Wikipedia

Niełaz wielki

Niełaz wielki[10] (Dasyurus maculatus) – gatunek torbacza z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae) występujący w zachodniej części Australii oraz na Tasmanii. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych został sklasyfikowany jako „bliski zagrożenia” (NT, ang. near threatened)[9].

Niełaz wielki
Dasyurus maculatus
(Kerr, 1792)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

ssaki niższe

Nadrząd

torbacze

Rząd

niełazokształtne

Rodzina

niełazowate

Podrodzina

niełazy

Plemię

niełazy

Rodzaj

niełaz

Gatunek

niełaz wielki

Synonimy
Podgatunki
  • D. m. maculatus (Kerr, 1792)
  • D. m. gracilis Ramsay, 1888
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Kolorami oznaczono zasięg występowania dwóch podgatunków:
Czerwony – D. m. maculatis
Żółty – D. m. gracilis
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Systematyka edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1792 roku szkocki zoolog Robert Kerr, nadając mu nazwę Viverra maculata[1]. Miejsce typowe to Port Jackson, Nowa Południowa Walia, Australia[1][11][12][13][14]. Podgatunek gracilis po raz pierwszy opisał w zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1888 roku australijski zoolog Edward Pierson Ramsay jako odrębny gatunek, nadając mu nazwę Dasyurus gracilis[15]. Miejsce typowe to Bellenden Ker Range, Queensland, Australia[16][15]. Holotyp to skóra i czaszak młodocianego samca o sygnaturze AM M.155 z kolekcji Muzeum Australijskiego[16]. Wstępnie rozpoznano dwa podgatunki[17].

W niedawno przeprowadzonych analaizach filogenetycznych opartych o dane mitochondrialne i jądrowe D. maculatus, D. geoffroii, D. hallucatus i D. viverrinus tworzą klad monofiletyczny, z Sarcophiius harrisii jako taksonem siostrzanym[18][19]. Dane z mtDNA wskazują, że dwa uznane podgatunki nie są wzajemnie monofiletyczne (chociaż bardzo różnią się wielkością), ale podgatunek z Tasamnii maculatus jest wzajemnie monofiletyczny i wyraźnie różni się od osobników kontynentalnych[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[12].

Etymologia edytuj

  • Dasyurus: gr. δασυς dasus ‘włochaty’; ουρα oura ‘ogon’[20].
  • maculatus: łac. maculatus ‘cętkowany, plamisty’, od maculare ‘być cętkowanym’, od macula ‘cętka’[21].
  • gracilis: łac. gracilis lub gracilus ‘smukły, elegancki, cienki, chudy’[22].

Występowanie edytuj

Gatunek ten zamieszkuje wilgotną część wschodniej Australii, gdzie roczne opady deszczu osiągają 600 mm[23]. Jest dość płochliwy[24]. Dawniej występował na całym obszarze od południowo-wschodniego Queensland, przez wschodnią część Nowej Południowej Walii, Wiktorię, południowo-wschodnią część Australii Południowej, aż do Tasmanii. Niestety europejskie osadnictwo bardzo ograniczyło i pofragmentowało zasięg występowania tego gatunku[25]. Dziś można go spotkać znacznie rzadziej. W Queensland praktycznie nie występuje poza parkami narodowymi[26]. W Wiktorii populacja niełazów wielkich zmalała w ostatnich latach o 50%. W Nowej Południowej Walii spadek był mniejszy, ale i tak są dziś rzadkie na tym obszarze[27]. Gatunek ten, choć występował, nigdy nie był bardzo liczny w Australii Południowej, jednak w 2023, po raz pierwszy od 130 lat, schwytano jednego osobnika w południowo-wschodniej części stanu[28]. Na Tasmanii dziś można go spotkać najczęściej na północnej i zachodniej części wyspy[29]. Do XX w. można go było spotkać również na Wyspie Flindersa oraz wyspie King[30].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[14][12]:

  • D. m. maculatus – południowo-wschodni Queensland (tak daleko na północ jak Bundaberg i na zachód jak Chinchilla), wschodnia Nowa Południowa Walia, wschodnia i południowa Wiktoria, południowo-wschodnia Australia Południowa i Tasmania (w tym niektóre Wyspy Cieśniny Bassa).
  • D. m. gracilis – północny Queensland.

Preferowany przez niełaza wielkiego habitat to wilgotne lasy deszczowe oraz lasy eukaliptusowe[31][29]. Co prawda gatunek ten prowadzi nadrzewny tryb życia, ale przemieszcza się głównie chodząc po powierzchni ziemi. Tylko 11% dystansu, który pokonuje przez całe życie odbywa się nad ziemią[31].

Charakterystyka edytuj

Niełaz wielki jest największym ze wszystkich niełazów. Podgatunek nominatywny: Długość ciała samic 35–45 cm, samców 38–75,9 cm, długość ogona samic 34–42 cm. samców 37–55 cm; masa ciała samic 0,9–2,5 kg, samców 1,5–5 kg; podgatunek gracilis: długość ciała samic 31–44 cm, samców 33–51 cm, długość ogona samic 28,5–41 cm. samców 31–44 cm; masa ciała samic 0,8–1,6 kg, samców 0,85–2,5 kg[17][14][32]. Dla porównania samce drugiego co do wielkości niełaza, jakim jest niełaz eukaliptusowy (Dasyurus geoffroii), ważą średnio 1,31 kg, zaś samice 0,89 kg[33].

Niełaz wielki ma cztery dość krótkie[17], pięciopalczaste łapy. Tylne, w przeciwieństwie do przednich, mają w pełni rozwinięte duże paluchy. Gatunek ten ma długie, różowe, prążkowane poduszki na stopach. Jest to przejaw adaptacji do nadrzewnego trybu życia[31]. Ogon jest dłuższy od reszty ciała, nie ma on jednak funkcji chwytnej. Szyja jest gruba, głowa dość duża, a pysk lekko zaokrąglony i wydłużony[17].

Jego umaszczenie nie zmienia się sezonowo. Futro ma barwę czerwonawobrązową z białymi plamkami i wraz ze skórą jest pokryte pomarańczowobrązową wydzieliną. Spodnia strona ciała jest szara lub kremowobiała. Od innych niełazów gatunek ten odróżnia występowanie białych plamek również na ogonie[17].

Ekologia edytuj

Pożywienie edytuj

Niełaz wielki odżywia się: owadami, rakami, jaszczurkami, wężami, ptakami (w tym drobiem hodowlanym), małymi ssakami, dziobakami, królikami, oposami oraz młodymi kangurowatymi[17]. Czasami jego ofiarą mogą paść także kangury, świnie, bydło, a nawet dingo[17][34]. Poluje głównie nocą[31], choć w szare, deszczowe dni jest aktywny także w ciągu dnia. Ma dobry węch, potrafi tropić ofiarę po zapachu przez wiele kilometrów[24].

Rozmnażanie edytuj

Osobniki łączą się w pary między kwietniem a lipcem (czasami nawet do sierpnia[24]). Podczas trwającej nawet do 8 godzin kopulacji samiec ściska lub liże szyję samicy, która pozostaje w lekkim przysiadzie z opuszczoną głową i półprzymkniętymi oczami. Torba lęgowa przekształca się z obszaru z fałdami brzeżnymi w dość głęboką jamę, zawierającą 6 sutków ułożonych w 2 półksiężycowatych rzędach. Ciąża trwa 21 dni, zaś średnia wielkość miotu to 5 młodych[35].

Matka przestaje żywić młode po 7 tygodniach, po 13 tygodniach zachodzą już rozwinięte interakcje między młodymi. Całkowitą samodzielność nabywają po 18 tygodniach. Oboje rodzice chronią miejsce gniazdowania, ale mimo że samiec czasami przynosi jedzenie samicy, kiedy ta opiekuje się młodymi, sam ma niewieli kontakt ze swoim potomstwem. Obie płcie nabywają dojrzałości płciowej w wieku około roku[35].

Status zagrożenia edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened „bliski zagrożenia”)[9].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Dasyurus macrourus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. Containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 170. [dostęp 2017-04-21]. (ang.).
  2. ↑ F.A.A. Meyer: Systematisch-summarische Uebersicht der neuesten zoologischen Entdeckungen in Neuholland und Afrika: Nebst zwey andern zoologischen Abhandlungen. Leipzig: im Verlage der Dykischen Buchhandlung, 1793, s. 27. [dostęp 2017-04-21]. (niem.).
  3. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Note sur les espèces du genre dasyure. „Bulletin des sciences par la Société philomathique de Paris”. 3 (81), s. 259, 1803. (fr.). 
  4. ↑ R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux découverts depuis le mort de Buffon. Oiseaux et mammifères. W: Complement des oeuvres de Buffon, ou histoire naturelle des animaux rares découverts par les naturalistes et les voyageurs depuis la mort de Buffon. T. 10. Paris: Roret, 1836, s. 366. (fr.).
  5. ↑ F. McCoy: Note. Quarter Sheet 7 NW. (Mt. Aitken). W: Geological Survey of Victoria. Melbourne: 1865, s. notka. (ang.).
  6. ↑ Ch.G.A. Giebel: Osteologie. W: H.G. Bronn: Klassen und Ordnungen des Thier-Reichs Wissenschaften Dargestellt in Wort und Bild. T. 6: Saugethiere: Mammalia. Cz. 5. Leipzig: C.F. Winter, 1874, s. 446. (niem.).
  7. ↑ E.P. Ramsay. Notes on the fauna of the Bellenden-Ker Ranges. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. Second seris. 3 (3), s. 1296, 1888. (ang.). 
  8. ↑ W.B. Spencer & J.A. Kershaw. A collection of sub-fossil bird and marsupial remains from King Island, Bass Strait. „Memoirs of the National Museum of Melbourne”. 3, s. 29, 1910. (ang.). 
  9. ↑ a b c S. Burnett, C. Dickman, Dasyurus maculatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-07-21] (ang.).
  10. ↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 7. ISBN 978-83-88147-15-9.
  11. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Dasyurus maculatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-25].
  12. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 62. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Dasyurus maculatus (Kerr, 1792). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
  14. ↑ a b c A.M. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 303. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  15. ↑ a b E.P. Ramsay. Notes on the fauna of the Bellenden-Ker Ranges. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. Second Series. 3, s. 1296, 1888. [dostęp 2017-04-21]. (ang.). 
  16. ↑ a b H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 307, 2017. (ang.). 
  17. ↑ a b c d e f g Menna Elizabeth Jones, Robert K. Rose, Scott Burnett. Dasyurus maculatus. „Mammalian Species”. 676, s. 1–9, 2001. [dostęp 2017-04-17]. (ang.). 
  18. ↑ P.A. Woolley, C. Krajewski & M. Westerman. Phylogenetic relationships within Dasyurus (Dasyuromorphia: Dasyuridae): quoll systematics based on molecular evidence and male characteristics. „Journal of Mammalogy”. 96 (1), s. 37–46, 2015. DOI: 10.1093/jmammal/gyu028. (ang.). 
  19. ↑ M. Westerman, C. Krajewski, B.P. Kear, L. Meehan, R.W. Meredith, Ch.A. Emerling & M.S. Springer. Phylogenetic relationships of dasyuromorphian marsupials revisited. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 176 (3), s. 686–701, 2016. DOI: 10.1111/zoj.12323. (ang.). 
  20. ↑ Theodore Sherman Palmer: Index Generum Mammalium: A List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 218, seria: North American Fauna. [dostęp 2017-04-21]. (ang.).
  21. ↑ The Key to Scientific Names ↓, maculatus [dostęp 2023-07-25].
  22. ↑ The Key to Scientific Names ↓, gracilis [dostęp 2023-07-25].
  23. ↑ Spotted-tailed quoll. W: R. Edgar, C. Belcher: The mammals of Australia. Second edition. Australian Museum/Reed Books, 1995, s. 67–69. (ang.).
  24. ↑ a b c Jiří Gaisler, Jan Zejda: Ssaki świata. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Muza, 1997, s. 22–23. ISBN 83-7079-773-3.
  25. ↑ S. Maxwell, A.A. Burbidge, K. Morris: The action plan for Australian marsupials and monotremes. Report for the International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources Species Survival Commission Australasian Marsupial and Monotreme Specialist Group, 1996. (ang.).
  26. ↑ A. Watt: Conservation status and draft management plan for Dasyurus maculates and D. hallucatus in southern Queensland. Report for Queensland Department of Environment and Heritage and The Department of the Environment, Sport and Territories. 1993, s. 1–132. (ang.).
  27. ↑ Ian M. Mansergh. The status, distribution and abundance of Dasyurus maculates (tiger quoll) in Australia, with particular reference to Victoria. „Australian Zoologist”. 21, s. 109–122, 1984. (ang.). 
  28. ↑ Cait Kelly, South Australia farmer catches spotted quoll in first official state sighting for 130 years [online], The Guardian, 28 września 2023 (ang.).
  29. ↑ a b Menna Elizabeth Jones, Robert K. Rose: Preliminary assessment of distribution and habitat association of the spotted-tailed quoll (Dasyurus maculates maculatus) and eastern quoll (D. viverrinus) in Tasmania to determine conservation and reservation status. Nature Conservation Branch, Parks and Wildlife Service. Report to the Tasmanian Regional Forest Agreement Environment and Heritage Technical Committee, 1996, s. 1–68. (ang.).
  30. ↑ J.H. Hope. Mammals of the Bass Strait islands. „Proceedings of the Royal Society of Victoria”. 85, s. 163–196, 1972. (ang.). 
  31. ↑ a b c d Menna Elizabeth Jones: Guild structure of the large carnivores in Tasmania. Hobart: University of Tasmania, 1995. [dostęp 2017-04-17]. (ang.).
  32. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 44. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  33. ↑ Western quoll. W: M. Serena, T. Soderquist: The mammals of Australia. Second edition. Australian Museum/Reed Books, 1995, s. 62–64. ISBN 0-207-14454-0. (ang.).
  34. ↑ Scott Burnett: The ecology and endangerment of spotted-tailed quoll, Dasyurus maculatus. James Cook University of North Queensland, 2000. (ang.).
  35. ↑ a b Ronald Strahan: The Complete Book of Australian Mammals. Angus & Robertson Publishers, 1983, s. 18. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niełaz_wielki&oldid=71821425”