mieście bezkolizyjny węzeł drogowy w formie „koniczynki”. W dwóch etapach w latach 2003–2006 (Bohaterów Monte Cassino) i 2008–2011 (Niepodległości) przebudowano ją do parametrów drogi ekspresowej, tworząc jednocześnie nowy odcinek w postaci alei św. Jana Pawła II (obwodnica północno-wschodnia) wraz z węzłem Rosta[70][71].

 
Osiedle Komorowickie (2024)
 
Dawny hipermarket Tesco po zamknięciu (2022)

W okresie PRL zaczęło się w Komorowicach intensywnie rozwijać budownictwo jednorodzinne. Przykładowo w latach 70. rocznie wydawano przeciętnie 35 pozwoleń na budowę[72]. Z myślą o pracownikach FSM wybudowano w latach 80. wielkopłytowe osiedle mieszkaniowe w centrum Komorowic Krakowskich (Osiedle Komorowickie) składające się z kilkunastu pięciokondygnacyjnych bloków[73]. Włączenie w granice administracyjne miasta przypieczętowało proces przekształcania się wsi w dzielnicę w typowe przedmieście. Od końca XX wieku znaczącym kierunkiem rozwoju przestrzennego stał się Bark (okolica ulic Barkowskiej, Kaletniczej, Dragonów), gdzie oprócz licznych domów jednorodzinnych powstały nowe kompleksy budynków szeregowych i małych bloków[74]. W 2002 w sąsiedztwie węzła drogowego otwarto jedne z pierwszych w mieście hipermarkety, Tesco (istniał do 2020) i Castorama[75][76].

W 2002 wszedł w życie podział Bielska-Białej na jednostki pomocnicze gminy nazwane osiedlami. Większość historycznych Komorowic weszła w skład osiedli Komorowice Krakowskie i Komorowice Śląskie, z wyjątkiem części południowej (Obszary), gdzie utworzono osiedle Biała Północ. W 2017 w tak rozumianych Komorowicach Śląskich mieszkało 5350 osób, a w Komorowicach Krakowskich – 5281[77].

Zabytki i obiekty historyczne edytuj

 
Kościół św. Jana Chrzciciela
 
Dawna piekarnia przy ul. Komorowickiej 216
 
Międzywojenny budynek wielorodzinny przy ul. Komorowickiej 224

Jedynym obiektem na terenie Komorowic wpisanym do rejestru zabytków jest katolicki kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela (nr rej. A/344/11 z 4 lipca 2011). W sąsiedztwie kościoła znajduje się cmentarz, XIX-wieczna plebania, a także pomnik Jana Chrzciciela dłuta Ryszarda Sroczyńskiego z 1955 ulokowany w miejscu dawnej drewnianej świątyni z XVI wieku przeniesionej w latach 1948–1951 do Woli Justowskiej[47].

Inne obiekty historyczne:

  • Dom Ludowy (Olimpijska 16) – zbudowany w 1919 jako Dom Młodzieży im. Jana Ignacego Paderewskiego z inicjatywy Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, rozbudowany w 1971 na potrzeby wspólnej siedziby miejscowych organizacji kulturalnych i społecznych; obecnie (2024) mieści filię Miejskiego Domu Kultury i Książnicy Beskidzkiej, Ochotniczą Straż Pożarną, radę osiedla Komorowice Krakowskie oraz jest siedzibą stowarzyszeń lokalnych[78][79]
  • Dwór Rosta (Ceramiczna 2) – wybudowany w pierwszej dekadzie XX wieku dla i według projektu Emanuela Rosta, bialskiego architekta i właściciela cegielni parowej w Komorowicach; od lat 90. XX wieku opustoszały i znajdujący się w coraz bardziej zaawansowanym stadium ruiny[80]
  • Szkoła Podstawowa nr 30 (Mazańcowicka 34) – wybudowana jako szkoła powszechna dla Komorowic Śląskich w stylu modernistycznym w latach 1934–1936 według projektu Henryka Szołdry, powstała jako jedna z tzw. „grażynek” z inicjatywy wojewody Michała Grażyńskiego i pierwotnie nosiła jego imię[81]
  • Szkoła Podstawowa nr 29 (Czereśniowa 20) – budowana jako szkoła powszechna dla Komorowicach Krakowskich od 1938, do wybuchu II wojny światowej ukończona w stanie surowym, wykończona i oddana do użytku w 1948[49]
  • Dom Pomocy Społecznej dla Przewlekle Chorych (Olimpijska 11) – budynek powstał jako w 1932 dom zakonny sióstr elżbietanek, w którym prowadzona była również ochronka dla dzieci, ambulatoryjna pomoc medyczna, a w okresie wakacyjnym ośrodek wypoczynkowy; po 1945 funkcjonował jako szpital przeciwgruźliczy, a do obecnej funkcji został zaadaptowany w latach 80. XX wieku[48]
  • dawna piekarnia przy ulicy Komorowickiej 216 – budynek datowany na XVIII wiek[82]

Ponadto w gminnej ewidencji zabytków znajduje się kilkadziesiąt przykładów tradycyjnego budownictwa wiejskiego z XIX i początków XX wieku, jak też modernistycznych domów jednorodzinnych (i rzadziej wielorodzinnych, np. Komorowicka 224) z okresu międzywojennego[83].

Kultura i media edytuj

 
Budynek przy ulicy Olimpijskiej 16 mieszczący dzielnicowy dom kultury, OSP Komorowice Krakowskie, filia Książnicy Beskidzkiej i lokalne stowarzyszenia
 
Klub Samopomocy „Klub Seniora”

Na terenie dzielnicy działalność prowadzi Dom Kulturowy w Komorowicach – jedna z trzynastu placówek Miejskiego Domu Kultury w Bielsku-Białej. Jego siedzibą jest budynek przy ulicy Olimpijskiej 16, dawny Dom Ludowy[84]. W ramach dzielnicowego domu kultury działało w 2024 kilkanaście grup zainteresowań, m.in. Dziecięca Grupa Twórcza „Żabki”, grupa rytmiczna „Pszczółki”, dziecięcy zespół wokalny „Kontrasty”, Klub Kreatywnego Inżyniera „Flojamo”, zespoły taneczne dla dzieci „Synestezja” i „Biedronka”, Dziecięcy Chórek „Pinokio”, Chór Męski „Harfa”, a także grupa gimnastyczna, fitness, modelarska, garncarska, nauki gry na gitarze czy szachowa[85].

W tym samym budynku, co dom kultury, ma swoją siedzibę jedna z siedemnastu dzielnicowych filii Książnicy Beskidzkiej, Komorowickie Stowarzyszenie Muzyczne oraz jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[84]. Druga jednostka OSP mieści się w Komorowicach Śląskich przy ulicy Katowickiej 65[86]. W niewielkim pawilonie przy ulicy Komorowickiej 336D działa Klub Samopomocy „Klub Seniora”[87].

Od 2017 działa Stowarzyszenie „Komorowice” (z siedzibą również przy ulicy Olimpijskiej 16), którego działalność skupiona jest na popularyzacji historii dzielnicy. Jego staraniem w 2024 wydana została monografia Komorowic[88].

Istnieje lokalny portal informacyjny komorowice.pl.

W komorowickim Domu Parafialnym im. ks. Franciszka Smolarka mieści się studio istniejącej od 1998 katolickiej rozgłośni radiowej diecezji bielsko-żywieckiej – radia Anioł Beskidów[89][90].

Edukacja edytuj

 
Szkoła podstawowa nr 29 z lotu ptaka

W Komorowicach znajdują się:

  • Przedszkole nr 39 przy ul. Mazańcowickiej 37
  • Przedszkole nr 40 przy ul. Komorowickiej 338
  • Szkoła Podstawowa nr 29 im. Janusza Korczaka przy ul. Czereśniowej 20, zał. w 1918 r., w obecnym budynku od 1946 r.
  • Szkoła Podstawowa nr 30 im. Jana Pawła II przy ul. Mazańcowickiej 34, zał w 2019 r. (wcześniej Gimnazjum nr 14 im. Jana Pawła II, zał. w 1999), jeszcze wcześniej Szkoła Podstawowa nr 30 im. Mikołaja Kopernika, zał. w 1936 r.

Przemysł edytuj

Komorowice są obecnie, obok Wapienicy, najbardziej uprzemysłowioną dzielnicą miasta. Poza strefą ekonomiczną zakłady koncentrują się w północnej oraz południowo-wschodniej części Komorowic Śląskich (w rejonie ul. Konwojowej, Chochołowskiej, Centralnej i M. Grażyńskiego). Największe z nich to: „Befared” (fabryka reduktorów i motoreduktorów), „TNT” (logistyka i przewóz przesyłek), „Marbet” (materiały dekoracyjne, płyty izolacyjne, opakowania), „Indukta” (fabryka maszyn elektrycznych), „Ceramed” (materiały budowlane), Wytwórnia Wódek Gatunkowych „Nisskosher”, a także Fiat Auto Poland. Przy ul. Grażyńskiego znajduje się także Przedsiębiorstwo Komunalne „Therma” (spółka zajmująca się energetyką cieplną na terenie Bielska-Białej), a przy ul. Bestwińskiej, w sąsiedztwie obszaru SSE Komorowice Krakowskie, zbudowana w latach 70. XX w. oczyszczalnia ścieków o przepustowości 95 tys. m³ na dobę[91], należąca od 1990 r. do spółki „Aqua S.A.”.

Specjalna Strefa Ekonomiczna edytuj

 
Obszar Fiat Auto Poland.
Zdjęcie z roku 2007

Na terenie Bielska-Białej znajdują się cztery obszary Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (Wapienica, Fiat Auto Poland, Komorowice Krakowskie i Lipnik), na których zainwestowało ponad 150 firm, stwarzając blisko 32 tys. miejsc pracy[92]. Obszar Fiat Auto Poland, włączony do strefy w 2000 r., obejmuje budynki i hale produkcyjne należące do Fiat Auto Poland S.A., położone w południowej części Komorowic Śląskich, między ul. Warszawską a rzeką Białą. Jego powierzchnia wynosi 27,4739 ha. Obszar Komorowice Krakowskie, włączony do strefy w 2005 r., położony jest w północnej części Komorowic Krakowskich, między oczyszczalnią ścieków a Stawami Komorowickimi. Jego powierzchnia wynosi 13,6876 ha. Teren obszaru został podzielony na sześć działek inwestycyjnych[92]. W 2013 roku w Komorowicach Krakowskich oddano do użytku nowy zakład producenta zabudów samochodowych Szczęśniak Pojazdy Specjalne[93].

Handel edytuj

Przy ul. Warszawskiej 180 znajdowała się galeria handlowa Pasaż Tesco powstała we wrześniu 2008 r. w ramach rozbudowy istniejącego od września 2002 r. hipermarketu Tesco. W całym obiekcie o powierzchni 14 000 m², funkcjonowało 41 sklepów i hipermarket. Przed galerią znajduje się parking na 980 miejsc. Hipermarket Tesco został zamknięty w 2020 roku w związku z wycofaniem się sieci sklepów Tesco z polskiego rynku. W sąsiedztwie Pasażu Tesco (ul. Warszawska 186) znajduje się hipermarket remontowo-budowlany Castorama. W centrum Komorowic Krakowskich znajdują się supermarkety: Biedronka (przy ul. Komorowickiej) oraz Intermarché (przy ul. Olimpijskiej). Zostały otwarte pod koniec lat 90 (w miejscu Intermarché do 2003 r. znajdował się sklep sieci Spar).

Sport i turystyka edytuj

Obecnie w Komorowicach nie ma żadnego klubu sportowego, jednak istniejący tu niegdyś Dzielnicowy Klub Sportowy Komorowice jest jednym z protoplastów, grającego dziś w I Lidze, Podbeskidzia Bielsko-Biała.

Dzielnicowy Klub Sportowy Komorowice powstał w 1995 r. Zimą 1996 r. doszło do sfinalizowania współpracy pomiędzy grającym w C-klasie DKS-em a grającym w lidze okręgowej Bielskim Klubem Sportowym Inter poprzez ich fuzję w postaci DKS-Inter Komorowice, który ukończył sezon w strefie spadkowej. W przerwie letniej, 11 lipca 1997 r., doszło do porozumienia działaczy DKS-Inter z BBTS Włókniarz w sprawie fuzji i w sezonie 1997/1998 do rozgrywek V ligi (nowej) przystąpił już BBTS Ceramed Komorowice. W lutym 2001 r. do klubu wszedł nowy inwestor, więc dokonano następnej zmiany nazwy, tym razem na BBTS Marbet-Ceramed Bielsko-Biała. Po awansie do IV ligi nastąpiły przenosiny klubu, przemianowanego na MC Podbeskidzie Bielsko-Biała (od 2003 r. TS Podbeskidzie Bielsko-Biała), ze stadionu w Komorowicach na Stadion Miejski, na którym gra do dziś.

Zobacz więcej w artykule Podbeskidzie Bielsko-Biała, w sekcji Historia.

Stadion DKS-u, na którym mecze ligowe rozgrywano do 2001 r., znajduje się przy ul. Laurowej w Komorowicach Krakowskich.

Jedynym obiektem turystycznym na terenie dzielnicy jest pensjonat Nico położony przy ul. Młynówka w Komorowicach Krakowskich. Do 2001 znajdował się także trzygwiazdkowy motel Ondraszek.

Na terenie Komorowic powstała również grupa RozBBiegane Komorowice.

Religia edytuj

Parafia katolicka pw. św. Jana Chrzciciela w Komorowicach została erygowana w 1493 r. Od początku istnienia należała do diecezji krakowskiej, w 1992 r. weszła w skład diecezji bielsko-żywieckiej (dekanat Bielsko-Biała I – Centrum). Pierwotnie obejmowała Komorowice Polskie (Krakowskie), Hałcnów, część Bestwiny, a także leżące po drugiej stronie granicy: Komorowice Niemieckie (Śląskie) i częściowo Czechowice. Współcześnie należy do niej podobny obszar, oprócz Hałcnowa (parafia Nawiedzenia NMP), i liczy ona blisko 10 tys. wiernych[94].

Kościół parafialny został zbudowany w latach 1921–1931. Usytuowany jest w centrum Komorowic Krakowskich, przy ul. św. Jana Chrzciciela, w miejscu drewnianej świątyni z XVI w. W sąsiedztwie znajduje się cmentarz parafialny oraz Dom parafialny im. ks. Franciszka Smolarka, wybudowany w latach 2001–2002, w którym mieszczą się m.in. kancelaria parafialna, poradnia rodzinna, biblioteka parafialna i studio radia Anioł Beskidów[95].

Do 1658 r. w Komorowicach Polskich znajdował się także zbór kalwiński, ufundowany przez Komorowskich – właścicieli wsi od 1471 r.

Transport edytuj

Sieć drogowa edytuj

 
Węzeł drogowy Bielsko-Biała–Komorowice z lotu ptaka

Przez Komorowice przebiega droga ekspresowa S52, która stanowi zarazem północno-wschodnią obwodnicę Bielska-Białej (jej poszczególną odcinki noszą nazwę: ulica Bohaterów Monte Cassino, ulica Niepodległości oraz aleja św. Jana Pawła II). Na węźle drogowym Bielsko-Biała–Komorowice położonym w południowo-zachodniej części dzielnicy łączy się ona z zaczynającą tu swój bieg drogą krajową nr 1 w kierunku Katowic (ulica Warszawska), a na węźle drogowym Bielsko-Biała–Rosta położonym w części południowo-wschodniej z drogą wojewódzką nr 940 stanowiącą wewnątrzbielski łącznik między drogami krajowymi (dalszy odcinek ulicy Niepodległości)[96][97].

Status drogi powiatowej mają następujące ulice na terenie Komorowic[96]:

  • Bestwińska – część drogi nr 4465S, wylotowa w kierunku Bestwiny
  • Czerwona – droga nr 7428S
  • Daszyńskiego – część drogi nr 4465S
  • Eugeniusza Kwiatkowskiego – droga nr 7438S
  • Hałcnowska – droga nr 7428S, połączenie z Hałcnowem
  • Katowicka – część drogi nr 4116S, wylotowa w kierunku Czechowic-Dziedzic
  • Komorowicka – część drogi nr 4465S (od strony śródmieścia do skrzyżowania z Daszyńskiego) oraz droga nr 7435S (między Daszyńskiego a Bestwińską)
  • Mazańcowicka – część drogi nr 4426S, wylotowa w kierunku Mazańcowic
  • Warszawska – część drogi nr 7477S, odcinek na południe od węzła drogowego Bielsko-Biała–Komorowice w kierunku śródmieścia

Kolej edytuj

 
Przystanek kolejowy Bielsko-Biała Komorowice

Przez Komorowice przebiega linia kolejowa nr 139 Katowice – Zwardoń. Przystanek kolejowy Bielsko-Biała Komorowice znajduje się w północnej części Komorowic Śląskich, w rejonie ulicy Chochołowskiej. Ponadto w obrębie kompleksu przemysłowego FSM/Fiata usytuowany jest przystanek Bielsko-Biała Północ. Oba są obsługiwane przez pociągi osobowe Kolei Śląskich linii S5[98].

Komunikacja autobusowa edytuj

 
Autobus MZK Bielsko-Biała linii nr 32 na ulicy Hałcnowskiej

Komorowice są obecnie (2024) obsługiwane przez sześć linii autobusowych MZK Bielsko-Biała (3, 29, 32, 33, 50, szczytowa 19, nocna N2), jedną linię PKM Czechowice-Dziedzice (VII) oraz trzy linie Komunikacji Beskidzkiej (101, 102, 129). Wliczając w skład dzielnicy również Obszary doliczyć trzeba ponadto linie 12 i 13/13w MZK Bielsko-Biała, ponadto do położonego na pograniczu przystanku Warszawska Fiat dojeżdżają wybrane kursy linii 8, 11 i 16. Najczęściej kursującymi liniami przejeżdżającymi przez centrum Komorowic Krakowskich są 3 i VII, natomiast przez centrum Komorowic Śląskich – VII i 50. Łącznie w obrębie dzielnicy znajduje się 27 przystanków autobusowych (wraz z przystankami na Obszarach i Warszawską Fiat: 31)[99][100][101].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Portal mapowy Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej z warstwami obrębów ewidencyjnych i jednostek pomocniczych gminy
  2. ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 321. ISBN 83-01-12479-2.
  3. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 76 (tom I).
  4. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 61 (tom I).
  5. ↑ Zachara i Mikler 2004 ↓, s. 88.
  6. ↑ a b Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 80–81 (tom I).
  7. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 50 (tom I).
  8. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 76, 80–81 (tom I).
  9. ↑ Zachara i Mikler 2004 ↓, s. 114–115.
  10. ↑ Aktualizacja Programu ochrony środowiska w mieście Bielsku-Białej do roku 2016 z perspektywą na lata 2017 – 2020. s. 177–181. [dostęp 2024-05-19].
  11. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 18, 21–22.
  12. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 27.
  13. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 31–32.
  14. ↑ Idzi Panic (red.): Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2015, s. 15, 58, 75. ISBN 978-83-935147-8-6.
  15. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 30, 48.
  16. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 38, 42, 60.
  17. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 52–53, 71.
  18. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 57–58, 94, 100, 110.
  19. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 59–60.
  20. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 49–50, 58–59.
  21. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 57, 76.
  22. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 58.
  23. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 117.
  24. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 126 (tom III).
  25. ↑ a b Allgemeines Verzeichnis der Ortsgemeinden und Ortschaften Österreichs nach den Ergebnissen der Volkszählung vom 31. Dezember 1910. Wien: K.k. Statistische Zentralkommission, 1915, s. 310, 317.
  26. ↑ a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, Band XII. Galizien, Wien: K. K. Statistische Zentralkommission, 1907, s. 8–9.
  27. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 117, 131.
  28. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 116.
  29. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 50, 58–59.
  30. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 86.
  31. ↑ a b Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 121–122.
  32. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 116, 125.
  33. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 120.
  34. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 135–136.
  35. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 121.
  36. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 137.
  37. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 138, 242.
  38. ↑ Tadeusz Bystrzycki (oprac.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. Przemyśl, Warszawa: Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933, s. 738.
  39. ↑ Por. też Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lipca 1934 r. o podziale powiatu bialskiego w województwie krakowskiem na gminy wiejskie czy wydany przez Sejm Śląski w 1922 Spis powiatów, należących do nich gmin miejskich i wiejskich, obszarów dworskich, oraz miast wyjętych z powiatów (s. 167) wymieniające w obu przypadkach wyłącznie bezprzymiotnikowe „Komorowice”.
  40. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 174.
  41. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 177–179.
  42. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 181.
  43. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 183–187, 213.
  44. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 195–197.
  45. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 154, 201.
  46. ↑ Parafia św. Jana Chrzciciela w Komorowicach: Świątynia. [dostęp 2024-05-17].
  47. ↑ a b Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 202, 329.
  48. ↑ a b Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 205, 346–347.
  49. ↑ a b Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 210–211, 337.
  50. ↑ a b Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 227–228.
  51. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 233.
  52. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 376 (tom IV).
  53. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 360 (tom IV).
  54. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 230.
  55. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 240.
  56. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 256.
  57. ↑ Rozporządzenie wojewody śląsko-dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 r. o podziale powiatu bielskiego w województwie śląsko-dąbrowskim na gminy wiejskie i gromady. Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, 1945, nr 34. [dostęp 2024-05-17].
  58. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 280.
  59. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 285.
  60. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 287.
  61. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1968 r. w sprawie zmiany granic miasta Bielsko-Biała w województwie katowickim. [dostęp 2022-02-16].
  62. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 294.
  63. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 299.
  64. ↑ a b Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 323.
  65. ↑ Monografia Bielska-Białej 2010 ↓, s. 553 (tom IV).
  66. ↑ Urząd Miejski w Bielsku-Białej: Raport o stanie miasta Bielska-Białej za rok 2007. s. 20. [dostęp 2024-05-19].
  67. ↑ Ariel Brończyk. Tak budowano ulicę Hałcnowską. „Komorowice”, s. 4, grudzień 2021. Stowarzyszenie Komorowice. 
  68. ↑ Kryzys komunikacyjny nr 2. „Kronika”. 52 (226), s. 7, 1980-24-12. 
  69. ↑ Kłopotliwa obwodnica. „Kronika”. 11 (237), s. 17, 1981-03-11. 
  70. ↑ Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad: Budowa drogi ekspresowej S1 Bielsko Biała – Skoczów – Cieszyn. Serwis GDDKiA. [dostęp 2024-05-19].
  71. ↑ Jacek Kachel: Od szlaków handlowych po autostrady. Zarys dziejów drogownictwa w Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Miejski Zarząd Dróg w Bielsku-Białej, 2020, s. 206, 217, 236. ISBN 978-83-956843-0-2.
  72. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 322.
  73. ↑ Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa „Podgórska”: Historia spółdzielni. [dostęp 2024-05-19].
  74. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 326.
  75. ↑ Ewa Furtak: Dawny hipermarket Tesco w Bielsku-Białej zostanie przebudowany. Powstanie największe skupisko handlu w mieście. Gazeta Wyborcza, 2023-05-29. [dostęp 2024-05-19].
  76. ↑ Wanda Then: Otwarciu Castoramy kibicował Adam Słodowy. bielskobiala.naszemiasto.pl, 2002-05-08. [dostęp 2024-05-19].
  77. ↑ Liczba mieszkańców Bielska-Białej z podziałem na 30 osiedli według stanu na 31 grudnia 2017. Budżet obywatelski Bielska-Białej. [dostęp 2022-02-16].
  78. ↑ Dom Kultury w Komorowicach: O nas. Miejski Dom Kultury w Bielsku-Białej. [dostęp 2024-05-20].
  79. ↑ Gojniczek, Krzyżanowski i Sperka 2024 ↓, s. 331–332.
  80. ↑ Ariel Brończyk. Dwór Rosta z szansą na nowe życie. „Komorowice”, s. 8, grudzień 2022. Stowarzyszenie Komorowice. 
  81. ↑ Ariel Brończyk. Wojewoda na otwarciu szkoły w Komorowicach Śląskich. „Komorowice”, s. 10, grudzień 2022. Stowarzyszenie Komorowice. 
  82. ↑ Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000, s. 113. ISBN 83-902079-0-7.
  83. ↑ Rada Miejska w Bielsku-Białej: Gminny program opieki nad zabytkami gminy Bielsko-Biała na lata 2018–2021. s. 123–142. [dostęp 2024-05-20].
  84. ↑ a b O nas. Dom Kultury w Komorowicach. [dostęp 2024-05-21].
  85. ↑ Zespoły. Dom Kultury w Komorowicach. [dostęp 2024-05-21].
  86. ↑ Strefa Druha: OSP Komorowice Śląskie. osp.com.pl. [dostęp 2024-05-21].
  87. ↑ Miejskie Centrum Informacji Turystycznej w Bielsku-Białej: Senior. [dostęp 2024-05-21].
  88. ↑ Stowarzyszenie „Komorowice”. komorowice.pl. [dostęp 2024-05-21].
  89. ↑ Dom Parafialny. Rzymskokatolicka parafia św. Jana Chrzciciela Bielsko-Biała Komorowice. [dostęp 2024-05-21].
  90. ↑ O nas. Radio Anioł Beskidów. [dostęp 2024-05-21].
  91. ↑ Krzysztof Bąk: Czyszczą ścieki i hodują ryby. NaszeMiasto.pl. [dostęp 2009-01-07].
  92. ↑ a b Urząd Miejski w Bielsku-Białej: Specjalna Strefa Ekonomiczna. [dostęp 2008-12-23].
  93. ↑ Szczęśniak PS –30 lat na rzecz bezpieczeństwa. „Wojsko i Technika”. Nr 9/2022, s. 76-78, wrzesień 2022. Warszawa. 
  94. ↑ Parafia św. Jana Chrzciciela w Bielsku-Białej – Komorowicach: Historia parafii. [dostęp 2019-01-21].
  95. ↑ Parafia św. Jana Chrzciciela w Bielsku-Białej – Komorowicach: Dom parafialny. Idea powstania. [dostęp 2009-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 kwietnia 2009)].
  96. ↑ a b Mapa sieci dróg w województwie śląskim. Regionalna Infrastruktura Informacji Przestrzennej Województwa Śląskiego (ORSIP). [dostęp 2024-05-20].
  97. ↑ Mapa w serwisie OpenStreetMap [dostęp 2024-05-20]
  98. ↑ Koleje Śląskie: Liniowy rozkład jazdy. [dostęp 2024-05-20].
  99. ↑ Komunikacja Miejska w Bielsku-Białej: Schemat linii komunikacji miejskiej w Bielsku-Białej — obowiązuje od 2 marca 2024 r.. [dostęp 2024-05-20].
  100. ↑ PKM Czechowice-Dziedzice: Tabelaryczny rozkład jazdy: VII. [dostęp 2024-05-20].
  101. ↑ Komunikacja Beskidzka: Sieć komunikacyjna. [dostęp 2024-05-20].

Bibliografia edytuj

  • Wacław Gojniczek, Lech Krzyżanowski, Jerzy Sperka: Komorowice Krakowskie, Komorowice Śląskie. Dzieje dwóch miejscowości, potem czterech, a dzisiaj dzielnic(y) Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej, 2024. ISBN 978-83-63904-74-6.
  • Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-26-3.
  • Jacek Zachara, Wojciech Mikler: Przyroda Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie „Olszówka”, 2004. ISBN 83-918676-0-9.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Komorowice_(Bielsko-Biała)&oldid=73825156”