Łysiczka śmierdząca
Łysiczka śmierdząca (Protostropharia luteonitens (Fr.) Redhead) – gatunek grzybów należący do rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
łysiczka śmierdząca |
| Nazwa systematyczna | |
| Protostropharia luteonitens (Fr.) Redhead Index Fungorum 148: 1 (2014) | |
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Protostropharia, Strophariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten opisał w 1832 r. Elias Fries, nadając mu nazwę Agaricus luteonitens. Obecną nazwę nadał mu w 2014 r. Scott Alan Redhead[1]. Niektóre inne synonimy:
- Psilocybe luteonitens (Fr.) Park.-Rhodes 1951
- Stropharia luteonitens (Fr.) Quél. 1872[2].
Polską nazwę nazwę zaproponował w 2003 r. Władysław Wojewoda dla synonimu Psilocybe luteonitens[3], internetowy atlas grzybów podaje nazwę pierścieniak śmierdzący (dla synonimu Stropharia luteonitens). Obydwie polskie nazwy są niespójne z aktualną nazwą naukową[1].
Morfologia edytuj
Średnica 1–2,5 cm, początkowo stożkowy i brązowawożółty, później stożkowaty do półkulistego, beżowy lub słomkowożółty z ostrym garbkiem w środku, często na brzegu lekko bruzdkowany lub prążkowany. Powierzchnia gładka, w stanie suchym błyszcząca[4].
Przyrośnięte, o szerokości około 4 mm, średnio gęste, początkowo jasnoszare, później żółtawobrązowe z fioletowym odcieniem. Ostrza ząbkowane, białawe[4].
Wysokość 2,5–4 cm, grubość 0,1–0–3 cm, cylindryczny, wewnątrz gąbczasty lub pusty, kruchy. Powierzchnia tej samej barwy co kapelusz, z białymi resztkami osłony, podstawa z białą grzybnią, czasami z pseudosklerocjum. W górnej połowie często występuje strefa pierścieniowa[4].
Dość twardy, pod skórką brązowy do żółtawego, głębiej białawy[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 28– 37,5 × (9–)10,5–15,5 µm, szkliste i bezbarwne, o kształcie od cylindrycznego do maczugowatego, 2-zarodnikowe i 1-zarodnikowe, rzadko 3-zarodnikowe, sterygmy (2–)3–7(–8) μm. Bazydiospory 13,5–25 × 8–16 × 7,5–12,5 μm, w widoku z przodu elipsoidadalne lub prawie elipsoidalne, Q średnio = 1,59, w widoku z boku podobne, Q średnio= 1,65, fioletowawobrązowe, gładkie, o ścianach grubości 1–1,5 µm. Cheilocystydy 20–35 × 4–11 μm, szkliste i bezbarwne, czasami żółtobrązowawe, cylindryczne, cylindryczno-maczugowate, maczugowate, często z zaokrąglonym wierzchołkiem. Kaulocystydy liczne, 18–63 × 3,5–10,5 μm, szkliste, bezbarwne do żółtobrązowawych, cylindryczne, czasami maczugowate lub półbutelkowate, często mniej lub bardziej wygięte. Na strzępkach liczne sprzążki[4].
- Gatunki podobne
Łysiczka śmierdząca od innych, podobnych gatunków odróżnia się kapeluszem z ostrym garbkiem, dużymi, ciemnymi bazydiosporami, 2-zarodnikowymi podstawkami, brakiem chryzocystyd, czasami obecnością pseudosklerocjum. Morfologicznie podobna jest łysiczka łajnowa (Protostropharia luteonitens), ale nie ma spiczastego garbka i 2-zarodnikowych podstawek[4]. 73[4].
Występowanie edytuj
Podano występowanie łysiczki śmierdzącej w Ameryce Północnej, Europie, Azji i Australii[5]. Na północnej półkuli jest szeroko rozprzestrzeniona, ale rzadka[4]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył 3 stanowiska (dla synonimu Psilocybe luteonitens)[3], w późniejszych latach podano następne (dla synonimu Stropharia luteonitens)[6]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[7]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[8].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Index Fungorum [online] [dostęp 2024-01-25] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-01-25] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 569, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g h T. Ma, X.F. Ling, Protostropharia luteonitens (Basidiomycota, Agaricales): new to China, „Studies in Fungi”, 2 (1), 2017, s. 71–75, DOI: 10.5943/sif/, 2/1/9 [dostęp 2024-01-25] (ang.).
- ↑ Występowanie Protostropharia luteonitens na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-01-25].
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-01-25] (pol.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 69, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Aktualne stanowiska Protostropharia luteonitens w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-01-25] (pol.).