Sosna bursztynowa
Sosna bursztynowa, sosna balsamiczna (Pinus succinifera (Göppert) Conwentz) – nazwa wymarłego gatunku sosny, występującego na początku trzeciorzędu na terenach nadbałtyckich (obecna Polska, Rosja, Litwa, Łotwa, Estonia), którego żywica była źródłem bursztynu bałtyckiego[1].
Po raz pierwszy o drzewie, które dało bursztyn bałtycki, napisał J. Aycke w 1835 roku uznając je za nieznany gatunek sosny. W 1836 roku Heinrich Göppert nazwał ten gatunek Pinites succinifer, uznając go za przedstawiciela wymarłego rodzaju z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Według Göpperta było to drzewo obficie produkujące żywicę, która po zastygnięciu przekształciła się w bursztyn. Od tamtej pory drzewo będące źródłem bursztynu bałtyckiego było różnie klasyfikowane i otrzymało wiele nazw (patrz tabela poniżej). Badania morfologiczne i anatomiczne skamieniałości z bursztynu bałtyckiego (Conwentz 1890, Kurt Schubert 1961) umiejscowiły gatunek w rodzaju sosna, ze względu na brak znaczących różnic w budowie drewna w stosunku do sosen występujących współcześnie. Gatunek nazwano Pinus succinifera Conwentz. Późniejsze badania (Beck 1964, Savkevich and Ahakhs 1964, Langenheim 1969) z wykorzystaniem spektroskopii IR wskazywały na pochodzenie bursztynu od żywicy gatunku spokrewnionego ze współcześnie występującym w Nowej Zelandii Agathis australis z rodziny araukariowatych. Także kolejne badania (Poinar and Haverkamp, 1985) z użyciem chromatografii gazowej i spektrometrii mas potwierdziły te wyniki. Chociaż w bursztynie bałtyckim zachowały się fragmenty wielu przedstawicieli iglastych, należących do różnych rodzajów, nie rozpoznano w nich jak dotąd żadnego przedstawiciela araukariowatych. Później podano w wątpliwość, że źródłem bursztynu bałtyckiego mógł być jeden gatunek. Wyniki badań morfologicznych i spektroskopowych prowadzą do hipotezy o wymarłym rodzaju pośrednim między sosną a agatis[2].
| Rodzaj badania | Gatunek lub rodzaj | Rodzina | Autor badania, rok |
|---|---|---|---|
| morfologiczno-anatomiczne | Pinus sp. | Pinaceae | Aycke, 1835 |
| morfologiczno-anatomiczne | Pinites succinifer Göppert | Pinaceae | Göppert, 1836 |
| morfologiczno-anatomiczne | Abies bituminosa Haczewski | Pinaceae | Haczewski, 1838 |
| morfologiczno-anatomiczne | Pinites succinifer Göppert & Berendt | Pinaceae | Göppert & Berendt, 1845 |
| morfologiczno-anatomiczne | Taxaxylum electrochyton Menge | Pinaceae | Menge, 1858 |
| morfologiczno-anatomiczne | Pityaxylon succiniferum Krasu | Pinaceae | Schimper, 1870-72 |
| morfologiczno-anatomiczne | Picea succinifera Conwentz | Pinaceae | Conwentz, 1886 |
| morfologiczno-anatomiczne | Pinus succinifera (Göppert) Conwentz | Pinaceae | Conwentz, 1890 |
| morfologiczno-anatomiczne | Pinus succinifera Conwentz emd. Schubert | Pinaceae | Schubert, 1961 |
| spektroskopia IR | Agathis | Araucariaceae | Langenheim, 1969 |
| spektroskopia IR | Agathis | Araucariaceae | Thomas, 1969 |
| analiza chemiczna | Pinus | Pinaceae | Rottländer, 1970 |
| spektroskopia IR, analiza chemiczna | Agathis | Araucariaceae | Gough & Mills, 1972 |
| analiza żywicy | Pinus halepensis Miller | Pinaceae | Mosini & Samperi, 1985 |
| chromatografia gazowa, spektrometria mas | Agathis | Araucariaceae | Poinar & Haverkamp, 1985 |
Przypuszcza się, że nadmierne wydzielanie żywicy było spowodowane nagłą zmianą klimatu, prawdopodobnie na znacznie wilgotniejszy[1]. Nie wyklucza się także, że nadmierna produkcja żywicy była reakcją obronną na masowy atak pasożyta, lub że żywica wytwarzana normalnie gromadziła się przez miliony lat[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 834. ISBN 83-214-1305-6. (pol.).
- ↑ a b c George O. Poinar, Jr: Life in Amber. Stanford University Press, 1992, s. 16-29. ISBN 978-0-8047-2001-4. (ang.).