Sarniak świerkowy
Sarniak świerkowy[1][2], sarniak dachówkowaty (Sarcodon imbricatus (L.) P. Karst.) – gatunek grzybów z rodziny kolcownicowatych (Bankeraceae)[3].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
sarniak świerkowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Sarcodon imbricatus (L.) P. Karst. Revue Mycol., Toulouse 3(no. 9): 20 (1881) | |
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sarcodon, Bankeraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[3].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Hydnum imbricatum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1881 r. Petter Adolf Karsten, przenosząc go do rodzaju Sarcodon[3]. Synonimów naukowych ma ponad 30. Niektóre z nich:
- Bankera infundibulum (Sw.) Pouzar 1955
- Hydnum adpressum Lloyd 1916
- Sarcodon aspratus (Berk.) S. Ito 1955
- Sarcodon imbricatus subsp. badius (Pers.) Bourdot & Galzin 1928[4].
Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r. nadali taksonowi polską nazwę sarniak dachówkowaty. W 2003 r. Władysław Wojewoda zarekomendował nazwę sarniak świerkowy. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był także jako: kolczak łoszak, kolczak dachówkowaty, łoczak, losuń, sarna, siarna[1]. Nazwy regionalne: kolczak, sarna, łosuń, łoszak, krowia gęba[5].
Morfologia edytuj
Grubomięsisty, o średnicy 6–25 cm, płasko wypukły, z wiekiem wgłębiony, początkowo najpierw ma podwinięte brzegi, później staje się płatowato powyginany. Kolor brązowawy z nieco czerwonawym odcieniem. Pokryty na powierzchni grubymi, koncentrycznie ułożonymi łuskami o ciemnej barwie[6].
Zbiegające na trzon, białawe, szare aż do brązowawych. Są gęste i łamliwe[5].
Cylindryczny, o wysokości 3–6 cm i grubości 1–3,5 cm, u podstawy zgrubiały[5]. Początkowo białawy, później brunatniejący, aksamitny lub z przylegającymi włókienkami.
Sprężysty, suchy, początkowo białawy, później siwobrązowy, u podstawy trzonu brunatnawy. Ma przyjemny smak i korzenny zapach[6].
Brązowawy. Zarodniki okrągławe z licznymi guzkami, o rozmiarach 6–8 × 5–5,5 μm[7].
- Gatunki podobne
- sarniak sosnowy (Sarcodon squamosus) – ma drobniejsze, mniej odstające od kapelusza łuseczki i rośnie pod sosnami. Morfologicznie jest tak podobny, że kluczowym jest określenie pod jakim drzewem rośnie[8]
- sarniak szorstki (Sarcodon scabrosus) – ma mniejszy kapelusz (do 12 cm) i drobniejsze, przylegające łuski. Miąższ ma gorzkawy smak i u podstawy trzonu błękitnozieloną barwę.
- sarniak fiołkowy (Sarcodon joeides) również ma brązową barwę, ale jego miąższ po przekrojeniu powoli zmienia barwę na fioletową[8].
Występowanie i siedlisko edytuj
Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie i Ameryce Północnej, występuje także w Japonii[9]. W Polsce znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V – narażony na wyginięcie[10] Nie wszędzie jednak jest rzadki – w niektórych okolicach Polski jest pospolity[7].
Naziemny grzyb saprotroficzny. Rośnie pojedynczo lub w grupach, w lasach iglastych, przede wszystkim w górskich drzewostanach świerkowych, głównie na glebach kwaśnych i piaszczystych[6].
Znaczenie edytuj
Grzyb jadalny: Wartość spożywcza i smakowa średnia. Spożywany na surowo może być trujący. Młode sarniaki nadają się do spożycia, starsze są gorzkawe i łykowate. Rzadko jest używany do przerobu, gdyż ciemnieje i brzydko wygląda. Rzadko robaczywieje[5].
W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[11], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków grzybów chronionych[12].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 618, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Sarcodon imbricatus (sarniak świerkowy) [online], grzyby.pl [dostęp 2023-04-25].
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b c d Henryk Orłoś, Atlas grzybów leśnych, Warszawa: PWRiL, 1974, s. 39.
- ↑ a b c Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 393, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 209, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 257, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Występowanie Sarcodon imbricatus na świecie (mapa) [online], Discover Life [dostęp 2015-12-05] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 69, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.