Petrelec olbrzymi

Petrelec olbrzymi
	Macronectes giganteus
	(J.F. Gmelin, 1789)
	; Petrelec olbrzymi w locie nad Cieśniną Drake’a
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	rurkonose
Rodzina	burzykowate
Rodzaj	Macronectes
Gatunek	petrelec olbrzymi
Synonimy
	Procellaria gigantea J.F. Gmelin, 1789; Ossifraga alba Potts, 1874; Macronectes giganteus solanderi Mathews, 1912; Macronectes giganteus forsteri Mathews, 1912; Macronectes giganteus wilsoni Mathews, 1912; Macronectes giganteus dovei Mathews, 1916; Procellaria maxima fusca Mathews, 1933;
	Procellaria gigantea J.F. Gmelin, 1789; Ossifraga alba Potts, 1874; Macronectes giganteus solanderi Mathews, 1912; Macronectes giganteus forsteri Mathews, 1912; Macronectes giganteus wilsoni Mathews, 1912; Macronectes giganteus dovei Mathews, 1916; Procellaria maxima fusca Mathews, 1933;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Petrelec olbrzymi^[4], także petrel olbrzymi^[5] (Macronectes giganteus) – gatunek dużego ptaka morskiego z rodziny burzykowatych (Procellariidae). Występuje na wszystkich oceanach półkuli południowej, głównie na południe od zwrotnika Koziorożca. Nie jest zagrożony.

Systematyka edytuj

Gatunek został opisany zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego przez J.F. Gmelina w 1789 roku w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae, jako Procellaria gigantea^[2]^[6]. Miejsce typowe to Wyspa Stanów w archipelagu Ziemi Ognistej. Długo był uznawany za jeden gatunek z pokrewnym petrelcem wielkim (M. halli); w obszarach sympatrycznego występowania zdarza się krzyżowanie tych gatunków. Petrelec olbrzymi jest zwykle uznawany za gatunek monotypowy^[7]^[8]. Kilka podgatunków opisał Gregory Macalister Mathews, ale nie są one obecnie uznawane^[2], choć południowoatlantycka populacja może być uznana za podgatunek Macronectes giganteus solanderi^[7].

Pochodzenie nazwy: Macronectes: gr. μακρóς makros – długi, daleki; νηκτής nēktēs – pływak, od νήχω nēkhō – pływać^[9]; giganteus – łac. olbrzymi^[10].

Charakterystyka edytuj

Petrelec olbrzymi jest dużym ptakiem, porównywalnym wielkością z albatrosami. Mierzy od 85 do 100 cm, rozpiętość skrzydeł to 150–210 cm, masa ciała dorosłej samicy to 3,8 kg, a samca 5 kg^[7]. Dorosłe mają białawą głowę, szyję i górę piersi, reszta upierzenia jest szarobrązowa, marmurkowa, z bledszymi piórami na przedniej krawędzi skrzydła. Ptaki te mają masywny dziób, żółtawy z bladym groszkowozielonym zakończeniem. Nogi są szarobrązowe. Biała odmiana jest trudna do pomylenia z innym ptakiem, typowo ma nakrapiany grzbiet. Ciemna odmiana ma za młodu szaroczarne upierzenie, które blednie z wiekiem. Od albatrosów odróżnia je większy dziób, krótsze i węższe skrzydła oraz garbaty kształt ciała. Od petrelców wielkich różni je kolor dzioba i blada przednia krawędź skrzydła^[3].

Występowanie edytuj

Jest to ptak morski, który występuje na bardzo dużym obszarze, na południu zasięgu jest spotykany w obszarze występowania paku lodowego^[7]. Rozmnaża się na wyspach subantarktycznych: Falklandach, Ziemi Ognistej, Georgii Południowej, Orkadach Południowych, Szetlandach Południowych i innych wyspach w pobliżu kontynentu antarktycznego, Wyspach Księcia Edwarda, Wyspach Crozeta, Wyspie Heard i Macquarie, a mniejsze populacje także na Gough, Tristan da Cunha, Diego Ramírez, Wyspach Kerguelena i na samym kontynencie Antarktydy. Jest spotykany u wybrzeży Ameryki Południowej, po Peru i Brazylię na północy; występuje na Sandwichu Południowym, Świętej Helenie, u wybrzeży Afryki Południowej, Namibii, Mozambiku i Madagaskaru; w południowej części Australii i na Norfolku. Wyginął na Wyspie Bouveta. Zalatuje na Fidżi, do Polinezji Francuskiej, na Reunion i Seszele^[3].

Pożywienie edytuj

Ptaki te żerują na padlinie, jedzą głowonogi, kryla, ryby i odpadki wyrzucone ze statków; często są widywane w pobliżu statków rybackich (trawlerów i longlinerów). Samice i samce żerują osobno^[3].

Lęgi edytuj

Ptaki rozpoczynają sezon lęgowy zwykle na przełomie września i października, około sześć tygodni później niż petrelec wielki^[7]. Ptaki zaczynają lęgi w wieku około 7 lat. Typowo gnieździ się w luźnych koloniach na terenach trawiastych lub nagiej ziemi, choć na Falklandach może tworzyć duże kolonie o znacznym zagęszczeniu^[3].

Status i ochrona edytuj

Największa populacja petrelców olbrzymich gnieździ się na Falklandach i liczy około 19 500 par, następne co do wielkości na Georgii Południowej (5500 par) i Szetlandach Południowych (5400 par). W 2008 roku oceniano, że łącznie żyje 47 800 – 54 000 par lęgowych tych ptaków. Liczebność tego gatunku w ogólności rośnie, choć lokalne populacje mogą wykazywać różne trendy zmian. Spadki liczebności niektórych populacji powiązano z malejącą liczebnością mirungi południowej, ważnego źródła padliny, oraz działaniami człowieka. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje petrelca olbrzymiego za gatunek najmniejszej troski, choć zaleca też monitorowanie populacji i lęgowisk. Niektóre z jego miejsc gniazdowania są rezerwatami przyrody, Gough i Macquarie są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3].

Przypisy edytuj

↑ Macronectes giganteus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h D. Lepage: Antarctic Giant-Petrel Macronectes giganteus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-03-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f BirdLife International, Macronectes giganteus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T22697852A112137015.en [dostęp 2023-03-09] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Procellariidae Leach, 1820 - burzykowate - Petrels & Shearwaters (Wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-09-19].
↑ petrel olbrzymi, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-04-30] .
↑ J.F.J.F. Gmelin J.F.J.F., Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 13, t. 1 cz. 2, Lipsiae 1789, s. 563–564 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Carboneras, C., Jutglar, F. & Kirwan, G.M.: Southern Giant Petrel (Macronectes giganteus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-07-13]. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-19]. (ang.).
↑ Macronectes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-03-08] (ang.).
↑ giganteus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-03-08] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Southern Giant Petrel Macronectes giganteus. BirdLife International. (ang.).

[itis-1] Macronectes giganteus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h D. Lepage: Antarctic Giant-Petrel Macronectes giganteus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-03-09]. (ang.).

[iucn-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f BirdLife International, Macronectes giganteus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T22697852A112137015.en [dostęp 2023-03-09] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Procellariidae Leach, 1820 - burzykowate - Petrels & Shearwaters (Wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-09-19].

[5] petrel olbrzymi, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-04-30] .

[oryg-6] J.F.J.F. Gmelin J.F.J.F., Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 13, t. 1 cz. 2, Lipsiae 1789, s. 563–564 (łac.).

[hbwalive-7] Carboneras, C., Jutglar, F. & Kirwan, G.M.: Southern Giant Petrel (Macronectes giganteus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-07-13]. (ang.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-19]. (ang.).

[9] Macronectes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-03-08] (ang.).

[10] giganteus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-03-08] (ang.).

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]