Sosna Armanda

Sosna Armanda
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna Armanda
	Nazwa systematyczna
	Pinus armandii Franch.; Nouv. Arch. Mus. Hist. Nat. sér. 2, 7:95, 96, t. 12. 1884
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna Armanda (Pinus armandii Franch.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych. Sosna Armanda występuje w stanie dzikim w Azji: środkowe i zachodnie Chiny, północny i środkowy Tajwan, z niewielkim zasięgiem w północnej Mjanmie^[5]. W Polsce rzadko uprawiana, przeważnie w arboretach lub ogrodach botanicznych.

Morfologia edytuj

Pokrój: Drzewo o luźnej koronie i długich gałęziach.
Pień: Osiąga 15–35 m wysokości i do 1 m średnicy. Kora szara. Na młodych gałązkach kora cienka i gładka, z wiekiem staje się lekko spękana, ciemnobrązowa.
Liście: Igły zebrane w pęczki po 5(7), długości 8–15 cm, średnicy 1–1,5 mm, jasnozielone i zwisające, drobnoząbkowane.
Szyszki: Szyszki męskie wyprostowane lub zwisające, cylindryczne lub podłużnie jajowate. Żeńskie szyszki jajowate, początkowo zielone, dojrzałe brązowo-żółte o długości 14–20 cm i średnicy 6 cm. Łuski nasienne sztywne i grube, miseczkowato wygięte, zakończone małą piramidalną tarczką. Nasiona żółto-brązowe, brązowe do czarnych, o rozmiarach 10–15 mm na 6–10 mm, bez skrzydełek.

Biologia i ekologia edytuj

Las górski z przewagą sosny Armanda

Drzewo wiecznie zielone, rośnie w średnim tempie. Igły wydzielają specjalną substancję, która spłukiwana przez deszcz wsiąka w grunt i wpływa hamująco na proces kiełkowania nasion, przez co w pobliżu drzewa wstrzymywany jest wzrost innych roślin. Gatunek jednopienny, wiatropylny. Pylenie w kwietniu i maju, nasiona dojrzewają we wrześniu i październiku następnego roku.

Igły trójkątne w przekroju poprzecznym. Jedna wiązka przewodząca w liściu, 3 kanały żywiczne^[5].

Rośnie na terenach górzystych i w dolinach rzek, na wysokości 1000–3300 m n.p.m. Preferuje gleby lekkie (piaszczyste) i iłowate o odczynie kwaśnym, może rosnąć na glebach ubogich w składniki odżywcze. Dobrze znosi susze, toleruje suche i wilgotne podłoże. Lubi stanowiska nasłonecznione. Stanowi sklepienie i górne partie lasu.

Systematyka i zmienność edytuj

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[6]

podrodzaj Strobus
- sekcja Quinquefoliae
  - podsekcja Strobus
    - gatunek P. armandii

Nasiona

Odmiany^[5]:

Pinus armandii var. armandii – odmiana typowa, cały zasięg, z wyjątkiem populacji wymienionych poniżej.
Pinus armandii var. mastersiana (Hayata) Hayata (syn. Pinus mastersiana Hayata) – góry w centrum Tajwanu.

Wyróżniana była także odmiana Pinus armandii var. dabeshanensis Silba 1990. Szczegóły morfologiczne i zasięg występowania wskazują jednak na bliższy związek tej odmiany z Pinus fenzeliana niż P. armandii^[7]. Również populacje występujące na wyspie Hajnan, uznawane kiedyś za sosny Armanda, zaliczane są obecnie do gatunku P. fenzeliana. Z kolei populacje z wysp na południu Japonii, traktowane kiedyś jako odmiana Pinus armandii var. amamiana (Koidzumi) Hatus. 1974 wydzielane są obecnie jako osobny gatunek Pinus amamiana^[8].

Zagrożenia edytuj

Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia LC (least concern), czyli jest gatunkiem najmniejszej troski, spośród gatunków niższego ryzyka^[4]. Odmiana P. armandii var. mastersiana ma od 1998 r. nadaną kategorię zagrożenia EN (endangered), czyli uznano ją za takson zagrożony wymarciem w niedalekiej przyszłości^[9]. Głównym źródłem zagrożenia jest degradacja siedlisk prowadząca do zmniejszania liczebności populacji.

Zastosowanie edytuj

Roślina jadalna

Jadalne są nasiona, smażone lub gotowane, cenione za delikatny smak. Z żywic uwalnianych z miazgi drzewnej pozyskiwana jest przyprawa waniliowa, jako produkt uboczny tego procesu.

Surowiec drzewny

Wykorzystywany na konstrukcje drewniane, podkłady kolejowe i do produkcji mebli.

Obecność w kulturze edytuj

Sosna Armanda, ze względu na wiecznie zielone liście, uznawana jest przez Chińczyków za symbol długowieczności i nieśmiertelności. W starożytnych Chinach, taoistyczni poszukiwacze nieśmiertelności spożywali wiele żywicy drzewa, licząc tym samym na przedłużenie życia.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b A.A. Farjon A.A., Pinus armandii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-07-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Pinus armandii [online], Flora of China [dostęp 2009-07-23] (ang.).
↑ Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus. [dostęp 2009-07-23]. (ang.).
↑ Li Nan, Fu Li-kuo. Notes on Gymnosperms I. Taxonomic Treatments of Some Chinese Conifers. „NOVON”. 7(3), s. 261-264, 1997. (ang.).
↑ Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus armandii. [dostęp 2009-07-23]. (ang.).
↑ A.A. Farjon A.A., Pinus armandii var. mastersiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-07-09] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] A.A. Farjon A.A., Pinus armandii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-07-09] (ang.).

[eflora-5] Pinus armandii [online], Flora of China [dostęp 2009-07-23] (ang.).

[Gymn-6] Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus. [dostęp 2009-07-23]. (ang.).

[novon-7] Li Nan, Fu Li-kuo. Notes on Gymnosperms I. Taxonomic Treatments of Some Chinese Conifers. „NOVON”. 7(3), s. 261-264, 1997. (ang.).

[Gymn2-8] Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus armandii. [dostęp 2009-07-23]. (ang.).

[IUCN2-9] A.A. Farjon A.A., Pinus armandii var. mastersiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-07-09] (ang.).

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]