Powiat radzymiński
Powiat radzymiński – historyczny powiat istniejący w latach 1867–1916, 1919–1939 i 1945–1952 na terenie obecnego woj. mazowieckiego. Granice powiatu odpowiadały w przybliżeniu obszarowi dzisiejszego powiatu wołomińskiego. Ośrodkiem administracyjnym był Radzymin.
| powiat | |
| 1867–1916, 1919–1939 i 1945–1952 | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Data likwidacji |
1952 |
| Siedziba | |
| Powierzchnia |
1076 km² |
| Populacja (1946) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
74 os./km² |
Powiat powstał w 1867 roku, krótko po upadku powstania styczniowego, w związku ze zmianami administracyjnymi przeprowadzonymi przez władze carskie. Powiat został utworzony z części dawnego powiatu stanisławowskiego i obejmował 9 gmin: radzymińską (z Kobyłką), klembowską, małopolską, ręczajską (z Wołominem), międzyleską, zabrodzką, rudzienkowską, strachowską i jadowską. Od 1889 w skład powiatu wchodziła również gmina Kamieńczyk, składająca się z osady miejskiej Kamieńczyk (do 1870 miasta), przyłączona z powiatu węgrowskiego[1]. Z pozostałej części powiatu stanisławowskiego utworzono powiat nowomiński. Osady Marki i Ząbki (obecnie miasta) pozostały w powiecie warszawskim.
W 1872 powiat radzymiński obejmował 309 wsi i osad, 99 folwarków i jedno miasto – Radzymin. Ludność powiatu liczyła wówczas 44 942 osoby. Przemysł składał się z kilku gorzelni, 2 browarów, fabryki materiałów drzewnych, 10 cegielni i 2 kaflarni.
W 1915 roku niemieckie władze okupacyjne wprowadziły administrację cywilną i przekształciły gminę Kamieńczyk w miasto; równocześnie pozostałe miejscowości gminy (wszystkie położone na prawym brzegu Liwca a należące uprzednio do gminy Łojki) włączono do powiatu węgrowskiego, głównie do gminy Łochów, oprócz najdalej na wschód wysuniętych miejscowści (Szynkarzyzna, Czaplowizna i Gajówka), które włączono do gminy Sadowne. 22 marca 1916 generał-gubernator warszawski zarządził likwidację powiatu i tak 16 marca 1916 do powiatu warszawskiego przyłączono gminy Radzymin (w całości) i Ręczaje (w całości), mały fragment gminy Małopole i około połowy gminy Klembów[2]. Pozostałe tereny włączono 22 marca 1916 do powiatu nowomińskiego[3]. Granicę powiatową w gminie Klembów przeprowadzono między wsiami Wola Rasztowska (powiat warszawski) a Roszczep (powiat miński)[2], po czym z obszaru wschodniego, w powiecie mińskim, utworzono nową gminę Tłuszcz; część włączono do gminy Małopole[4]. Zachodnie tereny m.in. z Klembowem powłączano do gmin Radzymin i Ręczaje, po czym gminę Klembów zniesiono[5].
Dopiero wiosną 1919 reaktywowano powiat radzymiński[6]. 1 czerwca 1919 od powiatu radzymińskiego odłączono gminę Rudzienko, przyłączając ją do powiatu mińskiego w woj. warszawskim[7].
Od 27 października 1939 region należał administracyjnie do dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa. Przeprowadzono nowe zmiany administracyjne, przyłączając m.in. powiat radzymiński do warszawskiego. Jedną z jego części stanowiła jednostka „Warszawa Wieś-radzymiński” (ekspozytura powiatu warszawskiego w Radzyminie). Ze względu na znaczną odległość siedziby starosty warszawskiego do tejże jednostki, Niemcy utworzyli w Radzyminie tzw. Landkomisariat. Objął on swym zasięgiem miasta Radzymin i Wołomin oraz gminy Jadów, Kamieńczyk, Klembów, gmina Kobyłka, gmina Małopole, Międzyleś, Radzymin-wieś, Ręczaje, Strachówka, Tłuszcz, Wołomin-wieś i Zabrodzie.
Po II wojnie światowej przywrócono w dawnych granicach powiat radzymiński. W 1952 roku siedzibę starostwa przeniesiono z Radzymina do przerastającego go Wołomina. Zmieniono również nazwę powiatu na wołomiński i dołączono do niego gminy Marki i Ząbki. Powiat wołomiński zlikwidowano w 1975 i przywrócono w 1999 w związku z kolejnymi reformami administracyjnymi.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865–1914. Warszawa: PWN, 1986, s. 358–359.
- ↑ a b Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau. 1916 nr 25 (22 III).
- ↑ Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau. 1916 nr 27 (7 IV).
- ↑ Historia Gminy Tłuszcz.
- ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego.
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 czerwca 1919 r. w sprawie włączenia gminy Rudzienko powiatu Radzymińskiego do powiatu Mińsko-Mazowieckiego (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 1919, nr 37, poz. 481).