Ułudka
Ułudka (Omphalodes Mill.) – rodzaj roślin z rodziny ogórecznikowatych. W tradycyjnym, szerokim ujęciu obejmował ponad 20 gatunków[4][5], ale po podziale zachowano tu tylko 11 gatunków[6]. Zasięg rodzaju rozciąga się na południową Europę i południowo-zachodnią Azję – na obszarze od Portugalii po Pakistan[6]. Rośliny te zasiedlają różne siedliska – piaszczyste, słoneczne murawy, cieniste lasy, tereny skaliste, w tym urwiska i wejścia do jaskiń[5]. Jedyny rodzimy dla Polski przedstawiciel tego gatunku w tradycyjnym ujęciu – ułudka leśna przeklasyfikowany został do odrębnego rodzaju Memoremea.
 Morfologia (ułudka wiosenna) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
ułudka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Omphalodes P. Miller Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Omphalodes verna Moench[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Pospolicie uprawianym i dziczejącym w całej Europie gatunkiem jest ułudka wiosenna O. verna[4], poza tym uprawiana bywa ułudka kapadocka O. cappadocica[5][7].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Rośliny zielne, zarówno jednoroczne, dwuletnie, jak i byliny osiągające do 40 cm wysokości. Pędy zwykle owłosione[5].
- Liście
- Skrętoległe, odziomkowe sercowate do lancetowatych lub łopatkowatych, wyższe liście łodygowe węższe[5].
- Kwiaty
- Niebieskie lub białe o średnicy do 1 cm. Kielich z działkami zrośniętymi tylko u nasady. Talerzykowata korona kwiatu powstaje ze zrośniętych pięciu płatków u nasady tworzących krótką rurkę. Przy wlocie rurki znajduje się pięć osklepek. Pręcików jest pięć, są krótkie i ukryte w rurce korony. Zalążnia górna, czterokomorowa, z szyjką krótszą od rurki i pręcików[5].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na cztery spłaszczone, gładkie lub owłosione rozłupki, zwykle oskrzydlone[5].
Systematyka edytuj
Rodzaj należy do plemienia Omphalodeae w podrodzinie Cynoglossoideae w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[8].
Rodzaj w tradycyjnym ujęciu dominującym w XX wieku ujmowany był szeroko (obejmował ponad 20 gatunków rozprzestrzenionych na różnych kontynentach). Badania molekularne na początku XXI wieku ujawniły, że w takim ujęciu rodzaj był taksonem polifiletycznym i zaliczane go niego gatunki w istocie należą do trzech różnych plemion w obrębie rodziny ogórecznikowatych[9][10][11]. W efekcie wyodrębniono środkowoeuropejską ułudkę leśną w monotypowy rodzaj Memoremea stanowiący klad bazalny w obrębie plemienia Asperugeae. Wschodnioazjatyckie gatunki utworzyły rodzaj Nihon w obrębie plemienia Bothriosperminae. Z kolei z pozostałych gatunków tworzących grad ewolucyjny w plemieniu Omphalodeae część wydzielono w osobne rodzaje: Selkirkia, Iberodes i Gyrocaryum. Mimo to rodzaj wciąż uznawany jest za takson parafiletyczny[9].
- Wykaz gatunków[6]
- Omphalodes cappadocica (Willd.) DC. – ułudka kapadocka
- Omphalodes davisiana Kit Tan & Sorger
- Omphalodes heterophylla Rech.f. & Riedl
- Omphalodes kusnezowii Kolak.
- Omphalodes luciliae Boiss.
- Omphalodes nedimeae Aykurt & Sümbül
- Omphalodes nitida (Willd.) Hoffmanns. & Link
- Omphalodes ripleyana P.H.Davis
- Omphalodes runemarkii Strid & Kit Tan
- Omphalodes rupestris Rupr. ex Boiss.
- Omphalodes verna Moench – ułudka wiosenna
Zaliczane tu tradycyjnie takie gatunki jak ułudka lnolistna O. linifolia i ułudka leśna O. scorpioides klasyfikowane są współcześnie odpowiednio jako Iberodes linifolia i Memoremea scorpioides[6].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-01-03] (ang.).
- ↑ a b c Omphalodes. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-03].
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 647, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 244. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d Omphalodes Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-01].
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Genus: Omphalodes Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-03].
- ↑ a b Juliana Chacón i inni, The borage family (Boraginaceae s.str.): A revised infrafamilial classification based on new phylogenetic evidence, with emphasis on the placement of some enigmatic genera, „Taxon”, 65 (3), 2016, s. 523–546, DOI: 10.12705/653.6.
- ↑ Maximilian Weigend i inni, Multiple origins for Hound’s tongues (Cynoglossum L.) and Navel seeds (Omphalodes Mill.) – The phylogeny of the borage family (Boraginaceae s.str.), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 68 (3), 2013, s. 604-618, DOI: 10.1016/j.ympev.2013.04.009.
- ↑ Otero i inni, Molecular phylogenetics and morphology support two new genera (Memoremea and Nihon) of Boraginaceae s.s., „Phytotaxa”, 173, 2014, s. 241–277, DOI: 10.11646/phytotaxa.173.4.1.