Opiołek
Opiołek, amsinkia (Amsinckia Lehm.) – rodzaj roślin należący do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Obejmuje 13[4]–15[5][6] gatunków. Rośliny te występują naturalnie w zachodniej części Ameryki Północnej oraz Południowej[5]. Niektóre gatunki zostały introdukowane i stały się inwazyjne na różnych kontynentach[6], zwłaszcza w pozostałej części Ameryki Północnej, w Australii i Europie[5]. Z Polski podano trzy gatunki (opiołek kielichowaty A. calycina, opiołek skrzypkoszyj A. lycopsoides i opiołek Menziesa A. menziesii)[7], wszystkie jako przejściowo dziczejące (efemerofity)[8]. Rośliny te zasiedlają zwykle miejsca odsłonięte, z naruszoną z różnych powodów pokrywą roślinną[6], zwykle miejsca suche, z glebą piaszczystą lub żwirową. A. tessellata masowo kwitnąc wiosną, nadaje charakterystyczną żółtopomarańczową barwę rozległym przestrzeniom na pustyni Mojave[9]. Są to rośliny zielne trudne do identyfikacji w randze gatunku, co dodatkowo utrudnia łatwość z jaką się krzyżują[10].
 Opiołek kielichowaty | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
opiołek |
| Nazwa systematyczna | |
| Amsinckia J. G. C. Lehmann Delect. Sem. Horto Hamburg. 3, 7. 1831[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
A. lycopsoides J. G. C. Lehmann[3] | |
,_Gorman.jpg)
Owoce i liście opiołków spożywane były jak warzywo przez Indian[6]. Z drugiej strony kilka gatunków tego rodzaju to rośliny trujące (A. lycopsoides, A. menziesii, A. tessellata)[10]. Niektóre gatunki cenione są jako rośliny paszowe dla zwierząt w okresie wzrostu, ale w czasie owocowania ich owoce powodują marskość wątroby u bydła, koni i owiec[9]. Jako rośliny inwazyjne powodują ogromne szkody w uprawach, degradują pastwiska i zmniejszają różnorodność przyrody w obszarach inwazji (Australia, wschodnia część Ameryki Północnej i Europa)[6].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Ozime rośliny jednoroczne[6], z korzeniem palowym[10] i sztywno, gęsto owłosionym, prosto wzniesionym pędzie[6], rzadko leżącym i podnoszącym się na końcu[10]. Pędy są nierozgałęzione lub rozgałęzione i osiągają długość od 15 do 120 cm[10].
- Liście
- Skrętoległe, początkowo skupione w gęstą, przyziemną rozetę. Liście łodygowe siedzące, wąskojajowate do równowąskich[6], całobrzegie lub odlegle ząbkowane[10]. Charakterystyczne u tego rodzaju są dwudzielne liścienie[6].
- Kwiaty
- Skupione w szczytowych skrętkach, prosto wzniesione, siedzące lub krótkoszypułkowe. Przysadek brak lub są obecne tylko w dolnej części kwiatostanu[6]. Działki kielicha niektóre zrośnięte i w efekcie kielich składa się z 2–4 łatek, owłosionych, czasem szczeciniasto[10], podobnych lub nieco różniących się wielkością[6]. Płatki korony zrośnięte w krótką rurkę, wyżej rozpostarte, barwy pomarańczowej lub żółtej, zwykle z ciemniejszymi plamkami na łatkach. Osklepek brak. Pręciki i pojedyncza szyjka słupka wystającą lub nie z rurki korony[6][10].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na cztery trójkanciasto-jajowate rozłupki, o powierzchni gładkiej lub brodawkowanej[6][10].
Systematyka edytuj
Rodzaj należy do podplemienia Amsinckiinae, plemienia Cynoglosseae w podrodzinie Cynoglossoideae w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[11].
- Amsinckia calycina (Moris) Chater – opiołek kielichowaty
- Amsinckia carinata A.Nelson & J.F.Macbr.
- Amsinckia douglasiana A.DC.
- Amsinckia eastwoodiae J.F.Macbr.
- Amsinckia grandiflora (A.Gray) Kleeb ex Greene
- Amsinckia inepta J.F.Macbr.
- Amsinckia lunaris J.F.Macbr.
- Amsinckia lycopsoides Lindl. ex Lehm. – opiołek skrzypkoszyj
- Amsinckia marginata Brand
- Amsinckia menziesii (Lehm.) A.Nelson & J.F.Macbr. – opiołek Menziesa
- Amsinckia spectabilis Fisch. & C.A.Mey.
- Amsinckia tessellata A.Gray
- Amsinckia vernicosa Hook. & Arn.
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-17] (ang.).
- ↑ a b Amsinckia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-17].
- ↑ a b Amsinckia Lehm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-17].
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 43, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XIV. Flowering Plants. Eudicots. Springer, 2016, s. 60-61, 92. ISBN 978-3-319-28532-0.
- ↑ a b Barbara Tokarska-Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 112. ISBN 978-83-62940-33-2.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Natt N. Dodge: Flowers of the Southwest Deserts. Southwest Parks and Monuments Association, 1992, s. 82. ISBN 0-911408-65-7.
- ↑ a b c d e f g h i George E. Burrows, Ronald J. Tyrl: Toxic Plants of North America. John Wiley & Sons, 2013, s. 263. ISBN 978-0-8138-2034-7.
- ↑ Genus: Amsinckia Lehm.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-17].