Wikipedia

Papuasi

rdzenna ludność Nowej Gwinei

Papuasi (indonez./malajski papuwa „kędzierzawy”[1][2][a]) – autochtoniczna ludność Nowej Gwinei[6], pierwotna kultura materialna (przed kontaktem z Europejczykami nie znali pisma, posługiwali się kamiennymi narzędziami). Zasiedlili Nową Gwineę i północno-zachodnią Melanezję ok. 20–25 tys. lat temu[7]. Jest to ludność czarnoskóra australoidalna[8][9]. Charakteryzują się wełniastymi włosami, czarnymi lub rudymi, oraz sklepionym nosem. Posługują się silnie zróżnicowanymi językami papuaskimi[10] oraz szeregiem języków kreolskich, m.in. tok pisin (Papua-Nowa Gwinea) i malajskim papuaskim (zachodnia część Nowej Gwinei), po części także językami austronezyjskimi[11].

Papuasi
Ilustracja
Papuasi z Papui-Nowej Gwinei
Populacja

4,8 mln

Miejsce zamieszkania

Papua-Nowa Gwinea
Indonezja (zachodnia Nowa Gwinea)
Australia (zwłaszcza Wyspy Cieśniny Torresa oraz Przylądek Jork, Queensland)

Język

języki papuaskie, języki austronezyjskie, tok pisin, malajski papuaski, angielski

Religia

chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne

Pokrewne

inni Melanezyjczycy, Aborygeni australijscy
(językowo) ludy północnohalmaherskie, ludy aloro-pantarskie

Papuaskie tarcze

Papuasi należą do ludności melanezyjskiej[12]. Ich liczebność wynosi ok. 4,8 mln[13]. Stanowią 84% ludności Papui-Nowej Gwinei (1983)[1]. Melanezyjczycy oprócz Nowej Gwinei zamieszkują także inne regiony Oceanii (Nauru, Wyspy Salomona, Vanuatu, Fidżi), wschodnią Indonezję oraz Timor Wschodni[12]. Część badaczy oddziela Papuasów z Nowej Gwinei od wyspiarskich Melanezyjczyków, przede wszystkim ze względu na różnice językowe[12]. Do najliczniejszych ludów papuaskich należą m.in.: Enga (195 tys.), Chimbu (142 tys.), Medlpa (101 tys.), Kamano (64 tys.), Huli (90 tys.), Ekari (100 tys.)[7].

Papuasi zajmują się przede wszystkim rolnictwem (palma kokosowa, banany, taro, pochrzyn, bataty). Polowanie i zbieractwo mają drugorzędne znaczenie. Istotną rolę odgrywa hodowla świń, a na obszarach przybrzeżnych – rybołówstwo[7].

Tradycyjne wierzenia to kult przodków, magia, totemizm[7]. Do niedawna wśród Papuasów praktykowany był kanibalizm wywołujący kuru. Dawne wierzenia zostały w dużej mierze wyparte przez chrześcijaństwo[1], rozprzestrzeniane od XIX wieku przez misjonarzy[7].

W lingwistyce pod określeniem „języki papuaskie” rozumie się języki zachodniego Pacyfiku, które nie dają się zakwalifikować jako austronezyjskie[6][14]. Jest to ujęcie geograficzne, niepowiązane ściśle z etnograficznym terminem „Papuasi”[6][15]. Niekiedy jednak pod pojęcie Papuasów podkłada się ogólniejszą treść, określając tym mianem również mieszkańców Moluków (konkretnie północnej Halmahery) czy też wysp Alor, Pantar i Timor[1][2][7]. O ile wiele spośród tych grup komunikuje się w językach papuaskich, to nie wszystkie z nich wykazują papuaskie cechy antropologiczne, a często są też odrębne kulturowo od mieszkańców Nowej Gwinei. Wynika to ze złożonej historii osadnictwa ludzkiego w regionie[16] i wpływu wielowiekowych małżeństw mieszanych[17]. Według badań genetycznych z XXI wieku zarówno Papuasi, jak i Aborygeni australijscy są bezpośrednimi potomkami społeczności, która jako pierwsza opuściła Afrykę[18][19].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Istnieje wiele propozycji tłumaczących genezę tego słowa. Według alternatywnej etymologii nazwa „Papua” pochodzi z języka tidore, gdzie fraza papo ua oznacza „nieprzyłączony”. Sformułowanie to ma wskazywać na odległość geograficzną wyspy od historycznego Sułtanatu Tidore[3][4]. Ewentualnie mogłaby to być pochodna słowa papuha (w tym samym języku – „niewolnik”)[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d hasła: „Papua-Nowa Gwinea”, „Papuasi”. W: Bartłomiej Kaczorowski: Nowa encyklopedia powszechna PWN: nim-Pri. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 316–317. ISBN 978-83-01-14185-1. OCLC 179938082.
  2. ↑ a b hasło „Papuánci”. W: Václav Hubinger, František Honzák, Jiří Polišenský: Národy celého světa. Praha: Mladá fronta, 1985, s. 238. OCLC 012806523. (cz.).
  3. ↑ Bilveer Singh, Papua: geopolitics and the quest for nationhood, New Brunswick: Transaction Publishers, 2008, s. 26, ISBN 978-1-4128-1206-1, OCLC 779183241 (ang.).
  4. ↑ Tarmidzy Thamrin, Boven Digoel: lambang perlawanan terhadap kolonialisme, Surabaya: Ciscom-Cottage, 2001, s. 409, 424, OCLC 603667917 [dostęp 2022-10-02] (indonez.).
  5. ↑ Miriam van Staden: Tidore: a linguistic description of a language of the North Moluccas. Leiden: Universiteit Leiden, 2000, s. 10. OCLC 46768773. (ang.).
  6. ↑ a b c Chris Ballard, ‘Oceanic Negroes’: British anthropology of Papuans, 1820–1869, [w:] Bronwen Douglas, Chris Ballard (red.), Foreign Bodies: Oceania and the Science of Race 1750–1940, Canberra: ANU E Press, 2008, s. 157–202, DOI: 10.26530/OAPEN_459239, ISBN 978-1-921536-00-7, OCLC 271671556, JSTOR: j.ctt24h8th.11 (ang.), patrz s. 161.
  7. ↑ a b c d e f Nikołaj Aleksandrowicz Butinow: Papuasy. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 410–411. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  8. ↑ Global Admixture Analysis at K=6 [online], s1.zetaboards.com [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  9. ↑ J.M. Roberts-Thomson, J.J. Martinson, J.T. Norwich, R.M. Harding i inni. An ancient common origin of aboriginal Australians and New Guinea highlanders is supported by alpha-globin haplotype analysis. „Am J Hum Genet”. 58 (5), s. 1017–1024, maj 1996. PMID: 8651262. PMCID: PMC1914625. (ang.). 
  10. ↑ papuánske jazyky, [w:] Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 314, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  11. ↑ Papuasskije jazyki. Encykłopiedija Krugoswiet. [dostęp 2020-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-06)]. (ros.).
  12. ↑ a b c Michał Missala, Perspektywy samostanowienia Papui Zachodniej, „Stosunki Międzynarodowe”, 26 (3–4), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2002, s. 201–220, ISSN 0209-0961 [dostęp 2020-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-05], patrz s. 202.
  13. ↑ Papuasi, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-03-27].
  14. ↑ Darrell T. Tryon, The Austronesian languages, [w:] Darrell T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 5–44, DOI: 10.1515/9783110884012.1.5, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 (ang.), patrz s. 5.
  15. ↑ H. D. Skinner. Migrations of culture in South-East Asia and Indonesia. „The Journal of the Polynesian Society”. 66 (2), s. 206–207, 1957. Polynesian Society. [dostęp 2022-11-21]. [zarchiwizowane z adresu 2022-11-21]. (ang.). 
  16. ↑ Robert Blust, The Austronesian languages, Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 9, ISBN 978-1-922185-07-5, OCLC 851066712 (ang.).
  17. ↑ Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. [dostęp 2022-09-05]. (ang.).
  18. ↑ Aleksandra Cetwińska: Przodkowie Aborygenów jednymi z pierwszych, którzy opuścili Afrykę. Archeologia Żywa, 2021-11-12. [dostęp 2022-10-01].
  19. ↑ Aleksandra Cetwińska: Najstarsza populacja na ziemi. Archeowieści, 2021-11-08. [dostęp 2022-10-01].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Papuasi&oldid=72599333”