Toko czerwonolicy
Toko czerwonolicy[4] (Tockus leucomelas) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Występuje w południowej części Afryki. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Tockus leucomelas[1] | |||
| (M.H.C. Lichtenstein, 1842) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
toko czerwonolicy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał Martin Lichtenstein w 1842 na podstawie holotypu znad rzeki Vaal (obecnie RPA). Nowemu gatunkowi nadał nazwę Buceros leucomelas[5][6]. Obecnie (2022) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza toko czerwonolicego w rodzaju Tockus. Wyróżnia 2 podgatunki[7]. Dawniej niektórzy autorzy uznawali toko czerwonolicego i żółtodziobego (T. flavirostris) za jeden gatunek. Część autorów nie uznaje przedstawicieli podgatunku T. l. elegans za wystarczająco różniących się od ptaków podgatunku nominatywnego i uznaje gatunek za monotypowy. Reprezentanci obydwu podgatunków różnią się jednak kolorystyką nieopierzonych części ciała[5].
Podgatunki i zasięg występowania edytuj
IOC wyróżnia następujące podgatunki[7]:
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi około 40 cm; masa ciała samców 153–242 g, samic 138–211 g[5]. Są to stosunkowo niewielkie dzioborożce. Upierzenie głównie szare, na pokrywach skrzydłowych występują białe plamy. Cechą diagnostyczną jest duży żółty dziób (u samców większy), występujący u ptaków obojga płci i młodocianych. Wokół oczu występuje naga różowa skóra[8]. Samice toko nosatego (Lophoceros nasutus), które można pomylić z toko czerwonolicym, mają ciemną głowę i pierś[9].
Ekologia i zachowanie edytuj
Toko czerwonolice preferują otwarte, suche sawanny porośnięte akacjami i roślinnością szerokolistną, spotykane są również w wielu innych zadrzewionych środowiskach ze skąpą roślinnością[10]. Żerują głównie na ziemi, poruszają się skacząc[9]. Żywią się głównie stawonogami, takimi jak termity, mrówki, chrząszcze, gąsienice, pareczniki, prostoskrzydłe oraz pajęczaki – skorpiony i solfugi[5]. Oprócz tego jedzą owoce i nasiona[10]. Przebywają w parach lub małych grupach roślinnych[8].
Lęgi edytuj
Zniesienia przypadają na okres po pierwszych letnich deszczach – wrzesień–marzec. Przeważnie toko czerwonolice wyprowadzają jeden lęg w roku, rzadziej dwa[5]. Gniazdo umieszczone jest w naturalnej dziupli drzewa, do 12 m nad ziemią. Wyściółkę stanowią suche liście i płatki kory. Zniesienie liczy od 2 do 6 (przeważnie 3–4) jaj. Samica wysiaduje je sama przez około 24 dni, karmiona w tym czasie przez samca. Nie opuszcza gniazda, nim najstarsze pisklę nie osiągnie wieku 19–27 dni. Młode pozostają w gnieździe przez 42–47 dni od wyklucia[10]. Derek Engelbrecht, badający lęgi toko czerwonolicych w Polokwane Nature Reserve (Limpopo, RPA) zaobserwował niewyjaśnione zniknięcia piskląt. Młode u tych dzioborożców klują się niesynchronicznie, przez co nierzadko najmłodsze lub najsłabsze pisklę głoduje. Z pomocą nagrań z kamer umieszczonych w dziuplach Engelbrecht ustalił, że znikające pisklęta, zmarłe z przyczyn naturalnych lub zabite przez matkę, musiały zostać zjedzone przez nią samą albo starsze rodzeństwo. U dzioborożców samice zabudowują się w gnieździe na pewien czas, co wymaga od nich utrzymywania w gnieździe czystości, którą naruszyłyby rozkładające się pisklęta[11].
Status edytuj
IUCN uznaje toko czerwonolicego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako szeroko rozprzestrzeniony i pospolity. Trend liczebności populacji oceniany jest jako spadkowy ze względu na niszczenie dużych drzew stanowiących miejsce gniazdowania tego gatunku[12].
Przypisy edytuj
- ↑ Tockus leucomelas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage: Southern Yellow-billed Hornbill Tockus leucomelas. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-31]. (ang.).
- ↑ Tockus leucomelas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Bucerotidae Rafinesque, 1815 - dzioborożce - Hornbills (Wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-12].
- ↑ a b c d e f g Kemp, A.C. & Boesman, P.: Southern Yellow-billed Hornbill (Tockus leucomelas). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-15)].
- ↑ M. Lichtenstein, Verzeichniss einer Sammlung von Säugethieren und Vögeln aus dem Kaffernlande, Berlin 1842, s. 17 (łac.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-31]. (ang.).
- ↑ a b Peter Hancock, Ingrid Weiersbye: Birds of Botswana. Princeton University Press, 2015. ISBN 978-1-4008-7417-0.
- ↑ a b Ian Sinclair: Birds of Southern Africa. Struik Nature, 2009, s. 82. ISBN 978-1-77007-769-0.
- ↑ a b c Tockus leucomelas (Southern yellow-billed hornbill). Biodiversity Explorer. [dostęp 2020-05-12].
- ↑ Derek Engelbrecht. Cannibalism in the Southern Yellow-billed Hornbill. „Ornithological Observations”. 4, s. 104–106, 2013.
- ↑ Southern Yellow-billed Hornbill Tockus leucomelas. BirdLife International. [dostęp 2022-12-31].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).