Stanisław Wyżykowski (muzyk)
Stanisław Wyżykowski (ur. 3 maja 1927 w Haczowie) – „Mistrz z Haczowa”, skrzypek, lirnik, lutnik, prekursor i odtworzyciel liry korbowej w Polsce. Laureat Nagrody Kolberga w 2023[1][2][3].
 Rzeźba przedstawiająca Stanisława Wyżykowskiego w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku | |
| Data i miejsce urodzenia |
1927 |
|---|---|
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Nagrody | |
Urodził się 3 maja 1927 w Haczowie[2]. Jego dziadek grał na skrzypcach, kontrabasie i cymbałach[4]; ojciec był rolnikiem, stolarzem, lutnikiem, wszechstronnym muzykiem oraz introligatorem[2]. Notacji muzycznej uczył się w dzieciństwie u sąsiada Jana Rosenbagiera[4]. W tym okresie samodzielnie uczył się gry na skrzypcach, podkradając je ojcu[2]. Naukę budowy instrumentów rozpoczął w czasie okupacji – stolarki nauczył się od ojca, chodził po wsiach, skupował zepsute instrumenty, naprawiał je i sprzedawał[4]. Po wojnie, w 1946 zapisał się na czteroletni kurs gry na skrzypcach w szkole muzycznej w Krośnie; ukończył go w ciągu dwóch lat[2]. Od 1954 pracował jako stolarz w spółdzielni Wyzwolenie w Krośnie, następnie od 1965 – w Krośnieńskiej Hucie Szkła[5]. Pierwszą lirę korbową zbudował w 1967[6].
Od 1965 koncertował z Kapelą Stachy[5]. W latach 1983–1986 zajmował się naprawą instrumentów smyczkowych i gitar. W 1986 roku przeszedł na emeryturę i zajął się projektowaniem i konstruowaniem lir korbowych[2]. Jego liry korbowe prezentują szeroki wachlarz rozwiązań konstrukcyjnych, od historycznych, przez tradycyjne do innowacyjnych[5]. Prowadzi działalność edukacyjną[2]. Jego uczniami są lutnicy Jana Malisza z Męciny Małej[3], Stanisław Nogaj ze Starej Wsi[2][7], Lucjan Kościółek z Krasnego[8] i Andrzej Staśkiewicz z Kadzidła[9].
Wykonane przez niego liry korbowe były prezentowane na wystawach czasowych m.in. w Muzeum Podkarpackim w Krośnie (2008), na zamku w Baranowie Sandomierskim (2008), w Muzeum Wsi Radomskiej (2009) i w Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie (2009). Wykorzystano je podczas premierowego pokazu filmu Pan Tadeusz oraz podczas nagrania ścieżki dźwiękowej do filmów Ogniem i mieczem oraz Wrota Europy[2].
Nagrody edytuj
- (1995) nagroda za rękodzieło w III Ogólnopolskim Konkursie na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych organizowanym przez Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu[10]
- (1997) tytuł Indywidualności Roku 1997 Regionu Brzozowskiego[11]
- (1999) Nagroda II Stopnia im. Franciszka Kotuli przyznana przez Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie[11]
- (2005) nagroda za rękodzieło w IV Ogólnopolskim Konkursie na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, organizowanym przez Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu[2]
- (2016) nagroda za innowacje w budowie ludowych instrumentów muzycznych w Ogólnopolskim Konkursie na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, organizowanym przez Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu[2]
- (2023) Nagroda im. Oskara Kolberga[2]
Publikacje edytuj
- Stanisław Wyżykowski, Lirnik z Haczowa, Krosno: "Nonparel", 2000, ISBN 978-83-911936-5-5.
Przypisy edytuj
- ↑ Bednarska 1981 ↓, s. 55.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Agnieszka Szeja, Stanisław Wyżykowski - laureat Nagrody Kolberga 2023, [w:] nagrodakolberg.pl [online], Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu i NIMiT, 2023 [dostęp 2024-01-17] (pol.).
- ↑ a b Budowa liry korbowej [2020], [w:] Forum Muzyki Tradycyjnej [online], NIMiT, 6 grudnia 2020 [dostęp 2024-01-17] (pol.).
- ↑ a b c Barbara Olbrycht, Joanna Sadecka-Kurnik, Stanisław Wyżykowski (region krośnieński) [online], Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie [dostęp 2024-01-17] (pol.).
- ↑ a b c Pawłowska 2022 ↓, s. 513.
- ↑ Mazur-Hanaj 2023 ↓, s. 112.
- ↑ Rokosz 2020 ↓, s. 34.
- ↑ Pawłowska 2022 ↓, s. 304.
- ↑ Pawłowska 2022 ↓, s. 469.
- ↑ Pawłowska 2022 ↓, s. 515.
- ↑ a b Pawłowska 2022 ↓, s. 514.
Bibliografia edytuj
- Anna Bednarska. Z przeszłości liry korbowej w Polsce. „Polskie instrumenty ludowe. Studia folklorystyczne”. 439, s. 29–57, 1981. Katowice: Uniwersytet Śląski. ISSN 0208-6336.
- Karolina Anna Pawłowska, Wytwórstwo ludowych instrumentów muzycznych w Polsce. Tradycja a innowacje, Zbigniew Przerembski (red.), [w:] BIP, Uniwersytet Wrocławski, 2022 [dostęp 2024-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2024-01-03] (pol.).
- Remigiusz Mazur-Hanaj: Kręcą się koła. W: Lira korbowa – instrument romantycznego mitu. Aneta I. Oborny (red.). Szydłowiec: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, 2023, s. 107–118. ISBN 978-83-959239-3-7.
- Tomasz Rokosz. The Emissaries of the Wandering Beggars’ Tradition – on the Issues of Hurdy-Gurdy – Past and Present. „Edukacja Muzyczna”. 15, s. 17–63, 2020. Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. ISSN 2545-3068. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Lirnik z Haczowa (2011) w serwisie YouTube – film krótkometrażowy Pawła Steczkowskiego
- Lirnik z Haczowa Stanisław Wyżykowski (2016) w serwisie YouTube – film krótkometrażowy Iwony Słowik
- Pasjonaci Życia - Stanisław Wyżykowski z Haczowa (2018) w serwisie YouTube – reportaż Jedlicze.org