Wikipedia

Północna Magistrala Piaskowa

niemal całkowicie zlikwidowana linia kolejowa w Polsce

Północna Magistrala Piaskowa – nazwa zwyczajowa normalnotorowej, przemysłowej, niegdyś dwutorowej i zelektryfikowanej linii kolejowej, która łączyła bezpośrednio stację kolei piaskowej Jęzor Centralny w Sosnowcu z szybami podsadzkowymi, znajdującymi się w Mysłowicach, Sosnowcu, Siemianowicach Śląskich, Chorzowie, Piekarach Śląskich i Bytomiu. Linia stanowiła jedną z głównych magistrali kolei piaskowych w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym[1][2].
Oprócz materiału podsadzkowego w postaci piasku Magistralą Północną transportowano również węgiel kamienny, popioły odpadowe oraz skałę płonną z pobliskich zakładów przemysłowych.
Do czerwca 2013 r. pozostawał w eksploatacji fragment dawnej Magistrali Północnej, w postaci linii kolejowej KP 201 Jęzor Centralny JCA - Piekary Śląskie Szarlej o długości 26,886 km[przypis].

Linia nr KP 201
Jęzor Centralny JCA – Piekary Śląskie Szarlej
Mapa przebiegu linii kolejowej KP 201
Dane podstawowe
Zarządca

PMP-PW (1951-1990),
KP "Szczakowa" (1991-2002),
PCC Śląskie Linie Kolejowe (2002-2010),
Infra Silesia (2010-2015,

Numer linii

KP 201

Długość

26,886 km

Rozstaw szyn

1435 mm

Sieć trakcyjna

3000 V DC (1955-2002)

Prędkość maksymalna

40 km/h

Historia
Lata budowy

1951-1956

Rok elektryfikacji

1955

Rok likwidacji

2012

Multimedia w Wikimedia Commons

Budowa linii (1951–1956) edytuj

 
Szlak podg Bańgów – podg Siemianowice (2012)

Do najważniejszych zadań utworzonego 01.01.1951 r., w wyniku upaństwowienia śląskich i zagłębiowskich odkrywkowych kopalń piasku, Przedsiębiorstwa Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego należało wydobycie piasku podsadzkowego i dostarczania tego materiału do szybów podsadzkowych kopalń węgla kamiennego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Do tego celu PMP-PW wykorzystywało transport szynowy na własnej systematycznie rozbudowywanej sieci kolejowej.
W 1951 r. rozpoczęto budowę dwutorowej linii kolejowej, łączącą główne pola wydobycia piasku podsadzkowego w Borze i Szczakowej z szybami kopalń węgla kamiennego północnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego[3].
Nowo powstałe odcinki Magistrali przekazywano do eksploatacji w latach 1951 - 1956, w tym odcinek o długości 14,9 km jeszcze w roku 1951.[4].
Projekt Magistrali zakładał jej przebieg z dala od zabudowań miejskich czy osiedli mieszkaniowych. Zaprojektowanie na trasie przebiegu Magistrali licznych wiaduktów ograniczyło do minimum liczbę skrzyżowań w jednym poziomie z drogami. W okolicach posterunków Mysłowice, Borki i Bańgów Magistralę Północną przeprowadzono w specjalnie wykonanych wykopach, natomiast przez posterunki Siemianowice, Zygmunt August i Lompa linia przebiegała na nasypie kolejowym.

Podczas elektryfikacji Magistrali wykorzystywano bramowe słupy trakcyjne pozyskane ze zdemontowanych poniemieckich sieci w rejonie Lubania Śląskiego i Jeleniej Góry[5].

Eksploatacja Magistrali (1956–1999) edytuj

W pierwszych latach funkcjonowania ruch kolejowy na Magistrali był prowadzony wyłącznie trakcją parową z wykorzystaniem parowozów towarowych produkcji polskiej serii Ty45[6].
Od roku 1962 eksploatowano również poniemieckie parowozy towarowe serii Ty2.
Na linii odbywał się rozkładowy ruch pociągów pracowniczych PMP-PW. Pociągi służbowe kursowały na trasie Jęzor Centralny JCA - podg Barbara i zestawiane były głównie ze składów wagonowych, złożonych z elektrowozu ET21 i wagonu 94A. Po roku 1971 linię sporadycznie obsługiwał specjalnie zakupiony od PKP elektryczny zespół trakcyjny EN57 o numerze bocznym 402.
Po podziale PMP-PW w roku 1991 na cztery niezależne przedsiębiorstwa wydobywcze piasku, operatorem Magistrali był Zakład Transportu Kolejowego Kopalni Piasku "Szczakowa", zajmujący się w ramach spółki obsługą przewozów kolejowych.

Wykaz stacji i posterunków[1] edytuj

Nazwa posterunku[7] Kilometraż Rodzaj Stan Odgałęzienie
Jęzor Centralny JCA 0,000 stacja czynny Sosnowiec Jęzor PKP
Huta Cedler R1
Długoszyn PKP
Jęzor Centralny JCB 1,108 stacja czynny Jęzor JCC
Bór Dolny
Kazimierz 3,081 post. bocznicowy zlikwidowany post podsadzkowy Kazimierz III
Mysłowice 5,897 post. odgałęźny zlikwidowany bocznica ZE Będzin
Milowice R1 9,658 post. odgałęźny zlikwidowany ok. 1999 r. most podsadzkowy Milowice III
most podsadzkowy Milowice V
Borki 10,367 km post. odgałęźny zamknięty 31.05.2013 r.
zlikwidowany 26.06.2013 r.		 Katowice Dąbrówka Mała PKP
Roździeń Rd1
most podsadzkowy Bem
most podsadzkowy Bogucice
upadowa Borki
Wanda 13,675 post. odgałęźny zlikwidowany ok. 2000 r. most podsadzkowy Wanda
most podsadzkowy Podsadzkowy I
Jan - - - post. bocznicowy zlikwidowany most podsadzkowy Jan
Bańgów 17,593 post. odgałęźny zamknięty 31.10.2004 r.
zlikwidowany w 01.2005 r.		 Magistrala Błędowska - podg Rozkówka
Siemianowice 19,020 post. bocznicowy zamknięty 12.2013 r.
zlikwidowany w 08.2014 r.		 most podsadzkowy Podsadzkowy II
bocznica HALDEX Michał
Azoty - - - post. odgałęźny zlikwidowany ok. 1999 r. most podsadzkowy Północny
most podsadzkowy Ignacy
most podsadzkowy Azoty
Zygmunt August 21,832 stacja zamknięty 22.01.2015 r.
zlikwidowany 03.2015 r.		 most podsadzkowy Zygmunt August II
podg Karol Miarka - połączenie z siecią Magistrali Zachodniej
Lompa 23,633 post. odgałęźny zlikwidowany w 2002 r. most podsadzkowy Lompa
Barbara post. odgałęźny zlikwidowany w 2015 r. Piekary Śląskie Szarlej PKP
most podsadzkowy Witczak
most podsadzkowy Barbara
Julian 25,955 post. odgałęźny zlikwidowany bocznica KWK Julian
mosty podsadzkowe Julian I i II
most podsadzkowy Bobrowniki
bocznica KWK Andaluzja
most podsadzkowy Żeromski
most podsadzkowy Dołki

Degradacja szlaków (od 2000 r.) edytuj

 
Nastawnia posterunku odgałęźnego Karol Miarka w Bytomiu-Rozbarku (2018)
 
Most kolejowy nad Przemszą w Sosnowcu (2021)

Ciągłe zmniejszanie się przewozów towarowych spowodowane likwidacją głównych odbiorców piasku podsadzkowego, a także liczne kradzieże i dewastacje infrastruktury trakcyjnej doprowadziły na przełomie 2002 i 2003 roku do demontażu sieci trakcji elektrycznej Magistrali Północnej[przypis].

Od roku 2002 w wyniku kolejnych przekształceń własnościowych operatorem Magistrali była spółka PCC Śląskie Linie Kolejowe, należąca do niemieckiej grupy kapitałowej PCC AG.
Infrastruktura Magistrali poza doraźnymi remontami, wynikającymi z powstawania szkód górniczych nie podlegała istotnym modernizacjom. Okres wiosennych roztopów powodował częste zalania torowiska Magistrali, które na odcinku Mysłowice - Borki przebiegała w wykopie. Z powodu zalania torowiska w obrębie przystanku służbowego Sosnowieckie Mosty w latach 2000 - 2006 ruch kolejowy wstrzymywano, wytyczając objazdy pociągów przez łącznicę nr 202a Katowice Dąbrówka Mała - podg Borki.[źródło]

Od roku 2000 stopniowo zawieszano kursowanie pociągów z materiałem podsadzkowym na zachodnim odgałęzieniu Magistrali Północnej (od stacji Zygmunt August do szybu Piast KWK Polska w Chorzowie). W maju 2000 zlikwidowano jednotorowy odcinek podg Łagiewniki - szyb Piast KWK Polska. W 2005 zlikwidowano podg Karol Miarka, zaś w roku 2007 zlikwidowano tor dojazdowy do Haldex Szombierki, szybu KWK Rozbark, tracąc połączenie stykowe z siecią KP Kotlarnia.
Od maja do grudnia 2007 wykonano awaryjne usunięcie szkód górniczych w torze szlakowym na odcinku Zygmunt August - podg Barbara oraz Borki - Siemianowice[8].

W wyniku trwającego spadku przewozów towarowych na przełomie 2003/2004 roku zdemontowano drugi tor szlakowy od podg Borki do podg Bańgów. W styczniu 2005 zlikwidowano podg Bańgów, przenosząc powiązanie z Błędowską Magistralą Piaskową na pbocz. Siemianowice. Natomiast na przełomie stycznia i lutego 2007 roku zdemontowano drugi tor szlakowy Magistrali od podg Borki do podg JCB. Odcinek dwutorowy zachowano pomiędzy pbocz. Siemianowice i stacją Zygmunt August.

W roku 2008 podniesiono torowisko pbocz. Siemianowice oraz dobudowano piętro tego posterunku, a także zabudowano przekaźnikowe urządzenia nastawcze. W drugiej połowie 2009 roku murowany parterowy budynek podg Barbara zastąpiono kontenerem dwukondygnacyjnym.

Od 16 marca 2010 r. zarządcą infrastruktury kolejowej Magistrali jest spółka Infra SILESIA S.A. w Rybniku, należąca do grupy DB Schenker Rail Polska.
W czerwcu 2012 r. zdemontowano odcinek jednotorowy Błędowskiej Magistrali Piaskowej od pbocz. Siemianowice przez podg Rozkówka ("RA") w Czeladzi, podg Brzozowica ("Bw") w Będzinie do stacji Kuźnica Warężyńska ("KWA") w Dąbrowie Górniczej. W efekcie Magistrala Północna utraciła bezpośrednie połączenie z bocznicą kolejową EC Łagisza w Będzinie, linią kolejową PLK nr 183 oraz z Zakładami Napraw Taboru Kolejowego "Kuźnica Warężyńska".

Od 25.10.2012 dostawy piasku podsadzkowego do jedynego czynnego na Magistrali Północnej mostu podsadzkowego Witczak był realizowany przez spółkę PKP Cargo Service. Nowy przewoźnik dostarczał materiał podsadzkowy z Kopalni Piasku Kotlarnia, wykorzystując jedynie krótki odcinek Magistrali podg Barbara - Zygmunt August - Witczak dla przejazdu jednego pociągu towarowego na dobę. PKP Cargo Service obsługiwało bocznicę mostu podsadzkowego Witczak do 2014, kiedy to przetarg na obsługę bocznicy wygrał CTL Maczki Bór. Piasek dostarczany z kopalni Maczki Bór dostarczany jest w oparciu o szlak Bór Górny - Huta Cedler i dalej szlakami PKP PLK.

W kwietniu 2013 r. na zlecenie zarządcy linii nr 202, Infra SILESIA S.A. w Rybniku zdemontowano tor nr 2 na szlaku pbocz. Siemianowice - Zygmunt August. Od tego momentu dawna Magistrala Północna w całości została linią jednotorową.

1 czerwca 2013 r. przystąpiono do fizycznej likwidacji łącznicy kolejowej nr 202a Borki - Katowice Dąbrówka Mała (PKP PLK). Do dnia 18.06.2013 rozebrano wszystkie szyny oraz zlikwidowano dwa przejazdy kolejowo–drogowe (ul. Hallera i ul. Borki), leżące na przebiegu łącznicy. W chwili rozpoczęcia demontażu łącznicy nr 202a podg Borki został zamknięty (brak obsady dyżurnego ruchu, zwrotnice rozjazdów zamknięte w ustawieniu jazdy na wprost oraz wygaszone semafory).

Od dnia 27 czerwca 2013 r. Magistrala Północna była sukcesywnie rozbierana. Najpierw od posterunku bocznicowego Siemianowice do posterunku odgałęźnego Borki i dalej w kierunku stacji Jęzor Centralny[przypis].

Perspektywa reaktywacji edytuj

Przyjęty w roku 2010 przez PKP PLK projekt budowy linii kolejowej na lotnisko w Pyrzowicach zakładał, że nowo budowana linia na terenie gminy Piekary Śląskie przetnie w poziomie Magistralę Północną[9]. W okolicy dzisiejszego podg Barbara miał powstać węzeł kolejowy, pełniący następujące funkcje[10]:
a) odgałęzienie z Magistrali Północnej na nowo budowaną, dwutorową, zelektryfikowaną linię Katowice - Port lotniczy Pyrzowice (przez Chorzów Batory, Chorzów Stary, Ożarowice);
b) połączenie z nowo budowaną, jednotorową, zelektryfikowaną łącznicą kolejową do stacji Bytom;
c) odgałęzienie do bocznicy Szybu Witczak KWK Centrum.
Powiązanie Magistrali Północnej z węzłem bytomskim i chorzowskim byłoby silnym impulsem do wzrostu przewozów towarowych przez Magistralę w kierunku Wschód - Zachód (Jaworzno Szczakowa - Tarnowskie Góry / Bytom). Hipotetycznie możliwym do realizacji byłoby także zorganizowanie po Magistrali Północnej przewozów pasażerskich na takich odcinkach jak Mysłowice / Dąbrówka Mała - Michałkowice - Piekary Śląskie - Pyrzowice)[źródło].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  2. ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  3. ↑ Jakub Halor: Zarys historii dróg żelaznych w Siemianowicach Śląskich. Siemianowicki Rocznik Muzealny nr 7, 2008, s. 119-136. ISSN 1644-8154.
  4. ↑ Piotr Kazimierowski: Koleje piaskowe i górnicze. Biuletyn Instytutu Rozwoju i Promocji Kolei nr 53, 2001.
  5. ↑ Andrzej Etmanowicz. Koleje elektryczne Dolnego Śląska po przejęciu przez PKP w 1945 roku. „Parowozik”. 4/1990, s. 6-7 oraz 15, 1990. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z adresu 2013-07-08]. (pol.). 
  6. ↑ Bogdan Pokropiński: Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej dla PKP i przemysłu. WKiŁ Warszawa, 1987, s. ISBN 83-206-0483-4.
  7. ↑ na podstawie Służbowego Rozkładu Jazdy Pociągów Kopalni Piasku "SZCZAKOWA" SA, rocznik 1996
  8. ↑ EKO-PROFIL Sp.z o.o.: Referencje dla spółki po zrealizowanym zadaniu usuwania szkód górniczych. 09.01.2008. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-11)].
  9. ↑ Rynek kolejowy: PKP PLK wybrały wariant połączenia lotniska w Pyrzowicach. 06.04.2010.
  10. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej: Wyciąg z wniosku o środowiskowych uwarunkowaniach. 06.10.2010.

Bibliografia edytuj

  • Krzysztof Soida, Tomasz Roszak, Mariusz Furtek: Koleje piaskowe. Tom 1. Rybnik: Betezda, 2007. ISBN 978-83-923322-2-0.
  • Krzysztof Soida, Tomasz Roszak, Mariusz Furtek: Koleje piaskowe. Tom 2. Katowice: ApLand, 2002. ISBN 83-912575-2-5.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Północna_Magistrala_Piaskowa&oldid=73128960”