Nowe Sady (województwo podkarpackie)
Nowe Sady (do 1957 r. Hujsko[5], ukr. Військо, rus. Гуйско) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Fredropol[6][4].
| wieś | |
.jpg) Cerkiew obronna | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
381[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-743[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPR |
| SIMC |
0602472[4] |
Położenie na mapie gminy Fredropol  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przemyskiego  | |
 49°38′04″N 22°44′32″E/49,634444 22,742222[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.
Wieś położona nad Wiarem u podnóża wzgórz Kalwarii Pacławskiej.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0602489 | Młyny | część wsi |
| 0602495 | Siedliska | część wsi |
| 0602503 | Sokołów Dobromilski | część wsi |
| 0602510 | Zawiar | część wsi |
Historia edytuj
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1444 r., kiedy nazywała się Osko i należała do królewszczyzn starosty przemyskiego. W XV w. powstała tu parafia prawosławna, której istnienie in villa Wujsko potwierdził w 1665 Jan Kazimierz. Wieś należała do starostwa przemyskiego w drugiej połowie XVI wieku[7], położona była na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi przemyskiej województwa ruskiego[8]. W 1772 r. wieś przyłączono do austriackich dóbr rządowych. Do 1778 r., istniała tu warzelnia soli, czerpiąca solankę ze studni o głębokości ponad 100 m a w XIX w. funkcjonował browar. W latach 80., XVII w. w części wsi zwanej Falkenberg osadzono w ramach kolonizacji józefińskiej kolonistów niemieckich. W 1921 r. wieś liczyła 136 domów i 788 mieszkańców (765 wyznania gr-kat, 9 rz-kat, 14 mojż.).
Za II Rzeczypospolitej gmina jednostkowa w powiecie dobromilskim w woj. lwowskim. 1 sierpnia 1934 weszła w skład nowo utworzonej zbiorowej gminy Nowosiółki Dydyńskie, w granicach której Hujsko utworzyło gromadę[9].
Podczas II wojny światowej gromadę Hujsko włączono do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt krakowski, Landkreis Przemysl), gdzie zostało siedzibą nowo utworzonej gminy Hujsko (3846 mieszkańców). Gromada Hujsko (w gminie Hujsko) w 1943 roku liczyła 708 mieszkańców[10].
Po wojnie wieś włączona do ZSRR, gdzie weszła w skład rejonu dobromilskiego w obwodzie drohobyckim. W maju 1948, w związku z korektą granicy państwową między Polską a ZSRR, wieś włączono z powrotem do Polski[11]. Z Hujska wysiedlono łącznie 152 rodziny, a zasiedlono je 111 osobami (36 rodzin) z Polski[12][13]. Hujsko włączono do gminy Rybotycze w powiecie przemyskim w województwie rzeszowskim[14]. 1 lipca 1952 Hujsko stanowiło jedną z 13 gromad gminy Rybotycze[15].
27 czerwca 1957 nazwę wsi zmieniono na Nowe Sady, włączając do miejscowości sąsiedni Falkenberg[5].
.jpg)
Cerkiew edytuj
Murowana cerkiew pw. św. Jerzego Męczennika zbudowana została prawdopodobnie w 1655, przebudowana w 1836, odnowiona w 1932.
Fortyfikacje edytuj
Cerkiew zbudowana jest na wzgórzu kończącym grzbiet biegnący od Pacławia. W IX-XI w. było tu wczesnośredniowieczne grodzisko, górujące nad płaską równiną Wiaru. Od strony wsi (zachód, północ i wschód) fortyfikacje mają ok. 10 m wysokości. Z północnego zachodu prowadzi na górę droga, która przechodzi wąwozem przez fortyfikację i wydostaje się na majdan (urbanistyka) w pobliżu prezbiterium obecnej cerkwi. Na północno-wschodnim narożniku bastionu stoi kamienny obelisk z krzyżem łacińskim, bez żadnych napisów. Od strony grzbietu (południe) majdan osłonięty jest wałem ziemnym o wysokości ok. 5 m i odcięty przekopem, w znacznej części zasypanym.
Cmentarz edytuj
Południową część fortyfikacji zajmuje stary cmentarz. Nieużywany w latach 1947-1989 został w większości zdewastowany. Najlepiej zachował się betonowy grobowiec (w latach 80. przez rozbitą ścianę widać było trumny i kości) i kilka żeliwnych krzyży. W latach 90. XX w. część nagrobków została odrestaurowana. Charakterystycznym elementem cmentarza są drewniane płotki wokół grobów.
Młyn wodny edytuj
Ciekawym zabytkiem jest również młyn wodny, który również od kilkudziesięciu lat dysponuje silnikiem na olej napędowy oraz turbiną 2 w polsce, który zapewnia zapas mocy w przypadku małego poziomu wody w Wiarze. Młyn wodny jest nieczynny od 1997 roku, obecnie trwają prace modernizacyjne, które prawdopodobnie zostaną zakończone za około 2 lata. Po ich ukończeniu młyn ma zostać uruchomiony.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89136
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5 [dostęp 2022-01-22]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 826 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Zarządzenie nr 144 Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1957 r. w sprawie zmiany nazw niektórych miejscowości w województwach rzeszowskim i warszawskim (M.P. z 1957 r. nr 51, poz. 322)
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ w świetle lustracji przeprowadzonej w latach 1564-1565, Mateusz Fac, Początki i kształtowanie się grodowego starostwa przemyskiego (z uwzględnieniem kompetencji starostów i majątku domeny monarszej pod ich zarządem do końca XVI wieku), w: Rocznik Historyczno - Archiwalny, T. XXI, Przemyśl 2010, s. 15.
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej , Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 2.
- ↑ Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 94.
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
- ↑ УКАЗ Президії Верховної Ради Української РСР (15 травня 1948 р.) ПРО ЗМІНИ В АДМІНІСТРАТИВНО-ТЕРИТОРІАЛЬНОМУ ПОДІЛІ МЕДИКІВСЬКОГО, ДОБРОМИЛЬСЬКОГО, НИЖАНКОВИЦЬКОГО І МОСТИСЬКОГО РАЙОНІВ ДРОГОБИЦЬКОЇ ОБЛАСТІ.
- ↑ APP, PUR Przemyśl, sygn. 9, Odpis Ogólnego Ostatecznego Protokołu przebiegu granicy państwowej między Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, k. 11–12.
- ↑ Zapałowski, A. (2016). Granica w ogniu: 35." Przemyska" Komenda Odcinka WOP w działaniach przeciw OUN i UPA w latach 1945-1948. Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej (1948): Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948, s. 175.
- ↑ Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: według stanu na z dnia 1 VII 1952 r.
Bibliografia edytuj
- Stanisław Kłos – Podkarpackie – przewodnik, wyd. "Bosz" 2005
- Stanisław Kryciński – Przemyśl i Pogórze Przemyskie, wyd. "Rewasz" 1997
Linki zewnętrzne edytuj
- Hujsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 205.
- Hujsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 598.