Gołąbek szary
Gołąbek szary (Russula grisea Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek szary |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula grisea Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 361 (1838) [1836-1838] | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1838 r. Elias Fries i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1]. Ma około 20 synonimów. Niektóre z nich[2]:
- Russula grisea var. iodes Romagn. 1962
- Russula grisea var. leucospora J. Blum 1952
- Russula palumbina var. pictipes (Cooke) Bon 1983
Polską nazwę podała Alina Skirgiełło w 1991 r.[3]
Morfologia edytuj
Średnica 5–11 cm, początkowo wypukły, potem coraz bardziej płaski, na koniec głęboko wklęsły. Powierzchnia oliwkowa, szarooliwkowa, błękitnozielonkawa lub szaroperłowa, na środku zwykle ciemniejsza w odcieniach brązowych lub oliwkowych. Czasami zdarzają się formy o barwie brązowej, liliowej lub jasnofiołkowej. Brzeg gruby, początkowo podwinięty, potem tylko lekko podgięty, dość nierówny, gładki lub krótko karbowany. Skórka gładka, nieco błyszcząca, dająca się zedrzeć do połowy kapelusza[4].
Dość gęste, cienkie, kruche, z blaszeczkami, przy trzonie często rozwidlone, wąsko przyrośnięte, początkowo kremowobiałe, potem kremowoochrowe lub jasne, cytrynowozielonkawe[4].
Wysokość 2,5–9,5 cm, grubość 1–3,2 cm, walcowaty, jędrny, początkowo pełny, potem watowaty. Powierzchnia biała, z czasem brązowiejąca[4].
Gruby, jędrny, biały (również pod skórką), uszkodzony po dłuższym czasie może przebarwić się. Ma słaby zapach i łagodny smak (w blaszkach czasami nieco piekący). Pod wpływem FeSO4 zmienia barwę na różowopomarańczową lub morelową[4].
Jasnoochrowy[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 40–50× 7–10 µm. Bazydiospory 7–10 × 6–7 µm, jajowate do elipsoidalnych, pokryte drobnymi brodawkami, miejscami połączonymi cienkimi łącznikami. Brodawki różnej wielkości niskie (do 0,6 µm), tępe. Cystydy tępe lub z szerokim kończykiem na szczycie, 50–80 × 7,5–12 µm. Dermatocystydy cylindryczne z tępym końcem[4].
Występowanie i siedlisko edytuj
Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji, Afryce i na Nowej Zelandii. Najwięcej stanowisk podano w Europie i jest tutaj szeroko rozprzestrzeniony[5]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył kilkanaście stanowisk[3], w późniejszych latach podano następne[6]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[7].
Naziemny grzyb mykoryzowy. Występuje w lasach bukowych i mieszanych z udziałem buka[4].
Zastosowanie edytuj
Jest grzybem jadalnym[3], ale trudnym do odróżnienia od innych, podobnych gołąbków[4]. Dla gołąbków obowiązuje zasada, że te o łagodnym smaku są jadalne, te o ostrym smaku są niejadalne lub trujące, ale jest wyjątek – gołąbek oliwkowy (Russula olivacea)ma łagodny smak, ale zanotowano kilka zatruć tym grzybem. W celu spożywczym zbierać należy tylko dobrze znane gołąbki, odradza się zbierania gatunków trudnych do identyfikacji[8].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-02-25] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-02-25] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 602, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g h Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 93–94, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ Występowanie Russula grisea na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-02-25] (ang.).
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Aktualne stanowiska Russula grisea w Polsce [online], gbif.org [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 158, ISBN 83-85444-65-3.