Wikipedia

Tropikalne wilgotne lasy nizinne

formacja roślinna

Tropikalne wilgotne lasy nizinne[1], zawsze zielone wilgotne lasy równikowe[2] – jedna z formacji lasów tropikalnych z panującymi roślinami wiecznie zielonymi, tworząca się na obszarach nizinnych strefy równikowej cechujących się dużymi i wyrównanymi w skali roku opadami. Od lasów monsunowych różni się brakiem pory suchej, od równikowych lasów górskich różni się położeniem na terenach nizinnych i podgórskich, nieprzekraczających zwykle 1000 m n.p.m., od lasów zalewowych i bagiennych różni się brakiem lub krótkotrwałym (poniżej 7 dni w skali roku) zalewaniem przez wody[1]. Lasy nizinne powierzchniowo dominują wśród różnych formacji wilgotnych lasów tropikalnych[3].

Selwa koło Manaus
Wnętrze lasu równikowego w Amazonii

Największe powierzchnie formacja ta zajmuje w Ameryce Środkowej i Południowej, gdzie tworzy najrozleglejszy kompleks zwany selwą w dorzeczu Amazonki (stanowi on ok. 60% globalnego areału tej formacji[3]). Występuje poza tym w dorzeczu Kongo w środkowej Afryce oraz w Afryce Zachodniej i we wschodniej części Madagaskaru, w Azji Południowo-Wschodniej, na Nowej Gwinei oraz w północno-wschodniej Australii[4].

Warunki kształtowania się edytuj

 
Wilgotny las tropikalny w Queensland w Australii
 
Las wrzosowiskowy (kerangas) na Sumatrze

Wilgotne, nizinne lasy równikowe występują na obszarach pod wpływem klimatu równikowego, cechującego się opadami wynoszącymi średnio od 1700 do 4000 mm[4], lokalnie znacznie więcej[2] z rekordowymi opadami wynoszącymi średnio 9000 mm rocznie[5]. Deszcze padają niemal codziennie po południu[2]. Średnie temperatury miesięczne wynoszą zwykle 25–28°C i nocami temperatury nie spadają poniżej 20°C[2]. W pogodzie nie zaznacza się sezonowość[5] – w zasięgu formacji średnia temperatura miesięczna nie spada poniżej 18°C[4]. Bardzo intensywne jest tu parowanie[4], w efekcie panuje stale wysoka wilgotność powietrza[2] (ok. 77–88%[4], a przy dnie lasu 97–100%[5]). Powietrze wewnątrz lasu jest niemal nieruchome – poruszane bywa tylko podczas burz. Do wnętrza, a zwłaszcza dna lasu przenika bardzo niewiele bezpośredniego światła słonecznego. Długość dnia jest wyrównana w całym roku i wynosi 12 godzin[2]. Ze względu na niemal ciągły lub ciągły wzrost w drewnie drzew nie zaznaczają się przyrosty roczne[5].

Lasy te kształtują się na terenach nizinnych i podgórskich[1], wyrównanych, na glebach laterytowych, zwykle nasyconych wodą i mazistych. Gleby te są kwaśne i ubogie (myląca w tej kwestii bujność roślinności wynika z intensywnego i ciągłego krążenia substancji pokarmowych, a nie ich obfitości). Pozbawione są krzemionki i węglanów, skąpe w azot, fosfor i potas. Warstwa ścioły i próchnicy jest bardzo słabo rozwinięta ze względu na szybki rozkład materii organicznej i wymywanie związków humusowych do rzek[2]. Specyfiką tych lasów (choć także wilgotnych lasów górskich) jest zatarcie granicy między środowiskiem glebowym i atmosferycznym. Ogromną rolę odgrywa tu próchnica mikrosiedlisk nadrzewnych (canopy humus), z której korzystają nie tylko epifity, ale też liany i same drzewa, rozwijające korzenie powietrzne[5].

Na skrajnie ubogich i kwaśnych, zwykle piaszczystych siedliskach wykształcają się bardzo specyficzne, niskie lasy wrzosowiskowe (ang. heath forest[1], regionalnie zwane: Rio Negro caatinga lub campinarana w Amazonii[6], wallaba w Gujanie, kerangas na Borneo)[1].

Szata roślinna edytuj

Lasy te tworzone są przez drzewostany wielowarstwowe, często trójwarstwowe, ale najczęściej o strukturze bardzo złożonej i przez to o warstwach niewyraźnych. Drzewa osiągają do 40–50 m wysokości, a ponad ich zwarty i gęsty pułap często jeszcze wystają tzw. „olbrzymy leśne” osiągające zwykle do 70 m, a rzadko i 90 m[5]. Drzewa wykształcają często korzenie szkarpowe i szczudlaste korzenie przybyszowe, a ich system korzeniowy zwykle jest płytki i płaski. Pnie są proste, wysoko rozgałęzione o korze zwykle gładkiej[5]. Liście są zimozielone (opadają w różnym czasie co 6–32 miesiące), zwykle pojedyncze, u roślin z wyższych warstw skórzaste, w niższych cieńsze[2]. Liście są ciemnozielone[2], ale młode często czerwone lub żółte[5]. Kwitnienie nie jest zwykle zsynchronizowane w obrębie gatunków, a często i w obrębie poszczególnych drzew, na których równocześnie występują kwiaty i owoce w różnych fazach rozwoju. Duża część kwiatów zapylana jest przez ptaki i nietoperze. Stosunkowo często występuje tu kaulifloria[2]. Lasy te cechują się ogromnym zróżnicowaniem gatunkowym warstwy drzew[5].

Poza drzewami licznie obecnymi i zróżnicowanymi grupami roślin są tu liany i epifity. W lasach tych występuje 90% gatunków lian. Cechują się one szybkim wzrostem i znaczną długością pędów (nierzadko ponad 100 m), przy stosunkowo niewielkich ich średnicach. Rośliny te rozgałęziają się, kwitną i owocują w warstwie koron drzew, dokąd sięgają, wspinając się za pomocą: kolców, haków, wąsów i korzeni przybyszowych. Epifity obficie zasiedlają konary, rozwidlenia pni i spękania kory. Poza rozmaitymi gatunkami okrytonasiennych (zwłaszcza bromeliowatych i storczykowatych), do grupy tej należą porosty, glony i mszaki[2].

Stosunkowo słabo rozwinięte z powodu silnego zacienienia są w tych lasach warstwy krzewów i runa. Przeważnie tworzą je młode okazy drzew[2], w runie nielicznie rosną tu: widliczki i bezzieleniowe rośliny pasożytnicze (np. z rodziny gałecznicowatych i bukietnicowatych)[2][5]. Większe zróżnicowanie roślin zielnych pojawia się w nielicznych tu lukach w warstwie drzew, częściej w miejscach bezdrzewnych powstałych w wyniku działalności człowieka. Miejsca takie zarastają tęgimi bylinami z rodzin marantowatych, imbirowatych, komelinowatych, kolczastymi i niskopiennymi lianami oraz wiechlinowatymi i ciborowatymi, często tu o liściach nietrawiastych (wąskich), lecz z blaszkami szerokimi – lancetowatymi i eliptycznymi[5].

Bardzo odmienne od innych lasów zbiorowiska wykształcają się na siedliskach skrajnie ubogich, tworząc tzw. lasy wrzosowiskowe (ang. heath forest)[1]. Rosnące tu gatunki drzewiaste są niskie, tyczkowate, ale bardzo gęste. Ich liście są drobne, czasem średnich rozmiarów lub sklerofilne. Fizjonomia tych lasów przypomina formacje suchoroślowe (stąd w basenie Amazonki zwane bywają tamtejszą caatingą[6]) lub kserofilne lasy subalpejskie[1].

Nizinne lasy tropikalne cechują się ogromnym bogactwem gatunkowym, Na 1 ha selwy występować może ponad 300 gatunków drzew i 900 roślin zielnych, a w całym kompleksie gatunków roślin jest ok. 50 tys.[3]

Ze względu na bardzo długą historię tych lasów, ich specyficzny mikroklimat oraz ogromną złożoność i różnorodność gatunkową fitocenozy tworzące te lasy splecione są w zwarty system z zoocenozami o ogromnej ilości interakcji międzygatunkowych[5].

Klasyfikacja edytuj

W międzynarodowej klasyfikacji roślinności (International Vegetation Classification, IVC) tropikalne wilgotne lasy nizinne (1.A.2. Tropical Lowland Humid Forest – F020) stanowią jedną z pięciu formacji w podklasie formacji lasy tropikalne (1.A. Tropical Forest & Woodland – S17)[1]. Analogicznie ujmowane są w klasyfikacji siedlisk Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN)[7].

W klasyfikacji biomów Elgene Boxa i Kazue Fujiwary (2013) tropikalne wilgotne lasy nizinne tworzą wraz z lasami górskimi wilgotne lasy równikowe (tropical rain forest)[8].

W typologii formacji roślinnych stosowanej przez World Wide Fund for Nature (WWF) lasy te wchodzą w skład biomu tropikalnych i subtropikalnych wilgotnych lasów liściastych (Tropical & Subtropical Moist Broadleaf Forests)[9]:

Formacje podobne edytuj

Na obszarach, gdzie zaznaczać się zaczyna sezonowość opadów, rośnie w lasach równikowych udział drzew zrzucających liście w okresie suchszym. Lasy takie zwane są częściowo zrzucającymi liście w okresie suchym[2]. Za lasy wciąż tu klasyfikowane uznawane są te, w których udział gatunków wiecznie zielonych nie spada poniżej 75%. W przypadku udziału drzew o ulistnieniu sezonowym przekraczającym 25% lasy zaliczane są do formacji tropikalnych lasów suchych[1].

Bardzo nieostra jest granica między lasami nizinnymi a górskimi, między którymi występują tzw. lasy przejściowe[5][2]. Na różnych obszarach granica między lasami nizinnymi i górskimi przebiega na różnych wysokościach. Typowe lasy górskie zaczynają się zwykle nie niżej niż 1000 m n.p.m.[1], z kolei typowe lasy nizinne nie przekraczają 500 m n.p.m.[3]

Ekoregiony WWF edytuj

Tropikalne wilgotne lasy nizinne dominują w następujących ekoregionach wyróżnionych przez World Wide Fund for Nature (WWF) (lasy górskie występują jednak także w innych ekoregionach lasów tropikalnych)[10]:

W Australazji i Oceanii:

W Azji

W Afryce:

W Ameryce Środkowej i Południowej:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j Don Faber-Langendoen, Todd Keeler-Wolf, Del Meidinger, Carmen Josse, Alan Weakley, David Tart, Gonzalo Navarro, Bruce Hoagland, Serguei Ponomarenko, Gene Fults, Eileen Helmer: Classification and Description of World Formation Types. USDA, Department of Agriculture, 2016. [dostęp 2022-02-07].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Zbigniew Podbielkowski, Szata roślinna Ziemi, Poznań: Kurpisz, 1997, s. 206-215, ISBN 83-86600-37-3, OCLC 749707310.
  3. ↑ a b c d Gerald R Urquhart: The Neotropical Rainforests. W: Michael I. Goldstein, Dominick A. DellaSala (red.): Encyclopedia of the world's biomes. Elsevier Inc., 2020. ISBN 978-0-12-816096-1.
  4. ↑ a b c d e Robert Warren Howarth (red.): Biomes and Ecosystems. Vol. 1. Overviews. Salem Press, 2013, s. 157-163. ISBN 978-1-4298-3814-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m Stanisław Lisowski, Świat roślinny tropików: przewodnik do Wystawy Botanicznej w Palmiarni Poznańskiej, Poznań: Sorus, 1996, s. 20-28, ISBN 83-85599-78-9, OCLC 749825836.
  6. ↑ a b Northern South America: Northwestern Brazil and eastern Colombia. WWF. [dostęp 2022-02-13].
  7. ↑ IUCN Habitats Classification Scheme. Version3.1.. IUCN, 2012. [dostęp 2022-02-08].
  8. ↑ Elgene O. Box, Kazue Fujiwara: Vegetation Types and Their Broad-scale Distribution. W: Eddy van der Maarel, Janet Franklin (red.): Vegetation Ecology. John Wiley & Sons, Ltd., 2013, s. 455-485.
  9. ↑ David M. Olson, Eric Dinerstein, Eric D. Wikramanayake i in. 2001. Terrestrial ecoregions of the world: A new map of life on earth. BioScience 51(11): 933-938.
  10. ↑ Wildfinder Database. WWF. [dostęp 2022-02-14].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tropikalne_wilgotne_lasy_nizinne&oldid=66730060”