Wikipedia

Oskar Schmidt

Polski wynalazca i przedsiębiorca

Oskar Ryszard Roland Schmidt (ur. 9 marca 1902 w Wiedniu, zm. 26 kwietnia 1976 tamże) – doktor nauk chemicznych, wynalazca i autor patentów, polski i austriacki przedsiębiorca. Założyciel i dyrektor Polskiej Spółki dla Przemysłu Gumowego „Sanok” SA w Sanoku, Sanockiej Fabryki Akumulatorów oraz Polyair Maschinenbau GmbH w Kittsee.

Oskar Schmidt
Ilustracja
Oskar Schmidt w latach 30.
Data i miejsce urodzenia

9 marca 1902
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

26 kwietnia 1976
Wiedeń

Zawód, zajęcie

chemik

Narodowość

austriacka

Faksymile
Odznaczenia
Brązowy Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

 
Oskar Schmidt (czwarty z lewej) wraz z żoną przed balonem „Sanok” na sanockich Błoniach. Obok m.in. Olga Didur-Wiktorowa i Adam Didur (21 czerwca 1936)
 
Tarasy przy budynku dyrekcji fabryki Oskara Schmidta z widokiem na rzekę San i Olchowce
 
Nagrobek Oskara Schmidta

Oskar Ryszard Roland Schmidt urodził się 9 marca 1902 w Wiedniu[1]. Był Austriakiem[a], synem Alfreda Schmidta (1854–1925) i Herminy Ősterreicher (1860–1935)[1]. Miał starszą siostrę Marthę oraz dwóch starszych braci Karla i Alfreda. Dzieciństwo i młodość spędził w Wiedniu[2]. Po ukończeniu studiów na Wydziale Chemii i Fizyki (na kierunku chemii o specjalizacji guma[3]) Uniwersytetu Wiedeńskiego, na początku 1928 wyjechał z Austrii i znalazł zatrudnienie w zakładach gumowych w Wolbromiu. Pracował wspólnie ze swoją żoną, Martą Franciszką z domu Plaum[4] (ur. 3 marca 1907)[1]. Dziećmi Oskara Schmidta były: Elżbieta Marta (ur. 12 grudnia 1928), Krystyna Joanna Józefa Naneta (ur. 24 sierpnia 1931), Oskar Józef (ur. 1935), Andrzej (ur. 4 września 1939), bliźniacy Jan Emanuel i Krzysztof (ur. 21 czerwca 1941), Marta (ur. 6 maja 1944)[1].

W 1932 przystąpił z kapitałem głównie francuskim i szwajcarskim do założenia przedsiębiorstwa znajdującego się na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego[5][6]. Dzięki poparciu posła Józefa Morawskiego oraz płk. Bronisława Prugara-Ketlinga uzyskał zgodę Ministerstwa Skarbu na rozpoczęcie działalności gospodarczej w Sanoku. Budową kierował wspólnie z bratem Karolem Schmidtem, generalnym pełnomocnikiem akcjonariuszy[7]. W 1934 przyjął obywatelstwo Rzeczypospolitej Polskiej. W języku polskim porozumiewał się słabo[3]. W 1936 załoga nowo powstałej fabryki liczyła już 1200 osób. Zakład pod nazwą „Sanok”. Polska Spółka dla Przemysłu Gumowego S.A. produkował elementy masek przeciwgazowych, płyty gumowe, pasy transmisyjne i paski klinowe do alternatorów, opony i dętki rowerowe, węże strażackie, łodzie desantowe i płótno balonowe[8]. Schmidt zakupił też angielską licencję na „Laticel”, gumę porowatą stosowaną do wypełniania siedzeń w pojazdach[5]. Do produkcji wszelkiego rodzaju wyrobów stosowany był powszechnie recykling, a uzyskiwany z gumowych odpadów poprodukcyjnych regenerat kauczuku wykorzystywano ponownie do produkcji opon, hamulców i elementów wagonów kolejowych. Wartość przedsiębiorstwa w 1939 szacowano na 700 tys. dolarów[9]. Przy fabryce gumy w 1936 powstała Sanocka Fabryka Akumulatorów, której dyrektorem także został O. Schmidt[10][11].

Uchwałą Magistratu w Sanoku z 20 marca 1934 Oskar Schmidt został uznany przynależnym do gminy Sanok[1]. 30 lipca 1935 został wybrany delegatem do zgromadzeń okręgowych Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie w okręgu nr 77 w Sanoku[12]. Był członkiem sekcji przemysłowej lwowskiej IPH[13] i radcą tejże[14]. Działał także społecznie. Był członkiem wspierającym Katolickiego Związku Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej w Sanoku[15]. W 1934 został prezesem Sanockiego Klubu Balonowego „Guma”, założonego z okazji przyjazdu do Sanoka uczonego francuskiego Augusta Piccarda i jego zamiaru lotu balonem wykonanym z materiału wyprodukowanego w Sanoku (klub działał jako sekcja Aeroklubu Lwowskiego)[16]. W jego ramach powstał balon pod nazwą „Sanok” (pierwszy lot 9 maja 1936 w Warszawie, drugi konkursowy w Toruniu 17 maja 1936 – wygrana w konkursie, zaś uroczysty lot w Sanoku odbył się 21 czerwca 1936 na obszarze obecnej dzielnicy Błonie). Ponadto wspierał rozwój tenisa w Sanoku przy wsparciu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku[17]. 25 lipca 1934 został skarbnikiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Sanockiej[18][19]. 27 stycznia 1935 został członkiem zarządu oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej w Sanoku[20].

W 1936 otrzymał dyplom zasługi, przyznany przez Zarząd Okręgu Wojewódzkiego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej we Lwowie z okazji „XIII Tygodnia L.O.P.P.”[21]. W 1938 został odznaczony polskim Krzyżem Zasługi za działalność w dziedzinie przemysłu gumowego w Polsce[22][23].

Był dyrektorem sanockiej fabryki do końca lat 30[24]. U kresu istnienia II Rzeczypospolitej jako dyrektor sanockiej fabryki figurował pod adresem ulicy Wiejskiej 18 w Warszawie[25]. Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej pozostawał w Sanoku był przypisany do adresu Reymontastraße 9[26][27][28]. Podczas wojny park maszynowy sanockiego zakładu prawie w całości został zdemontowany i przeniesiony do fabryki Semperita w Krakowie. Podczas okupacji niemieckiej Oskar Schmidt jako dzierżawca zarządzał gospodarstwem ziemskim w Besku oraz browarem Morawskich w Zarszynie, nadanym jemu przez Liegenschaft w Sanoku[3]. W tym czasie udzielał pomocy Polakom, m.in. wykorzystując swojego kontakty z władzami administracyjnymi; utrzymywał kontakty z dowódcą placówki Zarszyn w ramach Obwodu Sanok ZWZ/AK, ppor. Mieczysławem Granatowskim ps. „Gram”[29] (który bardzo pochlebnie wyrażał się o działalności Schmidta na rzecz potrzebujących podczas wojny[30][31]). Schmidt zatrudniał w tym czasie Polaków poszukiwanych przez Niemców, a także przekazywał produkty żywnościowe, przesyłane następnie jeńcom niemieckiego Oflagu VII A Murnau (przebywali tam oficerowie przedwojennego 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z Sanoku) i więźniom niemieckich obozów koncentracyjnych. W swoim majątku ukrywał żołnierzy AK oraz Żydów[32].

Rodzina Oskara Schmidta miała dziesięcioro dzieci. Parkowa posiadłość Schmidtów znajdowała się w Sanoku na obszarze dawnej wsi Olchowce[b]. W 1939 po zajęciu tej części Sanoka przez ZSRR Schmidt znalazł schronienie w Woli Sękowej, gdzie dzięki uprzejmości Andrzeja Wiktora przebywał w miejscowym dworze do zakończenia wojny. Po wojnie władze Polski Ludowej odebrały Schmidtowi ziemię i browar w Zarszynie.

Po wojnie pragnął odzyskać znacjonalizowaną przez PKWN firmę (z odpadów gumowych zamierzał wytwarzać najpotrzebniejsze w pierwszych latach po wojnie wyroby m.in. obcasy oraz podeszwy). W 1946 wyjechał do Wolbromia, gdzie w fabryce objął stanowisko naczelnego inżyniera, z którego został po krótkim czasie usunięty. Decyzją z 3 stycznia 1949 Oskar Schmidt wraz z dziećmi zostali ponownie mieszkańcami Sanoka[1]. Ponownie bezskutecznie próbował odzyskać fabrykę w Sanoku. Dla utrzymania siebie i rodziny założył następnie tartak. Już w 1948 firma określanej jako „Tartaki” dr. Oskara Schmidta posiadała dział księgowości, funkcjonujący na drugim piętrze gmachu przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku[33].

W 1949 powrócił do rodzinnego Wiednia i tam funkcjonował w przemyśle[32][4]. Razem z czterema braćmi założył w Kittsee firmę Polyair Maschinenbau GmbH działającą w branży maszyn do produkcji wyrobów gumowych. Prowadził interesy z ZSRR i Czechosłowacją. Ostatecznie orzeczeniem Nr 58 Ministra Przemysłu Lekkiego, Jerzego Grzymka, z 14 grudnia 1950 Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil” w Sanoku zostały przejęte na własność państwa[34]. W 1963 dzięki pomocy Schmidta przeprowadził się do Wiednia Andrzej Wiktor szukający pomocy po śmierci żony Olgi Didur-Wiktorowej[35].

Oskar Schmidt zmarł 26 kwietnia 1976 w Wiedniu i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Döbling[36].

Obecnie firma Polyair jest potentatem w produkcji poduszek pneumatycznych do samochodów ciężarowych oraz opon z usztywnionymi ściankami bocznymi[37].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Według niektórych, np. Adama Winogrodzkiego, Oskar Schmidt był pochodzenia żydowskiego, zob. Adam Korwin: Droga Żołnierza do Wolności i Demokracji (1939-1945). W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 537. ISBN 978-83-903080-5-0.. Schmidt zaprzeczył temu, uznając rozpowszechnianie takich informacji za złośliwość, zob. Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 117. ISBN 978-83-903080-5-0.
  2. ↑ Na obszarze dawnego majątku w Olchowcach powstało Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Marian Struś. Pasja według Aleksandra Rybickiego. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 37, s. 390, 2008. 

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 510 (poz. 687-690), 586 (poz. 873-877).
  2. ↑ Robert Antoń. Sanocki Król Gumy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 41 (1395), s. 14–15, 12 października 2018. ISSN 1232-6534. [dostęp 2021-03-27]. 
  3. ↑ a b c Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: 2012, s. 117. ISBN 978-83-903080-5-0.
  4. ↑ a b Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 114. ISBN 978-83-935385-7-7.
  5. ↑ a b Nasza historia. sanokrubber.com. [dostęp 2020-05-20].
  6. ↑ Historia firmy. stomilsanok.com.pl. [dostęp 2020-05-20].
  7. ↑ Wojciech Sołtys, Budownictwo, przemysł, rzemiosło, handel, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, [w:] Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 530.
  8. ↑ From independence to industrialisation: Central Industrial Region 1937-1939. 2007.
  9. ↑ Gumowy kapitalizm fabryka Oskara Schmidta w Sanoku.
  10. ↑ 20-lecie komunikacji w Polsce odrodzonej. Kraków: Ilustrowany Kurier Codzienny, 1939, s. 493.
  11. ↑ Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu. Warszawa: 1938, s. Nr 3541.
  12. ↑ Wybór delegatów do zgromadzeń okręgowych przez Izbę przemysłowo-handlową we Lwowie. „Wiadomości Gospodarcze”, s. 198, Nr 15 z 8 sierpnia 1935. 
  13. ↑ Kooptacja 4 radców do Izby Przem.-Handlowej we Lwowie. „Wiadomości Gospodarcze Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie”, s. 86, Nr 7 z 5 kwietnia 1937. Izba Przemysłowo-Handlowa we Lwowie. 
  14. ↑ Monitor Polski z 1935 r. Nr 047, poz. 64.
  15. ↑ Katolicki Związek Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej w Sanoku 1923-1934. Jednodniówka. Sanok: Katolicki Związek Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej w Sanoku, 1934, s. 34.
  16. ↑ Edward Zając, Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 606.
  17. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 79. ISBN 978-83-935385-7-7.
  18. ↑ Zbigniew Koziarz. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka (1904–1994). „Rocznik Sanocki”. VII, s. 12, 1995. ISSN 0557-2096. 
  19. ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Środowisko kulturalne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 616.
  20. ↑ Z życia organizacyjnego Obwodu L. M. i Kol. Przemyśl. „Zew Morza”, s. 11, nr 3-4 z 1935. 
  21. ↑ Odznaczenia L. O. P. P.. „Wschód”. Nr 26, s. 8, 10 października 1936. 
  22. ↑ Zaszczytne odznaczenie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 310B, s. 11, 11 listopada 1938. 
  23. ↑ Zasłużone wyroznienie firmy „Sanok” S.A. w Sanoku. „Kurier Poranny”. Nr 312, s. 2, 11 listopada 1938. 
  24. ↑ Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu. Warszawa: 5960, s. Warszawa.
  25. ↑ Spis abonentów sieci telefonicznej m.st. Warszawy P.A.S.T. Warszawskiej Sieci Okręg P.P.T.T. rok 1939/40. Warszawa: 1939, s. 343.
  26. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1940, s. 36.
  27. ↑ Amtliches Fernsprechbuch für das Generalgouvernement (Urzędowa Książka Telefoniczna dla Generalnego Gubernatorstwa 1941). Warszawa: 1941, s. 9.
  28. ↑ Amtliches Fernsprechbuch für den Distrikt Warschau (Urzędowa Książka Telefoniczna dla Dystryktu Warschau 1942). Warszawa: Deutsche Post Osten (Niemiecka Poczta Wschód), 1942, s. 4.
  29. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 87.
  30. ↑ Mieczysław Granatowski: Co można jeszcze wysupłać z pamięci?. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 76. ISBN 978-83-903080-5-0.
  31. ↑ Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 117-119. ISBN 978-83-903080-5-0.
  32. ↑ a b Adam Korwin: Droga Żołnierza do Wolności i Demokracji (1939-1945). W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 537. ISBN 978-83-903080-5-0.
  33. ↑ Julian Rudak. Poczta. Pamięć ułomna. „Nowiny”. Nr 134, s. 3, 13 lipca 1993. 
  34. ↑ M.P. z 1951 r. nr 5, poz. 70
  35. ↑ Henryk Pałuk. Wola Sękowa. „Kwartalnik. Gazeta Gminy Bukowsko”, s. 8, nr 1 (17) z 2009. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Bukowskiej. 
  36. ↑ Oskar Schmidt. friedhoefewien.at. [dostęp 2017-12-27]. (niem.).
  37. ↑ Opony run flat; Historia opon Run Flat.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oskar_Schmidt&oldid=71751567”