Wikipedia

SS Narwik

SS Narwik – polski drobnicowiec o napędzie parowym zbudowany w 1942 roku na zamówienie rządu brytyjskiego, jako jeden ze statków wojennego typu Empire B, pod nazwą „Empire Roamer”. Sprzedany rządowi RP na uchodźstwie dla Polskiej Marynarki Handlowej, wraz z czterema innymi statkami tego typu, wszedł do eksploatacji w 1942 roku. W służbie polskiej nazwa statku została zmieniona na „Narwik” dla upamiętnienia polskiego wkładu w bitwę o Narwik. Przekazane statki stały się własnością GAL-u (Gdynia-Ameryka Linie Żeglugowe SA), ale dysponowała nimi brytyjska administracja transportu wojennego. Podczas wojny „Narwik” odznaczył się akcją ratunkową rozbitków ze statku „Orcades” w 1942 roku. Po wojnie od 1946 roku pływał z Polski, cały czas pod polską banderą, eksploatowany do 1972 roku.

SS Narwik
Ilustracja
„Narwik” w 1969 roku
Poprzednie nazwy

„Empire Roamer”

Bandera

 Polska

Znak wywoławczy

BCWM → SPFF[1]

Port macierzysty

Gdynia → Szczecin (1967)

Armator

GAL → PLO (1951) → PŻM (1967)

Dane podstawowe
Typ

drobnicowiec

Historia
Stocznia

Charles Connel & Co. w Glasgow

Data wodowania

5 stycznia 1942

Data oddania do eksploatacji

11 marca 1942

Data wycofania ze służby

16 lutego 1972

Dane techniczne
Nośność (DWT)

10 420

Liczebność załogi

41

Długość całkowita (L)

136 m

Szerokość (B)

17,1 m

Zanurzenie (D)

8,2 m

Pojemność

brutto: 7065 RT
netto: 4977 RT

Napęd mechaniczny
Silnik

maszyna parowa

Moc silnika

2500 KM

Prędkość maks.

10,5 w.

Multimedia w Wikimedia Commons

Zamówienie i budowa edytuj

Od 1940 roku Polska Marynarka Handlowa, operująca podczas II wojny światowej z Wielkiej Brytanii, podejmowała próby pozyskania nowych statków dla zastąpienia utraconych, lecz były one utrudnione z uwagi na duży popyt na statki na świecie. Jako pierwszy zdołano zakupić w USA statek „Paderewski”[2]. Dopiero w 1941 roku rząd na uchodźstwie uzyskał zgodę na budowę jednego statku typu wojennego Empire B w stoczni brytyjskiej („Bałtyk”)[3]. Na początku 1942 roku sytuacja się poprawiła w związku z przyjęciem programu Allied Replacement Scheme, ułatwiającego rządom państw sprzymierzonych nabywanie statków. Na jego podstawie zakupiono w 1942 roku dwa nowe statki tego typuː „Tobruk” i „Narwik”, a w kolejnym roku jeszcze dwa używane: „Białystok” i „Borysław”[4]. Statki te nabywane były od rządu brytyjskiego przez rząd polski i przekazywane do eksploatacji armatorowi Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe (GAL)[3]. Należały one do standardowego typu wojennego Empire B, opracowanego pod kątem dużej nośności i dobrej technologiczności budowy, z użyciem elementów prefabrykowanych, budowanego w dużej liczbie w różnych stoczniach brytyjskich[5]. W polskiej służbie powszechnie określano je spolszczoną nazwą typu jako empajery[5].

SS „Narwik” zbudowany został w stoczni Charles Connel & Co. Ltd. w Glasgow pod nazwą „Empire Roamer”[5]. Jego maszyna parowa wyprodukowana została przez Barclay, Curle & Co. Ltd. w Glasgow[5]. Zwodowany został 5 stycznia 1942 roku[5]. 11 marca 1942 roku statek został sprzedany polskiemu rządowi przez brytyjskie Ministerstwo Transportu Wojennego za 164 000 funtów i tego samego dnia został przekazany przez stocznię armatorowi GAL i objęty przez załogę oraz podniósł polską banderę, otrzymując nazwę „Narwik”[5].

Opis edytuj

Nośność „Narwika” wynosiła 10 420 ton, a początkowa pojemność rejestrowa 7065 BRT i 4977 NRT[6]. Długość wynosiła 136 metrów, szerokość 17,1 metra, a zanurzenie 8,2 metra[1]. Napęd stanowiła trzycylindrowa maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy 2500 KM, zapewniająca prędkość maksymalną 10,5 węzła[6]. Kotły opalane były węglem[5]. Statki tego typu miały pięć odkrytych ładowni[5]. Ich architektura była klasyczna, trójwyspowa[6], z podwójnymi ładowniami na dziobie i rufie z bomami ładunkowymi oraz „wyspą” nadbudówek z siłownią z pojedynczym kominem na śródokręciu, z tym że główna nadbudówka z mostkiem była oddzielona od siłowni trzecią ładownią[7]. Załoga w okresie powojennym liczyła 41 osób[1].

Środki ratunkowe stanowiły cztery łodzie i cztery blaszane tratwy[5]. Statek był podczas wojny uzbrojony dla samoobrony w działo uniwersalne kalibru 102 mm, działka 20 mm Oerlikon, karabiny maszynowe i sześć bomb głębinowych[8].

Służba edytuj

Okres II wojny światowej (1942-1946) edytuj

Statek wszedł od razu do eksploatacji w czarterze brytyjskiej Administracji Transportu Wojennego[5]. Pierwszym dowódcą został kapitan ż.w. Tadeusz Niefiedowicz[9]. 17 marca 1942 roku „Narwik” wyruszył w swoim pierwszym konwoju atlantyckim z Gourock do Nowego Jorku, pod balastem[9]. Doznał w drodze rozszczelnień nitowanego poszycia na skutek bliskich wybuchów bomb głębinowych oraz sztormu i po przybyciu 1 kwietnia do Nowego Jorku musiał być dokowany w celu napraw[10]. 30 kwietnia wyszedł z ładunkiem wojennym w konwoju z Nowego Jorku do Kapsztadu (31 maja), a dalej do Bombaju, skąd wyszedł 31 sierpnia z ładunkiem rudy manganowej jako balastu do Durbanu[10]. Po drodze do Durbanu załoga walczyła przez wiele dni z pożarem węgla w zasobniach, wywołanym na skutek samozapłonu. Ogień ugaszono ostatecznie w Durbanie, gdzie statek poddano naprawom[8].

 
Australijski lotnik na pokładzie „Narwika” po uratowaniu z transportowca „Orcades”

5 października 1942 roku „Narwik wyszedł samotnie z Durbanu do Stanów Zjednoczonych pod dowództwem jego dotychczasowego I oficera kapitana ż.w. Czesława Zawady, ponieważ kapitan Niefiedowicz musiał zejść w Durbanie z pokładu z powodu choroby[8]. W czasie rejsu, 10 października po 14:30 „Narwik” napotkał ponad 20 łodzi z rozbitkami ze storpedowanego tego dnia przez okręt podwodny U-172 brytyjskiego transportowca wojska „Orcades”[8]. Pomimo sygnałów z łodzi, żeby statek nie podejmował akcji ratunkowej z uwagi na niebezpieczeństwo obecności okrętu podwodnego, a jedynie powiadomił przez radio bazę, kapitan Zawada zdecydował zabrać rozbitków z uwagi na zimno i burzliwy stan morza[8]. Podczas trwającej do godziny 20 akcji, w której pomagali marynarze i żołnierze brytyjscy i lekarz z „Orcadesa”, podjęto z łodzi wszystkich rozbitków, w tym rannych, kobiety i dzieci[8]. Małe dzieci (najmłodsze – siedmiomiesięczne) wciągano na pokład w wiklinowych koszach służących do załadunku węgla[8]. Na statku, obliczonym na kilkudziesięcioosobową załogę, zapewniono prowizoryczne pomieszczenia, posiłki i opiekę medyczną dla około tysiąca rozbitków, a kobiety i dzieci ulokowano w kajutach załogi, w tym kapitana[8]. Jedynie przez pewien czas akcja była osłaniana przez wezwany brytyjski samolot patrolowy, lecz pomimo obaw, nie doszło do spotkania z okrętem podwodnym[a]. Przez pewien czas „Narwik” usiłował jeszcze holować łodzie na wypadek zatopienia statku, ale zbytnio go spowalniały i zostały w końcu odcięte[8]. Około godziny pierwszej w nocy odnaleziono na morzu jeszcze kapitana „Orcadesa” Charlesa Foxa, który z grupą załogi próbował doprowadzić uszkodzony statek do portu, lecz musiał go porzucić po jego dobiciu przez okręt podwodny[8]. Ogółem „Narwik” przejął 1020 (według zapisu w dzienniku okrętowym) lub 1022 rozbitków z „Orcadesa”, a na skutek zatopienia zginęło tylko ok. 40 osób[8]. „Orcades” był przy tym drugim co do wielkości statkiem alianckim zatopionym podczas wojny[b]. 11 października przybyły dla eskorty dwa niszczyciele, „Nizam” i „Foxhound”, a następnego dnia „Narwik” wyokrętował rozbitków w Kapsztadzie[11]. Była to jedna z najskuteczniejszych akcji ratowniczych podczas II wojny światowej, zwłaszcza przeprowadzona przez jeden statek. Kapitan Czesław Zawada i sześciu członków załogi zostali za akcję ratowniczą uhonorowani odznaczeniami polskimi i brytyjskimi, w tym kapitan otrzymał Order Imperium Brytyjskiego IV klasy i prestiżowy medal wojenny Lloyda za bohaterstwo na morzu (Lloyd's War Medal for Bravery at Sea)[12].

„Narwik” następnie z Kapsztadu dopłynął w konwoju przez Port-of-Spain do Filadelfii w USA (5 grudnia 1942 roku), gdzie był dokowany i nastąpiła zmiana kapitana na Edwarda Winklera, a potem pobrał ładunek wojenny z Nowego Jorku, w tym dwie lokomotywy i barki desantowe[12]. Po rejsie przez Atlantyk 8 marca 1943 roku w Kapsztadzie na statek powrócił kapitan Niefiedowicz, po czym statek dostarczył wieziony sprzęt wojenny do Suezu[12]. W związku z planowaną inwazją na Sycylię transportował następnie wojsko i sprzęt między Suezem, Port Saidem i Aleksandrią[13]. Wziął po tym udział w inwazji na Sycylię, płynąc od 6 lipca w konwoju inwazyjnym i wyładowując 14 lipca 1943 roku wojsko na barki, po czym transportując tam dalej zaopatrzenie[13]. We wrześniu transportował sprzęt także z Trypolisu i Bizerty do Salerno[13]. Pod koniec września wyszedł do Manchesteru w Anglii, skąd po remoncie i zmianie kapitana na Józefa Borkowskiego (4 listopada), w drugiej połowie grudnia dostarczył zaopatrzenie do Augusty we Włoszech[13]. W kwietniu 1944 roku wyruszył z Włoch pod kapitanem Niefiedowiczem przez Gibraltar i Casablankę do Australii i Nowej Zelandii z ładunkiem fosfatów, w tym z Kapsztadu do Freemantle samotnie[14]. Stamtąd między styczniem a kwietniem 1945 roku dostarczył amunicję i materiały wybuchowe do Wielkiej Brytanii, a między 2 a 17 maja przepłynął w konwoju do Nowego Jorku[14]. Po zakończeniu wojny w Europie w dalszym ciągu statek pływał przez Atlantyk w czarterze brytyjskim na potrzeby wojenne, zmieniając kapitanów[15].

Po wojnie (1946-1972) edytuj

Po wojnie, w związku z przejęciem armatora GAL przez rząd w kraju, 29 lipca 1946 roku „Narwik” przypłynął do Polski, z kapitanem Franciszkiem Szudzińskim[15]. W dalszym ciągu służył pod tą samą nazwą i wykonywał rejsy transatlantyckie, wyruszając w pierwszy z nich już 28 sierpnia 1946 roku do Santos, inaugurując w ten sposób po wojnie linię południowoamerykańską[15]. Pływał zarówno na różnych liniach, jak i w trampingu oceanicznym[15]. Od początku 1951 roku, po podziale GAL, wszedł w skład Polskich Linii Oceanicznych w Gdyni[16]. Był w tym roku czarterowany ZSRR, transportując drewno z syberyjskiego północnego portu Igarka[16]. W pierwszej połowie lat 50. pływał z Królewca z zaopatrzeniem dla radzieckich dalekomorskich statków rybackich na dalekiej Północy, z kapitanem Robertem Noworytą i częściowo radziecką załogą[17] [16]. Przeżył wówczas ponownie niebezpieczną sytuację dwutygodniowego pożaru węgla, ugaszonego ostatecznie w porcie Thorshavn na Wyspach Owczych[16].

 
„Narwik” wychodzi z portu, czerwiec 1969 roku. Statek zachował szary kadłub, lecz otrzymał komin w czarnych barwach PŻM. Pod koniec służby podwyższono nadbudówkę na rufie

Od września 1955 roku „Narwik” pływał na linii do Indii[16]. 17 stycznia 1957 roku na Zatoce Biskajskiej „Narwik”, pod kapitanem Rościsławem Choynowskim, napotkał dryfujący opuszczony wrak francuskiego statku-bazy wielorybniczej „Janina” (8268 BRT), na którym dwa dni wcześniej wybuchł pożar[18]. Został on obsadzony przez 11 osób załogi „Narwika”, którzy ugasili resztki pożaru. Zamierzano podjąć próbę holowania dla nagrody, lecz zanim do tego doszło, około godziny 6 następnego dnia statek nagle zatonął rufą w dół, przy czym zginęło pięciu członków załogi[18].

Od lipca 1961 roku „Narwik” pływał na Kubę[19]. Od lutego 1966 roku przez dwa lata pływał w czarterze w polsko-koreańskiej spółce Korpol, pływając do Korei Północnej[20]. 23 czerwca 1967 roku został przekazany przez Polskie Linie Oceaniczne do innego państwowego armatora Polskiej Żeglugi Morskiej, zmieniając port macierzysty na Szczecin[20]. W PŻM woził głównie węgiel na eksport[21]. W związku ze zużyciem, w 1972 roku został sprzedany na złom do Hiszpanii. 16 lub 17 lutego 1972 roku opuścił uroczyście polską banderę i pod kapitanem Eugeniuszem Daszkowskim wyruszył z Gdańska z ładunkiem węgla do Leixões w Portugalii[c]. Następnie statek dopłynął 8 marca do stoczni złomowej w Bilbao, gdzie 6 kwietnia 1972 roku rozpoczęto złomowanie[21].

Uwagi edytuj

  1. ↑ W prasie publikowano nieprawdziwe sensacyjne opisy odpędzania okrętu podwodnego przez statek (Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 328, 330)
  2. ↑ Po „Empress of Britain”, którego załogę zbiegiem okoliczności także ratowali polscy marynarze (Jerzy Pertek: Druga mała flota. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1959, s. 158-159.)
  3. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 357-358 – przy czym data opuszczenia bandery 16 lutego wynika z cytowanych wspomnień kapitana Daszkowskiego, a w tekście głównym opisana jest jako: „17 (16?) lutego”.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Jerzy Miciński, Stefan Kolicki: Pod polską banderą. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1962, s. 26.
  2. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 302-303.
  3. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 314-315.
  4. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 315, 335, 346.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 315-317.
  6. ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 363.
  7. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 315 (rysunek).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 326-329
  9. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 317.
  10. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 325.
  11. ↑ Guðmundur Helgason: Orcades. British Troop transport. uboat.net. [dostęp 2022-12-05]. (ang.).
  12. ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 330-331.
  13. ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 332.
  14. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 340.
  15. ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 341-343.
  16. ↑ a b c d e Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 347-349.
  17. ↑ Małgorzata Sokołowska, Joanna Stasiak, Gdyniacy : słownik biograficzny absolwentów Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni : 1931-1939, Gdynia: Uniwersytet Morski w Gdyni, 2022, s. 270-271, ISBN 978-83-7421-430-8, OCLC 1356524610 [dostęp 2023-01-27].
  18. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 352-355.
  19. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 351.
  20. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 357.
  21. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 357-360.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=SS_Narwik&oldid=70574179”