Gołąbek błękitny
Gołąbek błękitny (Russula caerulea Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek błękitny |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula caerulea Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 353 (1838) [1836-1838] | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1801 r. Elias Fries i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1]. Synonimy:
- Agaricus caeruleus Pers. 1801
- Russula amara Kučera 1927
- Russula caerulea var. umbonata Gillet 1892
- Russula umbonata Gillet 1898
- Russulina caerulea (Fr.) F. Kauffman 1909[2].
Polską nazwę podała Alina Skirgiełło w 1991 r.[3]
Morfologia edytuj
Średnica 3–12 cm, dość mięsisty, początkowo prawie stożkowy, potem płaski z dość ostrym garbkiem, na koniec wklęsły z dużym, tępym i niskim garbkiem. Brzeg początkowo podwinięty i gładki, potem prosty, czasami nieco prążkowany. Powierzchnia u młodych okazów prawie czarna, potem fioletowa, winna lub ciemnofioletowa, czasem także brązowofioletowa, często z miedzianymi przebarwieniami na brzegu, ale rzadko (przy bardzo wilgotnej pogodzie) całkiem blada. Środek bordowy, rdzawowinny, średnio czekoladowy lub o barwie pomiędzy głęboką czerwienią koryncką a czerwienią indyjską. Skórka początkowo przyrośnięta, z wyjątkiem brzegu, później czasami dająca się oddzielić na 1/3 do 1/2 średnicy kapelusza, pod lupą gładka lub drobno chropowata, błyszcząca i naga, rzadko lekko oprószona na brzegu[4].
Gęste lub średnio gęste, cienkie, gdzieniegdzie rozwidlone lub z pojedynczymi blaszeczkami, początkowo o barwie od białej do kości słoniowej, potem cytrynowokremowe i na koniec jasnoochrowe. Krawędzie całe, tej samej barwy[4].
Wysokość 4–10 cm, grubość 1–2 cm, mięsisty, mocny, długi i smukły, zwężony ku górze i maczugowaty u nasady, która osiąga średnicę 2,5 cm, a tam, początkowo pełny, potem gąbczasty i zwykle robaczywy. Powierzchnia początkowo biała, potem brudnobrązowawa lub brudnoszara, drobno pomarszczona, dość wyraźnie przerywana, w stanie świeżym górą omączona, w innych miejscach dość błyszcząca[4].
Dość zwarty, ale nie twardy, początkowo biały, później lekko szarzejący lub brązowiejący, pod skórką fioletowawy. Ma owocowy zapach i lekko kwaśny, łagodny smak, ale skórka ma smak rumiankowy, który nasila się podczas gotowania[4].
Jasnożółty[5].
- Reakcje barwne
Sulfowanilina nadaje powierzchni łodygi przelotny, porzeczkowy odcień, z gwajakolem reakcja słaba i powolna[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 35–55 x (8)–10–13–(14) µm, prawie bezbarwne, w sulfowanilinie jedynie bladoróżowe. Bazydiospory 8–9,25 × 6,7–8 µm, odwrotnie jajowate, pokryte kolcami połączonymi ciągłymi lub przerywanymi grzbietami. Kolce 1-1,25 µm, często niecałkowicie amyloidalne, wyrostek wnęki haczykowaty, wydatny i stosunkowo długi (2 × 1,25–1,75 µm), hilum 3–3,75 µm, dość wyraźnie amyloidalne. Cystydy cylindryczne, 60–115 × 8–13 µm, tępe, ostrołukowe lub ostro zakończone[4].
Skórka gruba i zwarta, zbudowana ze strzępek wypełnionych winnoczerwonym pigmentem, który początkowo jest płynny, następnie kondensuje w zestalone ciałka. Pod warstwą epikutisu szerokie strzępki (6–18 µm) lub z ampułkowatymi nabrzmieniami, czasami przekształcone w sferocyty z wakuolami[4].
- Gatunki podobne
Jest wiele gołąbków o podobnej barwie. Cechą, po której najłatwiej jest odróżnić gołąbka błękitnego jest jego charakterystyczny garbek utrzymujący się przez cały okres rozwoju owocnika[5].
Występowanie i siedlisko edytuj
Najwięcej stanowisk podano w Europie i jest w niej szeroko rozprzestrzeniony. Poza Europą znane są nieliczne miejsca jego występowania w Ameryce Północnej, Azji i w Republice Południowej Afryki[6]. W Europie Zachodniej jest częsty[4]. W Polsce Władysław Wojewoda w 2003 r. przytoczył 2 stanowiska[3], w późniejszych latach podano następne (jako Russula coerulea)[7]. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma status gatunku rzadkiego – potencjalnie zagrożonego z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[8]. Najbardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[9]. Według A. Skirgiełło w Polsce nie jest rzadki, lecz prawdopodobnie mylony z innymi, podobnymi gatunkami grzybów[5].
Naziemny grzyb mykoryzowy występujący w lasach iglastych i mieszanych pod sosnami[3].
Znaczenie edytuj
Nie jest grzybem trującym, ale przez grzybiarzy nie jest zbierany[5].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-02-13] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-02-13] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 615, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g h H. Romagnesi, Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord, Mycobank, 1967, s. 1–998 [dostęp 2024-02-08] (ang.).
- ↑ a b c d Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 155, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ Występowanie Russula caerulea na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-02-08] (ang.).
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-13] (pol.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 69, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Aktualne stanowiska Russula caerulea w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-13] (pol.).