Melianthus

*Melianthus*
	; Melianthus major
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bodziszkowce
Rodzina	Francoaceae
Rodzaj	Melianthus
	Nazwa systematyczna
	Melianthus L.; Sp. Pl.: 639 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	M. major Linnaeus
Synonimy
	Diplerisma Planch.;
	Diplerisma Planch.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Melianthus – rodzaj roślin z rodziny Francoaceae. Obejmuje 6 gatunków^[3]. Występują one w RPA, Namibii i Lesotho^[3]. Rosną na terenach półpustynnych i piaszczystych, ale też w miejscach wilgotnych, przy strumieniach^[5]. Zasiedlają bardzo suchą Pustynię Namib i stoki Gór Smoczych, gdzie opady roczne sięgają 1500 mm^[6]. Gatunki występujące na terenach suchych mają często pędy nadziemne spalane podczas pożarów, ale łatwo odrastają. Ich kwiaty zapylane są przez ptaki – nektarniki^[5].

Melianthus major jest uprawiany jako oryginalna roślina ozdobna ze względu na wonne liście (o bardzo ostrym zapachu po skruszeniu^[5]), efektowne kwiatostany i czarny nektar^[6]. W Kalifornii gatunek ten uprawiany jest także z powodu przyciągania do ogrodów kolibrów^[5]. Do Europy sprowadzony został już w 1673 i jest popularny na obszarach o łagodnym i ciepłym klimacie, tj. w zachodniej i południowej części kontynentu. Poza tym uprawiany bywa także w szklarniach^[6]. Na różnych obszarach gatunek dziczeje i bywa inwazyjny, w czym pomaga mu to, że liście są trujące i nie są zgryzane przez zwierzęta. Szczególnie obficie rośnie jako zdziczały w Nowej Zelandii i Australii^[6], występuje jako obcy także na Wyspie Świętej Heleny, w Himalajach, w Boliwii i Hiszpanii^[3].

W XIX wieku zaproponowane zostały dla tego rodzaju nazwy: „miodosok”, „miodokwiat” i „miodosocznia”^[7], ale nie weszły do użycia, a miodokwiatem współcześnie określa się rodzaj roślin storczykowatych^[8].

Morfologia edytuj

Kwiatostan M. major z nektarnikiem czerwonopręgim

Pokrój: Krzewy i półkrzewy o pędach słabo zdrewniałych, często pustych wewnątrz, gęsto rozgałęziających się tuż nad powierzchnią ziemi^[6]^[5]. Osiągają do 3 m wysokości^[5].
Liście: Ulistnienie skrętoległe^[5]. Liście nieparzystopierzasto złożone z 5–27 listków. Listki są grubo piłkowane, rzadko całobrzegie. Oś liścia jest oskrzydlona. U nasady liścia znajduje się para, czasem zrośniętych, trwałych przylistków^[6].
Kwiaty: Wyrastają skrętolegle lub w okółkach zebrane w grona, szczytowe lub rozwijające się w kątach liści. Czasem szczytowy kwiat w kwiatostanie jest sterylny i rozwija tylko czerwoną koronę. Kwiaty są grzbieciste i odwrócone. Dno kwiatowe i nasady listków okwiatu są mniej lub bardziej rozszerzone tworząc nibyostrogę (mentum), w której gromadzi się nektar. Pięć działek kielicha o barwie zielonej lub czerwonawej wykształconych jest trojako – para zewnętrzna jest jajowata do jajowatolancetowatej, para boczna jest węższa do kształtu równowąskiego włącznie, dolna działka jest rozdęta, jajowata, zaostrzona lub trójdzielna. Płatki korony są czerwone, skupione u dołu kwiatu. Pręciki są cztery. Górna para jest dłuższa i wolna, dolna jest krótsza i zrośnięta u nasady. Miodnik kubeczkowaty, zwykle ciemnozabarwiony i wypełniony obficie wydzielanym bardzo ciemnym nektarem. Zalążnia powstaje z 4 owocolistków i ma też tyleż komór. W każdej rozwija się od 2 do 6 zalążków. Szyjka słupka jest trwała, na szczycie czasem nieznacznie rozdzielona na krótkie łatki znamienia^[6].
Owoce: Czterokanciaste torebki, skórzaste lub cienkościenne, okrzydlone lub dęte, otwierające się na szczycie. Nasiona są kuliste do gruszkowatych, o średnicy 4–6 mm, zwykle lśniące i czarne, rzadziej brązowe^[6].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj od dawna łączony jest z innym rodzajem południowoafrykańskim – Bersama. W 1862 George Bentham i Joseph Dalton Hooker zaliczyli oba rodzaje do plemienia Meliantheae w mydleńcowatych Sapindaceae. W późniejszych systemach, jeszcze do końca XX wieku (m.in. w systemie Cronquista z 1981 i Takhtajana z 1997), zwykle już jako rodzina miodokwiatowatych Melianthaceae, rośliny te wciąż włączano do mydleńcowców Sapindales. W XXI wieku ujęcie Melianthaceae nieco rozszerzono i rodzinę rozpoznano jako należącą do bodziszkowców Geraniales (system APG II z 2003)^[6]. W systemie APG IV (2016) jeszcze bardziej rozszerzono ujęcie rodziny i przeniesiono ją pod nazwę Francoaceae^[9]. W obrębie rodziny Melianthus wspólnie z siostrzanym rodzajem Bersama tworzy bazalne plemię Bersameae Planchon^[2].

Wykaz gatunków^[3]

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-01-31] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-01-31] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Melianthus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-31].
↑ Melianthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-31].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 348. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 254-256. ISBN 978-3-540-32214-6.
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 356. (pol.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-01-31] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-01-31] (ang.).

[powo-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Melianthus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-31].

[ing-4] Melianthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-31].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 348. ISBN 0-333-73003-8.

[kubitzki-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 254-256. ISBN 978-3-540-32214-6.

[7] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 356. (pol.).

[checklist2002-8] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[apgIV-9] The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.

[3]

[5]

[6]

[1]

[2]

[4]

[7]

[8]

[9]