Mád
Mád – gmina na Węgrzech, w komitacie Borsod-Abaúj-Zemplén, w powiecie Szerencs.
 widok z lotu ptaka | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Komitat | |||||
| Powiat | |||||
| Powierzchnia |
31,86 km² | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
47 | ||||
| Kod pocztowy |
3909 | ||||
Położenie na mapie Węgier  | |||||
 48°11′23″N 21°16′36″E/48,189722 21,276667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Położenie edytuj
Osada znajduje się w odległości 44 km na wschód od miasta Miszkolc, w regionie winnym Pogórza Tokajskiego. Najbliższym miastem jest leżący 10 km stąd Szerencs, spośród okolicznych osiedli wymienić trzeba jeszcze Mezőzombor, Rátka (9 km) oraz Tállya (9 km).
Historia edytuj
Osada zamieszkana jest od czasów prehistorycznych. Znaleziono tu pozostałości naczyń z epoki brązu, przechowywane w Muzeum Narodowym w Budapeszcie. Odkryto już także wykopaliska z 400 n.e., wskazujące na to, że już wtedy była tu zaawansowana uprawa winorośli.
Osada istniała już w XIV wieku. Już w najdawniejszych dokumentach figuruje jako miasteczko rolnicze. W XV wieku Mád należał do odległego o około 15 km na południowy wschód grodu Tokaj, a potem do grodu Regéc. W 1541 wspominają ją jako część włości Tállya.
W 1567 Turcy podpalili osadę, ale ponownie ją zbudowano, a pod koniec XVI wieku stał się siódmą, najbardziej zaludnioną osadą komitatu Borsod-Abaúj-Zemplén. W 1627 posiadała już prawa urządzania jarmarków. W 1637 Turcy znów podpalili osadę. W celach obronnych, mieszkańcy wsi umocnili wówczas kościół.
W 1645 wieś spustoszyła epidemia dżumy, a w 1694 szarańcza, a w 1695 gradobicie. Ale po tych wielu klęskach, osada w końcu znów szybko zaczęła rozwijać się. W 1700 osadę zakupił książę Franciszek II Rákóczi i jego siostra. Sam książę często przebywał w Mád, szczególnie w okresie winobrania. Wówczas Mád był już zaliczany do bardzo sławnych miejscowości winiarskich, nawet Imre Thököly posłał swoich żołnierzy na winobranie.
W 1739 znów pustoszyła w tej wsi epidemia dżumy. W okresie wojen przeciwko Napoleonowi, wojska Pogórza Tokajskiego zbierały się w okolicach Mád. Pod koniec wieku osada zubożała, szczególnie z powodu podatków i złej pogody.
W 1795 zbudowano w stylu barokowym synagogę. Obok synagogi zbudowano budynek rabina, którego pełne odnowienie rozpoczęto w 2006.
W pierwszej połowie XIX wieku znów miały miejsce liczne epidemie, dziesiątkujące ludność.
W okresie Wiosny Ludów, zwanej tutaj Rewolucją Niepodległościową lat 1848-1849, w której wielu mieszkańców Mád straciło życie, między innymi 15-letni Dániel Koroknay, bohaterskie dziecko rewolucji. Jego imieniem nazwano miejscową szkołę podstawową.
W czasie II wojny światowej w Mád zorganizowany był obóz internowania dla Polaków[2][3].
Współczesność edytuj
- Od 1859 osadę łączy linia kolejowa z miastem Miszkolc.
- W 1904 do osady Mád wprowadzono prąd elektryczny.
- W 2004 zakończono restaurowanie Synagogi w Mád nagrodzonej Nagrodą Europa Nostra.
- W 2005 osadę spustoszyła powódź, która spowodowała półmiliardowe szkody.
Warte zobaczenia edytuj
- Dom Malonyay'ch
- Pałac ks.ks. Rákóczi-Aspremont
- Budynek kasy oszczędności Hegyalja Takarékpénztár
- Synagoga w Mád
- Cmentarz żydowski
- Kościół rzymskokatolicki
- Kościół ewangelicko-augsburski
- Kaplica
- piwnice winne
Przypisy edytuj
- ↑ Magyarország helységnévtára. www.ksh.hu. [dostęp 2023-03-25]. (węg.).
- ↑ Krzysztof Woźniakowski. Budapeszteńskie „Wieści Polskie” (1939–1944): główny periodyk polskiego wojennego uchodźstwa na Węgrzech. „Rocznik Historii Prasy Polskiej”. 1 (37), s. 86, 2015. Kraków: Wydawn. Oddziału Polskiej Akademii Nauk. ISSN 1509-1074.
- ↑ Tadeusz Hejmej: Śladami księdza podpułkownika Józefa Jońca. sp3limanowa.edupage.org. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).