Tramwaje w Gorzowie Wielkopolskim

Tramwaje w Gorzowie Wielkopolskim – system komunikacji tramwajowej w Gorzowie Wielkopolskim administrowany jest przez Miejski Zakład Komunikacji. Tramwaje poruszają się po torach o rozstawie szyn 1435 mm i sieci składającej się z 12,6 km (25,23 km toru pojedynczego).

Tramwaje w Gorzowie Wielkopolskim

tramwaj
Tramwaj Pesa Twist 2015N
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Lokalizacja	Gorzów Wielkopolski
Operator	MZK Gorzów Wlkp.
Liczba linii	4
Lata funkcjonowania	od 1899 (z przerwami w latach: 1922–1924, 1945–1947, 2017–2020)
Infrastruktura
Długość sieci	12,6
Rozstaw szyn	1435 mm
Napięcie zasilania	600 V DC
Liczba zajezdni	1
Strona internetowa

Tramwaje w Gorzowie Wlkp. Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   Zajezdnia Wieprzyce PKP Zajezdnia Kostrzyńska Tartaczna Plac Słoneczny Os. Słoneczne Olimpijska Żelazna Jancarza Dworzec Gł. Dworcowa ← Zamoście (1926–1973) Katedra Wybickiego Plac Nieznanego Żołnierza Borowskiego Plac Grunwaldzki Sąd Okręgowy Chodkiewicza Kilińskiego Piaski Katedra Wełniany Rynek Herberta Plac Staromiejski CEZiB Gorzów Wielkopolski Wschodni Rondo Santockie Rondo Solidarności Pomorska ← l. na os. Górczyn (plan.) Park Kopernika Stilon Walczaka Szpital Dowgielewiczowej Rondo Gdańskie Szarych Szeregów Fieldorfa-Nila Koniec linii

Historia

29 lipca 1899 roku uroczyście uruchomiono tramwaje elektryczne. Powstały wówczas trzy linie – z Dworca Głównego do Hopfenbruch (okolice południowej strony dzisiejszej ul. Warszawskiej), z Friedrichstadt (Frydrychowo) do Paradeplatz (dziś już nieistniejący) oraz z General von Strantz-Kaserne (koszary) do Markt (Wełniany Rynek). W przeciwieństwie do innych niemieckich miast w tramwajach nie było wówczas kontrolerów biletów. Opłaty za przewóz pobierane były przez motorniczego lub przy wykorzystaniu tzw. Zahlboxów – pierwszych biletomatów. W latach 1903–1904 powstała odnoga do dzisiejszego Parku Słowiańskiego oraz przedłużenie linii do Placu Słonecznego. 11 września 1922 roku eksploatację tramwajów zawieszono z powodu nierentowności. 15 sierpnia 1924 roku ruch tramwajowy wznowiono, a w 1926 roku nastąpiło uruchomienie linii tramwajowej na Zamoście ze Starego Rynku (według innych źródeł – Wełnianego Rynku) przez nowo wybudowany most na Warcie.

W 1943 roku po Gorzowie zaczęły jeździć trolejbusy. Na ten czas częściowo zrezygnowano z kursowania tramwajów. Były trzy linie trolejbusów – linia nr 1 wyjeżdżała z dworca na ul. Sikorskiego i kończyła trasę przy placu na ul. Kilińskiego. Linia nr 2 zaczynała przy katedrze, a potem za pomocą pętli między ulicami Koniawską i Kobylogórską zawracały. Linia nr 3 wyjeżdżała z placu na ul. Słonecznej i tam również kończyła trasę. W Gorzowie łącznie kursowało 11 sztuk trolejbusów - siedem sztuk włoskiego Fiata 6567/511 od 1944 r. i cztery MAN-y.

30 stycznia 1945 roku na tory ostatni raz wyjechały tramwaje przed ponad dwuletnią przerwą. W 1947 roku została reaktywowana jedna linia tramwajowa, 21 lipca 1951 roku nastąpiło wznowienie ruchu tramwajowego na Zamoście, a w 1955 roku oddano do eksploatacji linię tramwajową do ul. Energetyków. 1 maja 1972 roku oddano do eksploatacji linie tramwajową na Wieprzyce, a w 1973 roku wybudowano linie tramwajową do pętli Piaski. Jednocześnie po przebudowie mostu zlikwidowano linię tramwajową na Zamoście.

Gorzów Wielkopolski był do czasu przybycia z Pesy pierwszych tramwajów niskopodłogowych ostatnim polskim miastem z własną siecią tramwajową, w którym wszystkie eksploatowane wagony pochodzą z lat 60. i 70. Na gorzowskie ulice wyjeżdżały sprowadzane od roku 1995 (wcześniejsze nabytki wycofano już z ruchu) z niemieckiego Kassel wyprodukowane w latach 60. i 70. XX wieku wagony 6ZGTW (wyprodukowane jako dwukierunkowe) i 6EGTW (jednokierunkowe). Producentami wagonów, bazujących na rozwiązaniach technicznych serii GT6 Duewagu, były firmy Wegmann i Credé. Choć wagony GT6 i pochodne jeździły lub nadal jeżdżą w wielu polskich miastach, ich odmiana eksploatowana przez MZK Gorzów jest unikatem na skalę kraju. Dwa spośród 6ZGTW - wagony o numerach 258 i 259, również pochodzące z Kassel - w latach 1999-2011 były własnością muzeum komunikacji w Amsterdamie

W marcu 2007 roku prezydent miasta zasugerował możliwość likwidacji torowiska prowadzącego na osiedle Piaski w celu utworzenia deptaka na ul. Chrobrego. Spotkało się to ze zdecydowanymi protestami mieszkańców oraz większości klubów radnych Rady Miejskiej. W maju 2007 roku prezydent Tadeusz Jędrzejczak wycofał się ze swojego pomysłu.

30 listopada 2009 roku uruchomione ponownie zostały linie 4 i 5 do pętli Dworzec.

Na początku roku 2011 MZK zaproponował likwidację całej sieci tramwajowej w mieście, tłumacząc się kosztami generowanymi przez przestarzałe tramwaje. Wzbudziło to niezadowolenie mieszkańców, co skutkowało petycją do Prezydenta miasta, Rady Miasta i Dyrektora MZK w sprawie zaprzestania likwidacji linii tramwajowych i wszczęcia poczynań mających na celu rozwój tramwajów w Gorzowie. Petycję podpisało ponad 4000 osób. 1 kwietnia 2011 roku dotarł jeden z dwóch kupionych tramwajów 6ZGTW z muzeum Holandii, drugi z nich dostarczono 9 kwietnia. Oba wagony pochodzą z 1966 roku.

2 stycznia 2012 roku z powodu zmniejszenia dotacji przez Prezydenta i Radę Miejską zostały zawieszone kursy linii 4 i 5.

1 października 2017 komunikacja tramwajowa w Gorzowie Wielkopolskim została zawieszona z powodu remontu całej sieci. 2 lipca 2020 wznowiony został ruch na linii 1.

W nocy z 15 na 16 kwietnia 2019 roku przyjechał pierwszy wagon Pesa Twist 2015N. 17 kwietnia 2020 roku odbyły się jazdy próbne nowego tramwaju, a 2 lipca – w urodziny miasta – pierwsze przejazdy z pasażerami.

Około 2017 roku zrezygnowano z użytkowania starego niemieckiego tramwaju „Helmuta”. We wrześniu 2020 roku wrócił na tory, ale odnowiony.

2 stycznia 2024 r. zostało wznowione kursowanie linii nr 4, na trasie Fieldorfa-Nila - Dworzec Główny PKP. Rozkład jazdy linii nr 4 został dostosowany do przyjazdów i odjazdów pociągów na/z stacji kolejowej Gorzów Wielkopolski. Tramwaje kursują we wszystkie dni tygodnia z częstotliwością co 60 minut.

Infrastruktura

Przystanek „Katedra” na deptaku w ciągu ul. Sikorskiego (2021)

Sieć tramwajowa w Gorzowie Wielkopolskim składa się z 12,6 km (25,23 km toru pojedynczego). Torowiska były budowane i modernizowane w różnych okresach. Część torowisk wybudowana została ponad 40 lat temu – w latach 60. XX w. (odcinek w ul. Sikorskiego – od ul. Dworcowej do katedry czy odcinek w ul. Walczaka – od stacji Shell do ul. Dowgielewiczowej), a część w latach 70. (w ul. Dworcowej z pętlą czy pętla na Os. Piaski), ich obecny stan techniczny po wielu latach ciągłej eksploatacji nie jest więc zadowalający. MZK w Gorzowie Wielkopolskim Sp. z o.o. systematycznie remontował torowiska tramwajowe, lecz ze względu na ograniczone środki finansowe, naprawy te realizowano na krótkich odcinkach. W latach 2005-2012 dokonano 19 istotnych napraw torów, o łącznej długości 1 685 m.

W 2023 roku oddano do użytku nowy fragment sieci o długości ok. 400 metrów, pomiędzy dawną pętlą „Silwana” a ul. Fieldorfa-Nila, zakończony krańcówką.

Tabor

Replika tramwaju Landsberg firmy Herbrandt, który w 1899 roku rozpoczął komunikację tramwajową w mieście, posadowiona w miejscu przebiegu historycznej linii. W tle tramwaj linii 2 - typu 6EGTW - jadący w kierunku osiedla Piaski.

Tabor tramwajowy eksploatowany przez MZK w Gorzowie Wielkopolskim Sp. z o.o. to wagony dwóch typów 105N i 105Na produkcji polskiej (Konstal Chorzów) – w liczbie 16 sztuk oraz 6E/ZGTW produkcji niemieckiej (Wegmann/Dűwag) – 19 sztuk. Wagony z rodziny 105N są wozami pojedynczymi, jednokierunkowymi i jednostronnymi, wysokopodłogowymi – o konstrukcji stalowej. Posiadają one 4 pary drzwi – po jednej na przednim i tylnym pomoście oraz dwie pary drzwi w środkowej części wagonu. W porównaniu z wagonem 105N, wagon 105Na posiada przełączalny rozruch z układu równoległego na szeregowy – w celu zmniejszenia poboru prądu. Każdy wagon serii 105N i 105 Na wyposażony jest w 4 silniki o mocy 41,5 kW, po dwa na każdym wózku.

Nominalnie wagon zabiera 120 pasażerów, w tym 20 na miejscach siedzących. W Gorzowie Wielkopolskim wagony te były włączane do eksploatacji w latach 1976–1988. Wagony typu 6E/ZGTW są dwustronne, przegubowe, wysokopodłogowe i wyposażone w 4 pary drzwi po każdej ze stron wagonu oraz w dwie kabiny na krańcach wagonu (w Gorzowie nie korzysta się z dwukierunkowości tych wagonów). Pudło wagonu osadzone jest na trzech wózkach, z czego na dwóch skrajnych znajdują się silniki (po jednym na wózek), o mocy 110 kW. Jeden wagon przegubowy jest w stanie zabrać 145 pasażerów, w tym 35 na miejscach siedzących. Wagony były nabywane w latach 2005–2011.

Średni wiek taboru, wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r., wynosił: dla wagonów 105N/Na – 30 lat, przy średnim przebiegu – 1,18 mln kilometrów; dla wagonów 6E/ZGTW – wynosi 44,7 lat, przy średnim przebiegu – 1,17 mln km w Niemczech plus 0,62 mln km w Polsce, razem średnio – 1,79 mln km. Wagony typu 105N/Na mogą podlegać modernizacji, polegającej na przebudowie konstrukcji wagonu na przegubową i częściowo niskopodłogową (człon środkowy), z wymienionymi wózkami, systemem drzwi, wykończeniem wnętrza i siedziskami. Koszt takiej modernizacji stanowi jednak około połowy kosztu zakupu nowoczesnego wagonu tramwajowego. Pomimo to, przeprowadzało je w kraju już kilku operatorów tramwajowych (m.in. MPK Kraków S.A., MPK Wrocław Sp. z o.o., MZK Szczecin, Tramwaje Śląskie S.A. czy MPK Poznań Sp. z o.o.). W Gorzowie Wielkopolskim stan techniczny wszystkich wagonów typu 105N/Na, MZK Sp. z o.o. w 2012 r. ocenił jako zaledwie zadowalający (najniższa ocena dopuszczająca do eksploatacji), z możliwością przeprowadzenia modernizacji. Z uwagi na wiek i zastosowane przestarzałe rozwiązania techniczne, wagony typu 105N/Na są bardzo awaryjne. Wagony typu 6E/ZGTW, poza zaawansowanym wiekiem (13 wagonów wyprodukowano w 1966 r.) w większości mają też bardzo duży przebieg (7 wozów wykonało ponad 2 mln km) i charakteryzują się wysoką awaryjnością. Pomimo to, w 2012 r. ich stan MZK w Gorzowie Wielkopolskim Sp. z o.o. ocenił jako:  zadowalający – dla 10 wagonów;  dostateczny – dla 6 wagonów;  dobry – dla 3 wagonów. Wagony w stanie dobrym mają stosunkowo niewielki przebieg (dwa z nich – niewiele ponad 500 tys. km każdy). Jako graniczny dla tego taboru okres eksploatacji przyjęto: 2015 r. – dla 4 szt. wagonów;  2016 r. – dla 5 szt. wagonów;  2017 r. – dla 5 szt. wagonów;  2018 r. – dla pozostałych wagonów. Stan techniczny taboru jest ledwie zadowalający. Od 2019 roku w MZK jeżdżą też Pesy z serii Twist.

W 2022 roku MZK zakupiło wagon 105Na nr 1247 z Warszawy, który po remoncie ma być wozem zabytkowym. Tramwaj przywieziono do Gorzowa w dniu 29.12.2022.

Tabor eksploatowany liniowo

Ilustracja	Model	Rok wprowadzenia	Uwagi		Sztuk
	Pesa Twist 2015N	2019	Długość: 24,2 m		14
	6EGTW / 6ZGTW	1995 / 1999	Długość: 20,1 m Waga: 24,3t		8
Liczba wagonów					22
Udział wagonów niskopodłogowych					64%

Tabor nieliniowy

Model	Rok wprowadzenia	Uwagi		Sztuk
Konstal N	1995	1 wagon historyczny, 1 techniczny		2
Konstal 105Na		1 wagon imprezowy, 1 historyczny		2

• 
  Konstal N

Modernizacja

Założenia

W październiku 2013 roku zaproponowano „Koncepcję Rozwoju Podsystemu Tramwajowego Publicznego Transportu Zbiorowego W Gorzowie Wielkopolskim”. Jest ona filarem szerszej wizji zrównoważonego rozwoju systemu transportu w mieście oraz sąsiednich gminach, tj.: Bogdaniec, Deszczno, Kłodawa, Lubiszyn i Santok. Wizja ta zakłada umacnianie roli miasta jako silnego ośrodka o charakterze regionalnym oraz rozwój nowoczesnego transportu zbiorowego spełniającego oczekiwania pasażerów poprzez integrację podsystemów autobusowego, tramwajowego (którego utrzymanie było decyzją podyktowaną w głównej mierze jego historią sięgającą roku 1899) oraz innych systemów transportowych. Koncepcja zaowocowała szczegółowym planem przeprowadzenia modernizacji zawierającym:

• plan sieci komunikacyjnej, na której będą realizowane przewozy o charakterze użyteczności publicznej;

• identyfikację potrzeb przewozowych;
• określenie zasad finansowania usług przewozowych;
• określenie preferencji dotyczących wyboru rodzaju środków transportu;
• ustalenie zasad organizacji rynku przewozów;
• określenie standardów usług przewozowych użyteczności publicznej;
• organizację systemu informacji dla pasażerów w tym dynamicznej na przystankach;
• przedłużenie sieci w kierunku osiedla Ustronie oraz budowa linii na osiedlach Sady i Parkowe (3,32 km);
• modernizację sieci tramwajowej (5,74 km istniejących tras - tor pojedynczy i podwójny);
• przebudowę pętli na ul. Kostrzyńskiej oraz w Wieprzycach;
• wymianę taboru aby ograniczyć hałas tramwajowy - zakup 14 nowych niskopodłogowych, dwukierunkowych wagonów tramwajowych;
• budowę punktu przesiadkowego;
• modernizację zajezdni tramwajowej.

Projekt „System Zrównoważonego Transportu Miejskiego w Gorzowie Wielkopolskim”  podzielono na dwie części. Pierwsza, realizowana przez miasto, to inwestycja obejmująca budowę punktu przesiadkowego i trasy tramwajowej jak również modernizację już istniejących tras oraz zakup systemu informacji pasażerskiej i monitoringu. MZK Sp. z.o.o. odpowiada zaś za część drugą, której celem jest nabycie 14 nowoczesnych tramwajów oraz modernizację zajezdni.

Okres przejściowy

Ze względu na trwanie prac modernizacyjnych przejazdy tramwajowe zostały wstrzymane 30 września 2017 roku. Zastąpiono je dodatkowymi kursami autobusów. 2 lipca 2020 (czyli w rocznicę lokacji Gorzowa Wielkopolskiego) przywrócono linię nr 1 od zajezdni przy ulicy Kostrzyńskiej do pętli przy „Silwanie”. Tego dnia również, pierwszy raz po gorzowskich torach, przejechała nowa Pesa Twist 2015N.

Koszty inwestycji

28 czerwca 2017 roku prezydent Gorzowa Wielkopolskiego Jacek Wójcicki i prezes gorzowskiego MZK Roman Maksymiak podpisali w Ministerstwie Rozwoju umowy na dofinansowanie z Unii Europejskiej obu części inwestycji. Koszty z podziałem na zakresy odpowiedzialności dwóch podmiotów zajmujących się modernizacją wraz z unijnym wsparciem uwzględnia tabela.

Koszt „Systemu Zrównoważonego Transportu Miejskiego w Gorzowie Wielkopolskim”	199 276 871 zł
Dotacja z UE na „System Zrównoważonego Transportu Miejskiego w Gorzowie Wielkopolskim”	84 374 394 zł
Koszt zakupu tramwajów i infrastruktury technicznej	122 475 966 zł
Dotacja z UE na zakup tramwajów i infrastruktury technicznej	74 624 518 zł
Suma kosztów poniesionych przez Gorzów Wielkopolski (67%)	321 752 837 zł
Suma dotacji z UE (33%)	158 998 912 zł

Linie tramwajowe

Obsługiwane linie

Linia	Trasa	Długość [km]	Liczba przystanków
	Wieprzyce ↔ Fieldorfa-Nila Kostrzyńska – Plac Słoneczny – Aleje 11 Listopada – gen. Władysława Sikorskiego – Warszawska – Podmiejska – Pomorska – Franciszka Walczaka	9	19 (kier. „Fieldorfa-Nila”)
			20 (kier. „Wieprzyce”)
	Wieprzyce ↔ Piaski Kostrzyńska – Plac Słoneczny – Aleje 11 Listopada – gen. Władysława Sikorskiego – Bolesława Chrobrego – Mieszka I – Kazimierza Wielkiego	7
	Piaski ↔ Fieldorfa-Nila Kazimierza Wielkiego – Mieszka I – Bolesława Chrobrego – Warszawska – Podmiejska – Pomorska – Franciszka Walczaka	7,5
	Dworzec Główny ↔ Fieldorfa-Nila Dworcowa – gen. Władysława Sikorskiego – Warszawska – Podmiejska – Pomorska – Franciszka Walczaka	5,7	12

Zawieszone na stałe

Linia	Trasa	Długość [km]	Liczba przystanków
	Dworzec Główny ↔ Piaski Dworcowa – gen. Władysława Sikorskiego – Bolesława Chrobrego – Mieszka I – Kazimierza Wielkiego	4	10

Galeria

• 
  Tramwaj 4EGTW
• 
  Replika tramwaju Landsberg z 1899 r.
• 
  Stan torowiska tramwajowego w śródmieściu (ul. Warszawska – 2015)
• 
  30.09.2017 r., zawieszenie komunikacji tramwajowej – ostatni tramwaj na przystanku końcowym
• 
  Autobusy zastępcze na zawieszonej z powodu remontu linii „2” (przystanek „Piaski końcowy”)
• 
  Remont torowiska (ul. Sikorskiego – 2018 r.)
• 
  Remont torowiska (ul. Sikorskiego – 2019 r.)

Linki zewnętrzne

• Gorzowska Komunikacja Miejska
• Tramwaje w Gorzowie: Czy i jak budować linie w mniejszych miastach?