Piedras Negras (stanowisko archeologiczne)

Piedras Negras – prekolumbijskie stanowisko archeologiczne położone nad rzeką Usumacinta w departamencie Petén w północno-zachodniej Gwatemali.

Tron 1 znajdujący się w Narodowy Muzeum Archeologii i Etnologii w Gwatemali

Nazwa

Oryginalna nazwa miasta w klasycznym języku majańskim brzmi Yo'k'ib' i oznacza „wielką bramę” lub „wejście”. Odnosi się to do pobliskiego 100-metrowego leju krasowego, który Majowie uważali za wejście do zaświatów. Natomiast hiszpańska nazwa Piedras Negras oznacza „czarne kamienie”.

Opis

Miasto było zasiedlane od IV wieku p.n.e. do IX wieku n.e. Strategiczne położenie na prawym brzegu rzeki Usumacinta pozwoliło na rozwój sieci handlowej z innymi miastami Majów, a co za tym idzie do znacznego wzrostu populacji, który nastąpił ok. 200 roku p.n.e. Szczyt rozwoju osiągnęło między 450 a 810 rokiem n.e.

Choć stanowisko jest dość rozległe to dominują dwa główne kompleksy architektoniczne znane jako Grupa Południowa i Grupa Zachodnia z mniejszymi strukturami gęsto rozrzuconymi wokół nich. Ponadto istnieje wyznaczona przez archeologów również Grupa Wschodnia, lecz w rzeczywistości jest to rozległy i otwarty plac położony pomiędzy Grupą Południową i Zachodnią, nad którym od północnej strony góruje największa budowla w mieście tzw. Struktura O-13. Główne grupy są od północnego zachodu i południowego wschodu otoczone małymi dolinami. W miejscu, gdzie południowa dolina styka się z rzeką znajduje się mała plaża, pełniąca funkcję naturalnej przystani. Na jej brzegu znajduje się tzw. Roca de los Sacrificios, naturalna wapienna skała z wyrzeźbionymi postaciami.

Datowanie steli wskazuje, że Grupa Południowa jest najwcześniejszym z kompleksów. Liczne pomniki ustawione przed budynkami pochodzą z okresu przed i w trakcie panowania dwóch pierwszych władców zidentyfikowanych przez Tatianę Proskouriakoff. Kwadratowy dziedziniec pośrodku Grupy Południowej jest otwarty w północnym narożniku i stanowi przejście do rozległego placu Grupy Wschodniej, a stamtąd do placu Grupy Zachodniej. Grupa Zachodnia obejmuje tzw. Struktury J-3 i J-4, które wznoszą się nad pomnikami należącymi do Władców 3 i 4. Pośrednia Grupa Wschodnia, poza Strukturami O-12 i O-13, zawiera większość późniejszych stel datowanych na czas panowania Władców 5, 6 i 7. Oprócz piramid i akropolu w mieście znajdują się również dwa boiska do gry w piłkę, pochodzące prawdopodobnie z wczesnego okresu klasycznego.

Architektura

Architektura Piedras Negras uważana jest za jedną z najpiękniejszych spośród miast położonych w dorzeczu Usumacinty. Wprawdzie nie posiada tak okazałych budowli jak Tikál czy El Mirador, ale odznacza się bogatymi zdobniczymi detalami. Boiska do gry w piłkę, czy świątynie udekorowane są rzeźbami, hieroglificznymi tekstami, rzeźbionymi nadprożami oraz grawerowanymi panelami.

Rzeźbione panele wyróżniają się rozmiarem i wyglądem, przez co badacz Teoberto Maler błędnie sklasyfikował je jako „nadproża”, na co przypuszczalnie miała wpływ duża liczba rzeźbionych nadproży, które odnalazł w pobliskim Yaxchilán. Jednakże wszystkie tego typu zabytki odkryto w pobliżu szczytów piramid lub na schodach, więc najpewniej służyły jako dekoracje zewnętrznych platform.

Na stanowisku poza zwykłymi stelami, odkryto również kilka, która prawdopodobnie były inkrustowane drobnymi ozdobami z muszli, jadeitu lub obsydianu. Jubilerskie dekoracje na kamiennych pomnikach są rzadkością w sztuce Majów, ale znane są podobne przypadki z zabytków z Toniny.

Odkrycie i badania

Mapa stanowiska wykonana przez Teoberto Malera

Najwcześniejsza wzmianka dotycząca prawdopodobnie Piedras Negras pojawia się w raporcie Juana Galindo z 1833 roku na temat rzek Usumacinta i Pasíon. Galindo posiłkując się informacjami z drugiej ręki o systemie rzecznym wspominał o istnieniu „niezwykłych i rozległych ruin” na lewym brzegu rzeki (najprawdopodobniej Yaxchilán). Następnie pisał, że „nieco w dół rzeki znajduje się niezwykły monumentalny kamień z wyrzeźbionymi postaciami”. Ten niejasny opis może odnosić się do dowolnego stanowiska archeologicznego poniżej Yaxchilán, ale przypuszczalnie chodzi o Roca de los Sacrificios. Ta udokumentowana przez Teoberto Malera wapienna płyta z rzeźbionymi postaciami znajduje się na brzegu rzeki w Piedras Negras i jest dobrze widoczna dla podróżnych płynących łodzią.

Przed 1880 rokiem stanowisko było znane i odwiedzane przez Lakandonów, etniczną grupę Indian zamieszkującą okolice rzeki Usumacinta. Na ich rytualną aktywność w ruinach wskazywały pozostałości naczyń ceramicznych, kadzideł oraz misek, na które w swoich opracowaniach zwracali uwagę Teoberto Maler (1901) i Mary Butler (1935).

Pierwszej identyfikacji i opisu stanowiska dokonał w 1892 roku francuski podróżnik Louis Chambon. W 1889 roku zatrzymał się w Tenosique de Pino Suárez w drodze do Palenque, gdzie dowiedział się o ruinach Piedras Negras. Kilka dni później udał się tam w towarzystwie swojego przewodnika. Jego relacja zawierała tylko krótki opis ruin, ale obejmowała opis Ołtarza 4 i Roca de los Sacrificios.

Latem 1895 roku stanowisko odwiedził Teoberto Maler (prawdopodobnie nieświadom wizyty Chambona) po tym, gdy dowiedział się o ruinach od handlarza drewnem z El Cayo Dona Transito Mejenesa. Jego pierwsza wizyta trwała jedynie kilku godzin z powodu braku ekipy i zaopatrzenia. Jednakże badacz jeszcze tego samego lata powrócił na miejsce, gdzie przez piętnaście dni prowadził badania. Dokonał też pierwszych zdjęć stanowiska oraz udokumentował odkryte rzeźby. W 1898 roku, dzięki finansowemu wsparciu Peabody Museum of Archaeology and Ethnology powrócił do Piedras Negras na czteromiesięczne wykopaliska.

Przez kolejną dekadę po zakończeniu prac przez Malera w 1899 roku, niewielu badaczy interesowało się stanowiskiem. W 1914 roku ruiny odwiedził archeolog Sylvanus Morley, aby badać inskrypcje. W 1921 roku powrócił z Oliverem Ricketsonem w celu przeprowadzenia bardziej systematycznych badań, podczas których odnaleziono Stelę 40. Wyniki prac Morleya nad datowaniem zabytków zostały opublikowane w trzecim tomie jego wielotomowej serii The Inscriptions of Peten.

W latach 1931-1939 zrealizowano projekt badawczy pod auspicjami Uniwersytetu Pensylwanii, w którym ponownie brał udział m.in. Sylvanus Morley. W jego ramach sporządzono dokładną dokumentację rzeźb, steli oraz przebadano niektóre świątynie. W badania brała udział także Tatiana Proskouriakoff, która w latach 1934-1938 pracowała jako rysowniczka. Przeprowadzając analizę strukturalną inskrypcji wykazała, że poszczególne daty, umieszczone w tekstach glificznych odnoszą się do wydarzeń z życia władców, co pozwoliło na parafrazowanie tekstów i podjęcie prób ustalenia list dynastycznych w wybranych ośrodkach Majów. Jednocześnie stało się jasne, że sceny ukazane na zabytkach Majów przedstawiają postacie historyczne, a nie bóstwa lub kapłanów, jak wcześniej sądzono. Jej przełomowe odkrycie przyczyniło się rozwoju prac nad odczytaniem majańskich glifów. W efekcie swojej pracy stworzyła sekwencję siedmiu władców Piedras Negras rządzących na przestrzeni dwustu lat. Po wybuchu II wojny światowej projekt badawczy został zawieszony.

Kolejne prace archeologiczne przeprowadzono w pięciu etapach w latach 1997-2000 oraz w 2004 roku, pod kierownictwem archeologów Héctora L. Escobedo i Stephena D. Houstona. W badaniach uczestniczył także Tomás Barrientos, dyrektor Wydziału Archeologii Universidad del Valle de Guatemala. W wyniku prac ustalono, że zasiedlenie stanowiska nastąpiło w okresie preklasycznym, a jej pierwsi mieszkańcy przybyli z centrum obecnego departamentu Petén.

Grabieże i zagrożenia

Na początku lat 60. XX wieku stanowisko stało się celem rabusiów z meksykańskiego miasta Tenosique de Pino Suárez. Szabrownicy pocięli na kawałki stele i elementy architektoniczne, przemycili do Meksyku, a następnie sprzedawali do prywatnych kolekcji w Stanach Zjednoczonych i w Europie. Pozostałości po tym procederze nadal są widoczne, a lokalizacja wielu zabytków udokumentowanych przez Malera pozostaje nieznana.

W 2005 roku archeolog Stephen Houston doniósł, że sytuacja w Piedras Negras jest niestabilna z powodu handlarzy narkotyków, którzy wykorzystują okolicę jako bazę do przemytu narkotyków z Kolumbii do USA. Dodatkowym zagrożeniem są wspierający ich „osadnicy” tzw. squattersi, którzy zabezpieczają odległe lądowiska i ochraniają przesyłki. Houston oznajmił, że „w zasadzie obozują oni w Piedras Negras”. W 2008 roku pojawiły się raporty mówiące o co najmniej sześciu takich grupach.

Znani władcy

Lista władców i daty, które odczytano na podstawie tekstów.

Imię	Glif	Data urodzenia	Data panowania	Data śmierci
Kʼan Ahk I (Władca A)		?	ok. 460	?
Kʼan Ahk II (Władca B)		?	ok. 478	?
Yat Ahk I (Ah Cauac Ah K'in)		?	ok. 510	?
Władca C		?	30 czerwca 514 - ok. 520	ok. 520
Kʼinich Yoʼnal Ahk I (Władca 1)		?	14 listopada 603 - 3 lutego 639	3 lutego 639
Itzam Kʼan Ahk I (Władca 2)		22 maja 626	12 kwietnia 639 - 15 listopada 686	15 listopada 686
Kʼinich Yoʼnal Ahk II (Władca 3)		30 grudnia 664	2 stycznia 687 - ok. 729	ok. 729
Itzam Kʼan Ahk II (Władca 4)		18 listopada 701	9 listopada 729 - 26 listopada 757	26 listopada 757
Yoʼnal Ahk III (Władca 5)		?	10 marca 758 - ok. 767	ok. 767
Haʼ Kʼin Xook (Władca 6)		?	14 lutego 767 - 24 marca 780	24 marca 780 lub po 780 roku
Kʼinich Yat Ahk II (Władca 7)		31 maja 781	ok. 808	?

Bibliografia

• Simon Martin, Nikolai Grube: Chronicle of the Maya Kings and Queens. Thames & Hudson, 2000, s. 139-140. ISBN 978-0-500-05103-0.