Krasna (województwo świętokrzyskie)
Krasna – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Stąporków[4][6].
| wieś | |
 Kościół w Krasnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
205[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
26-220[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TKN |
| SIMC |
0271911[4] |
Położenie na mapie gminy Stąporków  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu koneckiego  | |
 51°04′36″N 20°32′45″E/51,076667 20,545833[1]
| |
W Królestwie Polskim istniała gmina Krasna. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krasna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Przez miejscowość przepływa niewielka rzeka Krasna dopływ Czarnej.
Przez wieś przechodzi żółty szlak turystyczny z Końskich do Serbinowa oraz zielony szlak rowerowy z Sielpii Wielkiej do Błotnicy.
Wieś jes siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Barbary[7].
Historia edytuj
Krasna – w wieku XIX wieś i osada fabryczna w powiecie kieleckim, gminie i parafii Mniów. Leży na granicy powiatu koneckiego, o kilka wiorst na płn.-wschód. od Mniowa, stacji pocztowej na trakcie piotrkowsko-kieleckim, z którym łączy Krasnę droga bita[8].
Wieś należała do Zagłębia staropolskiego. W drugiej połowie XIX wieku wieś leżała w powiecie opoczyńskim w zaborze rosyjskim.
Dawniej znajdowały się w niej znacznej wielkości zakłady żelazne, którym początek dał w XVIII w. brat króla polskiego Stanisława Augusta książę podkomorzy Andrzej Poniatowski. Pod koniec XVIII wieku wzniósł on w miejscowości wielki piec do wytapiania żelaza. Piec ten uległ zniszczeniu, ale został odrestaurowany przez Ewansa dzierżawiącego zakład. Od 1808 poczynił w nim liczne inwestycje m.in. zainstalował pierwszą w Polsce maszynę parową zbudowaną w Gliwicach, która służyła do poruszania skrzynkowych miechów żelaznych. Fabryka była jednak równolegle zasilana jeszcze kołami wodnymi. Nowe koło średnicy 20 stóp zainstalowane zostało równolegle z maszyną parową[9].
W 1829 piec spłonął ponownie i ponownie został odremontowany przez Ewansa. Według Encyklopedii Orgelbranda dawał on 15000 cetnarów surówki hutniczej rocznie. W 1840 wystawiono drugi wielki piec ze wspólną glichtą obsługiwaną maszyną parową o sile 18 koni. Produkcja surówki używana była głównie do produkcji odlewów[9]. Ulepszenia i rozszerzenie fabryk było dziełem Ewansa, znanego w Warszawie założyciela fabryki maszyn i narzędzi rolniczych. Obok wielkich pieców powstały kuźnice fryszerki, które produkowały do 25000 cetnarów kutego żelaza. W 1860 zakłady te dzierżawił Bearth, który zmarł w 1860[9].
Wyroby miały zbyt w Warszawie, Końskich i Szydłowcu. Surowiec zaś sprzedawano do fabryk w guberni radomskiej. Jeden pud odlewów ma wówczas wartość 1 rubla srebrnego i 15 kopiejek, natomiast surowca – 80 kopiejek. W 1873 r. wyrobiono 54650 pudów surowca i 13780 odlewów wartości 59567 rubli srebrnych. W r. 1875 – 43575 pudów surowca i 63200 pudów kutego żelaza.
Podporę rozwoju fabryk stanowiły pokłady węgla, których eksploatację rozpoczęto w latach 70. XIX wieku. W 1878 wydobyto 30000 pudów węgla. Pokład ten odkryty w 1872 r. znajdował się przy szosie kielecko-piotrkowskiej między Krasną i Serbinowem.
Od r. 1862 jest w Krasnej kaplica katolicka[8].
Zmodernizowane piece pracowały do: 1905 (wielki piec) i 1928 (odlewnia). Do dziś zachowały się: budynek odlewni, ujęcie wody i kryty kanał odpływowy.
Według spisu powszechnego z roku 1921 we wsi Krasna było 50 domów i 222 mieszkańców, w folwarku Krasna 3 domy i 29 mieszkańców[10].
Po przełamaniu oporu wojsk polskich, żołnierze Wehrmachtu wkraczając do wsi dopuścili się mordów na ludności cywilnej. Ogólnie zamordowano 27 osób, w tym 19 mieszkańców wsi Komorów. Na szosie Krasna–Mniów zamordowano trzech polskich żołnierzy wziętych do niewoli[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61351
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7-8 [dostęp 2022-04-06]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 614 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-05].
- ↑ Sołectwo Krasna. bip.staporkow.pl. [dostęp 2015-04-05].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 15 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-03-20].
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ a b Krasna (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 619.3.)
- ↑ a b c Praca zbiorowa 1864 ↓, s. 3.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. Województwo kieleckie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-04-08].
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 106-107.
Bibliografia edytuj
- Praca zbiorowa: Encyklopedia Powszechna, t. XVI Krasiń.-Libelt, hasło "Krasna". Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, 1864, s. 3.