Wiatrak w Buszkowicach
Wiatrak w Buszkowicach – zabytkowy drewniany wiatrak kozłowy znajdujący się we wsi Buszkowice w gminie Ścinawa, jedyny zachowany tego typu obiekt na terenie powiatu lubińskiego.
nr rej. 2776/601/L z 14 kwietnia 1981 | |
widok wiatraka | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Typ budynku | |
Ukończenie budowy |
1812 |
Położenie na mapie gminy Ścinawa | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |
Położenie na mapie powiatu lubińskiego | |
51°28′11,16″N 16°26′41,16″E/51,469767 16,444767 |
Historia edytuj
Wiatrak powstał prawdopodobnie w roku 1812, jak wskazuje na to data wykuta na jednej z belek konstrukcyjnych wewnątrz. Widoczny jest na niej napis „Grunwald 1812”. W dodatku pierwsze wzmianki o młynie w Buszkowicach pochodzą z drugiego dziesięciolecia XIX w., a starsze źródła, takie jak np. wydawane pod koniec XVIII w. szczegółowe opisy geograficzno-statystyczne ziem śląskich, nic o nim nie wspominają. Tak jest w przypadku siódmego tomu opisu Śląska autorstwa Friedricha Alberta Zimmermanna wydanego w roku 1787[1], jak i w przypadku drugiego tomu opisu geograficznego ziem monarchii pruskiej wydanego przez Friedricha Gottloba Leonhardiego w roku 1792[2]. Obaj autorzy w notce poświęconej Buszkowicom nie wymieniają takiego obiektu. Natomiast już w dzienniku urzędowym rejencji legnickiej z roku 1815 w rejestrze wszystkich młynów na jej terenie jest wzmianka o młynie w Buszkowicach należącym do niejakiego Hildebrandta[3]. Nie wynika jednak jasno z tej lakonicznej informacji, że chodzi właśnie o wiatrak. Takich wątpliwości nie ma w przypadku wydanego w roku 1822 w Głogowie geograficzno-statystyczno-techniczno-topograficznego opisu pruskiego Śląska autorstwa Johanna Christiana Görlitza. W notce poświęconej Buszkowicom podaje on, że we wsi znajduje się młyn wietrzny[4]. Johann Georg Knie, autor podobnego opracowania statystyczno-topograficznego miejscowości na Śląsku, pisze w roku 1830, że we wsi znajdują się już dwa wiatraki[5]. Taką samą informacje podaje on również w drugim wydaniu swojego dzieła opublikowanym piętnaście lat później[6].
Buszkowickie wiatraki służyły mieszkańcom wsi, produkując mąkę jeszcze przez następne dziesięciolecia. Tego typu obiekty były charakterystycznym elementem krajobrazu zarówno na obszarze dzisiejszej gminy Ścinawa, jak i w ogóle nizinnej części Śląska w drugiej połowie XIX i na początku XX stulecia. Swoje wiatraki miały także sąsiednie wsie Przychowa i Ciechłowice. Najwięcej ich znajdowało się w samej Ścinawie. Zaczęły znikać z krajobrazu w okresie międzywojennym, kiedy częściej stosowano nowsze techniki mielenia zboża w napędzanych energią elektryczną młynach. Drugi wiatrak w Buszkowicach, o którym wspominał dwukrotnie Johann Georg Knie, zaznaczony jest jeszcze na mapie wydanej w roku 1921[7], jednak nie ma go już na mapie wydanej w roku 1933[8]. Natomiast pochodzący z roku 1812 starszy wiatrak pozostawał nadal w eksploatacji aż do lat sześćdziesiątych. W roku 1981 został wpisany do rejestru zabytków[9].
W okresie powojennym restaurowany był dwukrotnie. Po raz pierwszy w roku 1959 przez ekipę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Po raz drugi poddany gruntownemu remontowi w roku 2013. W czasie tego ostatniego remontu uzupełniono ubytki w ścianach, zaimpregnowano podłogi i ściany, wymieniono pokrycie dachu, zainstalowano nową instalację odgromową oraz odtworzono schody prowadzące na ganek wejściowy. Ustawiono także ławki i tablicę informacyjną na zewnątrz[10]. Nie udało się natomiast do tej pory zrekonstruować brakujących skrzydeł, na które zabrakło środków[11].
Opis edytuj
Buszkowicki koźlak ma cechy typowego drewnianego wiatraka popularnego na Śląsku w XIX w. Wykonany jest w całości z drewna w konstrukcji słupowo-szkieletowej na planie kwadratu. Ściany oszalowane są deskami. Dach jest dwuspadowy z naczółkiem od strony śmigła, kryty gontem. Po przeciwległej stronie znajduje się dyszel, a nad nim wejściowy ganek kryty pulpitowym dachem oraz prowadzące do niego policzkowe schody. Nad gankiem w szczycie znajduje się żuraw do transportu ziarna i mąki. W bocznych elewacjach niewielkie prostokątne otwory okienne. Wnętrze podzielone jest na trzy kondygnacje. W dolnej kondygnacji znajdują się wspierające sztember cztery kozły osadzone na ceglanej podmurówce. W kondygnacji środkowej urządzenia do przesypywania i odsiewu mąki, natomiast w kondygnacji górnej mechanizm koła palecznego. Większość wyposażenia wnętrz jest zachowana w dobrym stanie. Kamienie młyńskie zostały ułożone na zewnątrz. Nie zachowały się natomiast skrzydła wiatraka[9][12].
Zdjęcia edytuj
-
Data budowy wykuta na belce wewnątrz wiatraka
-
Widok wiatraka od strony ganku przed wykonaniem remontu
-
Widok wiatraka od strony śmigła przed wykonaniem remontu
-
Widok wiatraka od strony ganku po wykonaniu remontu
-
Widok wiatraka od strony śmigła po wykonaniu remontu
-
Wnętrze wiatraka – kondygnacja dolna
-
Wnętrze wiatraka – kondygnacja środkowa
-
Wnętrze wiatraka – kondygnacja górna
Przypisy edytuj
- ↑ Friedrich Albert Zimmermann: Beyträge zur Beschreibung von Schlesien. Siebender Band. Brieg: Johann Ernst Tramp, 1787, s. 315.
- ↑ Friedrich Gottlob Leonhardi: Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie. Zweyter Band. Halle: Hemmerde und Schwetschke, 1792, s. 553.
- ↑ Amts-Blatt der Königlichen Liegnitzischen Regierung von Schlesien. Liegnitz: 1815, s. 330.
- ↑ Johann Christian Görlitz: Neueste geographisch-statistisch-technisch-topographische Beschreibung des Preußischen Schlesiens. Zweiten Bandes erster Theil. Glogau: Neue Güntersche Buchhandlung, 1822, s. 148.
- ↑ Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, s. 26, OCLC 751379865 (niem.).
- ↑ Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., wyd. 2, Breslau: Graß, Barth und Comp., 1845, s. 28 (niem.).
- ↑ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 Einheitsblatt Nr. 119 D (92) Wohlau. igrek.amzp.pl. [dostęp 2016-05-15].
- ↑ WIG - Mapa Taktyczna Polski 1:100 000 398 Wohlau (Wołów). igrek.amzp.pl. [dostęp 2016-05-15].
- ↑ a b Henryk Rusewicz: Relikty ludowej architektury drewnianej. elubin.pl, 2013-10-31. [dostęp 2017-03-07].
- ↑ Wiatrak jak nowy. lubin.pl, 2014-01-12. [dostęp 2017-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-08)].
- ↑ Brakuje połowy. lubin.pl, 2014-06-11. [dostęp 2017-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-08)].
- ↑ Mirosław Przyłęcki. Zabytki powiatu lubińskiego. „Szkice Legnickie”, s. 45–80, 1974.
Literatura edytuj
- Mirosław Przyłęcki. Zabytki powiatu lubińskiego. „Szkice Legnickie”, s. 45–80, 1974.
- Henryk Rusewicz: Relikty ludowej architektury drewnianej. elubin.pl, 2013-10-31. [dostęp 2017-03-07].