Wikipedia

Przylądek Adare’a

Przylądek Adare’a (ang. Cape Adare)[1] – przylądek Antarktydy, będący wysuniętą najdalej na północny wschód częścią Ziemi Wiktorii, miejsce pierwszego udokumentowanego lądowania na kontynencie antarktycznym 24 stycznia 1895 roku.

Przylądek Adare’a
Cape Adare
{{{alt grafiki}}}
Mapa topograficzna Półwyspu Adare’a
Terytorium

 Antarktyka

Wydarzenia historyczne

Odkrycia i badania Antarktyki

Znane z

pierwsze udokumentowane lądowanie na kontynencie antarktycznym

Rodzaj obiektu

przylądek

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, na dole znajduje się punkt z opisem „Przylądek Adare’a”
Ziemia71°17′S 170°14′E/-71,283333 170,233333
Multimedia w Wikimedia Commons

Na przylądku znajdują się chaty pozostawione przez wyprawę Borchgrevinka (1899) i grupę północną ekspedycji Terra Nova (1911), które zostały wpisane na listę historycznych miejsc i pomników Antarktyki. Przylądek zamieszkuje jedna z największych kolonii pingwinów Adeli w Antarktyce. W 1998 roku Przylądek Adare’a został desygnowany jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 159 Cape Adare, Borchgrevink Coast.

Nazwa edytuj

Nazwa, nadana przez Jamesa Clarka Rossa (1800–1862), upamiętnia jego przyjaciela wicehrabiego Adare[2].

Geografia edytuj

Przylądek znajduje się na krańcu Półwyspu Adare’a na Wybrzeżu Borchgrevinka na Ziemi Wiktorii w Antarktydzie Wschodniej[2]. Jest to najdalej na północny wschód wysunięta część Ziemi Wiktorii[2]. Na wschód od niego rozciąga się Morze Rossa[2].

Obszar jest w większości pozbawiony pokrywy lodowej[3]. Przylądek zbudowany jest z czarnych bazaltów, które kontrastują z otaczającym śniegiem[2].

Fauna edytuj

 
Pingwiny Adeli sfotografowane przez G.M. Levicka z ekspedycji Terra Nova w 1911 lub 1912 roku

Na Przylądku Adare’a znajduje się jedna z największych kolonii pingwinów Adeli w Antarktyce[4]. Zamieszkuje Ridley Beach, ok. 1,6 km na południowy zachód od przylądka, oraz część zachodnich zboczy cypla przylądka[5]. Obszar ten był w przeszłości zamieszkany przez super-kolonię, której liczebność szacowana jest na 500 tys. par ok. 1200 BP[6].

W latach 1911–1912 George Murray Levick (1876–1956) z grupy północnej Ekspedycji Terra Nova (1910–1913) pod dowództwem Roberta Scotta (1868–1912) stacjonującej na Przylądku Adare’a, obserwował zachowania pingwinów Adeli, sporządzając szczegółowe notatki obejmujące cały okres lęgowy[7]. Zawarł w nich również obserwacje aktywności seksualnej oraz zachowaniach młodych, niesparowanych ptaków, opisując autoerotyzm, homoseksualizm, nekrofilię, gwałty czy wykorzystywanie seksualne piskląt[8]. Jego raport został uznany za zbyt bulwersujący dla społeczeństwa epoki edwardiańskiej i nie został włączony do opublikowanych dokumentów ekspedycji – kustosz działu zoologii Muzeum Brytyjskiego Sidney Frederic Harmer (1862–1950) zablokował publikację tych fragmentów w Natural History of the Adélie Penguin[9]. Sam Levick zapisał pasaże o zachowaniach seksualnych (pozornie) odbiegających od normy w alfabecie greckim[8]. Jego notatki były naukowo precyzyjne – współcześni badacze przypisują te zachowania pingwinów niedoświadczeniu młodych samców, które muszą zdobyć samicę w tłocznej kolonii w krótkim, kilkutygodniowym okresie lęgowym[7]. Levick napisał osobny artykuł Sexual Habits of the Adélie Penguin, który został udostępniony jedynie wąskiemu gronu ekspertów[7].

Współcześnie obszar Ridley Beach jest ostoją ptaków IBA z uwagi na kolonie pingwinów Adeli i wydrzyków antarktycznych[5]. W latach 1981–2012 kolonia pingwinów liczyła ok. 227 tys. par[5]. W kolonii wydrzyków w 1982 roku naliczono 306 par[5]. Potwierdzono tu także występowanie petrelców olbrzymich, petreli antarktycznych, petreli śnieżnych i oceanników żółtopłetwych, które jednak tu nie gniazdują[5]. Na brzegu Ridley Beach spotkać można foki Weddella[5].

W 1998 roku Przylądek Adare’a został desygnowany jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 159 Cape Adare, Borchgrevink Coast[10]. W obszarze tym może jednorazowo przebywać co najwyżej 40 osób, rocznie nie więcej niż 2000[3].

Historia edytuj

 
Chaty Borchgrevinka z 1899 roku (1992)

Przylądek został odkryty w styczniu 1841 roku przez Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2].

24 stycznia 1895 roku na Przylądku Adare’a wylądowała grupa pod przywództwem Henrika Bulla (1864–1953), której członkiem był też Carsten Borchgrevink (1864–1934) – było to pierwsze udokumentowane lądowanie na kontynencie Antarktydy[11][12][a]. Bull próbował wylądować na przylądku już 17 stycznia, lecz lód spływający z Zatoki Robertsona uniemożliwił przeprawę na ląd[11]. 19 stycznia wyprawa wylądowała na Possession Island, gdzie Borchgrevink odkrył porost – była to pierwsza roślina znaleziona na południe od koła podbiegunowego południowego[11]. Po kolejnej nieudanej próbie lądowania na kontynencie na Cape Hallet Bull wraz z sześcioma towarzyszami z sukcesem wylądował na Przylądku Adare’a[11]. Trzech uczestników wyprawy rościło sobie tytuł „pierwszego człowieka, który stanął na kontynencie antarktycznym” – Borchgrevink, Leonard Kristensen (1857–1911) i Alexander von Tunzelmann (1877–1957)[11][13].

 
Uczestnicy wyprawy Borchgrevinka przy grobie Nicolaia Hansona (1870–1899)

Borchgrevink zdał relację z wyprawy na Międzynardowym Kongresie Geograficznym w 1895 roku, deklarując swoją gotowość do poprowadzenia kolejnej ekspedycji antarktycznej[14]. Powrócił na przylądek w 1899 roku, jako dowódca ekspedycji Krzyża Południa (1898–1900), finansowanej przez George’a Newnesa (1851–1910), wydawcę czasopism Tit-Bits i The Strand Magazine[14]. Wyprawy wylądowała 17 stycznia 1899 roku i postawiała dwie prefabrykowane chaty[14]. W jednej z nich spędzili zimę na kontynencie, a druga była przeznaczona na magazyn[15]. Chaty zachowały się do dziś i zostały wpisane na listę historycznych miejsc i pomników Antarktyki (nr 22)[16]. Podczas zimowania, z nieznanych przyczyn zmarł zoolog wyprawy Nicolai Hanson (1870–1899), który został pochowany na przylądku a jego grób, oznaczony dużym głazem z krzyżem i tablicą, został również wpisany na listę historycznych miejsc i pomników Antarktyki (nr 23)[16]. Wyprawa prowadziła pierwsze badania na kontynencie, z zakresu nauk o Ziemi, meteorologii oraz badań fauny i flory[16].

17 lutego 1917 roku na przylądku wylądowała grupa północna z Ekspedycji Terra Nova (1910–1913) pod dowództwem Roberta Scotta (1868–1912), którą kierował Victor L. A. Campbell (1875–1956)[17]. Grupa wybudowała trzecią chatę, mieszkając w trakcie prac konstrukcyjnych w zabudowaniach pozostawionych przez Borchgrevinka[17]. Grupa ta przezimowała w nowej chacie[17]. Położenie geograficzne przylądka uniemożliwiło dalszą eksplorację kontynentu; prowadzono systematyczne badania meteorologiczne i geologiczne[17]. Z czasem chata grupy północnej zapadła się i w 2002 roku ostał się jedynie przedsionek[16]. Pozostałości chaty zostały także wpisane na listę historycznych miejsc i pomników Antarktyki (nr 22)[16].

Ponadto na przylądku znajdują się pozostałości innych konstrukcji (magazynów i latryny), a także pozostawione kotwice czy zapas węgla[3]. Wiele innych przedmiotów pozostawionych przez wyprawy jest pokrytych przez pokłady pingwiniego guana[3].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Nuttall (2018) podaje, że pierwszego znanego lądowania na kontynencie Antarktydy dokonał John Davis (1784–?), który stanął na zachodnim brzegu Półwyspu Antarktycznego 7 lutego 1821 roku, zob. Nuttall, Christensen i Siegert 2018 ↓; natomiast Mills (2003) wymienia lądowania w 1821 roku Davisa i Andrew McFarlane’a na Półwyspie AntarktycznymMills 2003 ↓, s. 111 oraz Mercatora Coopera (1803–1872) w pobliżu Morza Rossa w 1853 roku, postulując uznanie lądowania Coopera za pierwsze udokumentowane zejście na ląd Antarktydy, zob. Mills 2003 ↓, s. 161, 676.

Przypisy edytuj

  1. ↑ KSNG 2006 ↓, s. 26.
  2. ↑ a b c d e f SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
  3. ↑ a b c d Secretariat of the Antarctic Treaty 2005 ↓.
  4. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty 2005 ↓, s. 2.
  5. ↑ a b c d e f Birdlife International 2022 ↓.
  6. ↑ Emslie, McKenzie i Patterson 2018 ↓.
  7. ↑ a b c McKie 2012 ↓.
  8. ↑ a b Russell, Sladen i Ainley 2022 ↓, s. 390.
  9. ↑ Davis 2019 ↓.
  10. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty 2022 ↓.
  11. ↑ a b c d e Mills 2003 ↓, s. 111.
  12. ↑ Nuttall, Christensen i Siegert 2018 ↓.
  13. ↑ Ministry for Culture and Heritage 2021 ↓.
  14. ↑ a b c Mills 2003 ↓, s. 93.
  15. ↑ Antarctic Heritage Trust ↓.
  16. ↑ a b c d e Secretariat of the Antarctic Treaty 2013 ↓.
  17. ↑ a b c d Mills 2003 ↓, s. 127.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przylądek_Adare’a&oldid=67899298”