Wietrzno (województwo podkarpackie)
Wietrzno – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla[4]. Leży nad rzeką Jasiołką.
| wieś | |
 Zabytkowy kościół św. Michała Archanioła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
806[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-451[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RKR |
| SIMC |
0350562[4] |
Położenie na mapie gminy Dukla  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 49°36′09″N 21°42′24″E/49,602500 21,706667[1]
| |
Wieś duchowna, własność opactwa cystersów koprzywnickich położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie bieckim województwa krakowskiego[5]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0350579 | Bania | część wsi |
| 0350585 | Kopalnia | część wsi |
| 0350591 | Sośnina | część wsi |
| 0350600 | Wola Albinowska[7] | część wsi |
Grodzisko Wietrzno edytuj
Na terenie wsi odkryto w latach 70. XX wieku dwa grodziska: kultury łużyckiej i wczesnośredniowieczne pochodzące z wieków od X do XI, z zachowanymi śladami potężnego grodu o poczwórnym pierścieniu wałów i fos. Tu odkryto w 1957 r. m.in. siekierkę z tuleją datowaną na okres halsztacki 700-550 p.n.e. z wtopionym meteorytem. Znalezione tu przedmioty pochodzą z epoki neolitu (4000-2000 l. p.n.e.) i epoki brązu – ciałopalne cmentarzysko kurhanowe w lesie między Banią a Łazami z IV w. n.e.
Historia edytuj
W średniowieczu w X-XII w. istniał tu gród z 3 obwałowanymi podgrodziami, co potwierdzają wykopaliska, podczas których odkryto również przedmioty z wcześniejszej epoki żelaza.
Dokumenty z 1185 roku wymieniają Wietrzno. Mikołaj Bogoria Skotnicki podarował w 1185 r. Koprzywnicę i kilka pobliskich wsi, np. Krzcin, Gnieszowice a także koło Krosna, m. Wietrzno i inne miejscowości, zakonowi cystersów, sprowadzonych z Francji przez księcia Kazimierza II Sprawiedliwego.
Wieś Wietrzno wzmiankowana była w 1277 jako nadana klasztorowi cystersów w Koprzywnicy przez komesa Mikołaja Bogorię Skotnickiego. W 1279 r. biskup firmański Filip de Casate, w latach 1278-1282 legat papieski na Węgrzech i w Polsce[8], w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny, między innymi z Wietrzna. W 1284 r. wyznaczono przez wieś szlak królewski na Ruś i Węgry, dzięki królowi polskiemu.
W 1345 Konrad, opat koprzywnicki, nadał sołectwo klasztornej miejscowości Wietrzno Oberwinowi zwane Oberwinowa lub Albinowa Wola – przysiółek Wietrzna, położony nad rzeką Jasiel, na której zezwolił budować młyn i karczmę. W tym roku tędy wyznaczył król Kazimierz Wielki drogę dla kupców z Biecza przez Żmigród i Sanok na wschód.
Paszka z Podleszan w 1378 kupił Wietrzno za 50 grzywien. W 1438-1460 wieś była w posiadaniu dziedziców z Wietrzna. W 1474 roku wojska węgierskie pod dowództwem Tomasza Tharczay'a napadły i zniszczyły Wietrzno, dlatego Kazimierz Jagiellończyk w tym roku zwolnił wieś na okres 3 lat z danin. Po zniszczeniach wieś rozwijała się powoli. W 1536 wieś posiadała młyn i karczmę. Na jej terenie istniał folwark należący do opactwa, a inny folwark o powierzchni 1 łana w Woli Wietrznej (Brwinowskiej) należał do sołectwa.
W 1581 r. zapisano w dokumentach Wietrzno z kościołem parafialnym wraz z opodatkowanymi 3 łanami kmieci oraz 5 zagrodników.
Miejscowość najbardziej ucierpiała w XVII w. w wyniku najazdów rosyjskich i szwedzkich. W czasie potopu szwedzkiego w 1657 roku Wietrzno zostało zniszczone przez wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego.
W 1752 r. wybudowano tu kościół w stylu karpackiego baroku.
W 1772 r. weszła do Wietrzna armia austriacka dokonująca I rozbioru Polski.
W 1788 r. nastąpiła utrata statusu parafii Wietrzno na rzecz przynależności do Bóbrki.
W 1807 r. Wietrzno kupił od Funduszu Religijnego Bernard Zerboni, następnie w 1810 odkupił je Seweryn Chłędowski, a w 1846 Otton Chłędowski.
W 1849 r. mieszkańcy Wietrzna byli świadkami pochodu wojsk rosyjskich, idących z pomocą Habsburgom na Węgry w celu stłumienia powstania węgierskiego, a następnie wracających. W 1866 r. Juliusz Nothon przeprowadził pierwsze próby wierceń w poszukiwaniu ropy naftowej. W latach 1866–1873 majątki dworskie dzierżawiła hr. Jadwiga Qweissenwolf z d. Krasicka. W 1873 Wietrzno było własnością Kazimierza Chłędowskiego i jego siostry Seweryny Jabłonowskiej.
W 1884 r. rozpoczęto wiercenia w poszukiwaniu ropy naftowej na gruntach Chłędowskich, a w 1886 r. nastąpiły pierwsze wybuchy ropy naftowej na kopalni W. H. Mac Gervey´a i Berghaima. W 1886 r. po odkryciu bogatych źródeł ropy założono kopalnie.
Zenon Suszycki – powstaniec styczniowy, który pełnił funkcję dyrektora i nauczyciela w Praktycznej Szkole Wiercenia Kanadyjskiego w Ropiance w latach 1885-1888, w 1888 r. przeniósł szkołę do Wietrzna (w 1896 r. przeniesiona ona została do Borysławia).
W 1893 wybudowano nową szkołę (dzisiaj starą), w 1904 r. plebanię, a w 1906 r. biskup przemyski Józef Sebastian Pelczar ponownie erygował w Wietrznie parafię.
Podczas I wojny światowej w latach 1914 i 1915 w rejonie wsi toczono wielokrotnie walki.
W czasie II wojny światowej działały tu oddziały AK OP-15: Orskiego, Bekasa, Jarowicza i Obłońskiego.
Wietrzno zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały radzieckie wchodzące w skład 38 Armii gen. płk Kiriłła Moskalenki i 4 Gwardyjskiego Korpusu Pancernego[9].
Dworek Chłędowskich edytuj
Tu mieszkał pod koniec swego życia i tu zmarł Walenty Chłędowski (1797–1846) – literat, tłumacz, krytyk lit., pisarz, filozof; redaktor (brat Adama Tomasza (1790-1855) bibliografa, dziennikarza).
W XIX w. miejscowość była własnością Kazimierza Chłędowskiego (1843-1920), bratanka Walentego.
Zabytki edytuj
- Kościół parafialny św. Michała Archanioła – wzniesiony w 1752 z wykorzystaniem elementów wcześniejszej budowli. Remontowany na początku XX w., następnie w latach 80. XX w. i w pierwszej dekadzie XXI w. Kościół orientowany, drewniany konstrukcji zrębowej na podmurowaniu, z wieżą i kruchtą konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, przy nim od północy prostokątna zakrystia. Wnętrze prezbiterium ozdobione polichromią figuralno-ornamentalną z 1880 autorstwa Leona Wróblewskiego[10]. Kościół zaliczany jest do obiektów położonych na Szlaku architektury drewnianej.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 147309
- ↑ Strona gminy. Demografia, stan na dzień 31.12.2023 [dostęp 2024-01-30]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1453 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 103.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Albinowska Wola, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 26.
- ↑ Norbert Jerzak: Udział biskupa Filipa z Fermo we wrocławskim sporze pomiędzy biskupem Tomaszem II a księciem Henrykiem IV [w:] "Wrocławski Przegląd Teologiczny" 25 (2017) nr 2, s. 130
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” , Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 391
- ↑ Strona zabytki-podkarpacie.pl
Linki zewnętrzne edytuj
- Wietrzno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 430.
- Wietrzno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 687.