Wistycze
Wistycze (błr. Вістычы; ros. Вистычи, hist. również Wistyce, Wistyca) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie brzeskim obwodu brzeskiego, około 12 km na północ od centrum Brześcia.
.jpg) Kościół cystersów, dziś cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 162 |
| Kod pocztowy |
225031 |
| Tablice rejestracyjne |
1 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 52°12′16″N 23°40′55″E/52,204444 23,681944
| |
.jpg)
.jpg)
Siedziba parafii prawosławnej pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego[2].
Wieś duchowna położona była w końcu XVIII wieku w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[3].
Historia edytuj
Pierwsza znana dziś wzmianka o Wistyczach pochodzi z 1471 roku, gdy właściciel majątku, Jan Nasuta herbu Rawicz, namiestnik podlaski, starosta brzeski ufundował we wsi budowę kościoła[4]. Kolejnym dziedzicem był jego zięć Jan Zabrzeziński (1437–1508), a następnym – jego zięć Jerzy Ilinicz (ok. 1470–1527), marszałek nadworny litewski. Spadkobierczyni części majątku, córka Jerzego, Jadwiga wyszła za Bazylego Jana Józefowicza-Hlebickiego herbu Leliwa, wnosząc dobra w wianie do tego małżeństwa. Drugą żoną Bazylego została Anna Kotowicz. Majątek przeszedł na nią, a następnie po jej ślubie w 1546 roku z Jerzym Tyszkiewiczem (1566–1576) – dołączył do dóbr Tyszkiewiczów. W 1605 roku wzmiankowano istnienie drewnianego kościoła katolickiego, w którym od połowy XVI wieku znajdował się obraz Matki Boskiej Wistyckiej o ponadlokalnym kulcie, w związku z czym miejscowość była ośrodkiem pątniczym. W 1632 roku Wistycze należały do synowej Jerzego, Katarzyny z Siemaszków. Kolejną właścicielką Wistycz była siostra Eustachego, Anna, która wniosła je do majątku jej męża Jana Bohdana Stetkiewicza.
W drugiej połowie XVIII wieku w nieznanych dziś okolicznościach majątek przeszedł na własność Pawła Jagmina (1747 – po 1808), od 1794 roku marszałka szlachty kobryńskiej, wiceadministratora dóbr królewskich Ekonomii Brzeskiej w latach 1785–1795. Paweł, będąc bezdzietnym, zapisał Wistycze swojemu bratankowi, Pawłowi Jagminowi (1794–1865). Paweł za karę za wsparcie powstania styczniowego został zmuszony do sprzedaży 1/7 swojego majątku. Po jego śmierci pozostałe w rodzinie dobra przeszły na jego syna Stanisława (1841 – ok. 1914). Wtedy majątek miał powierzchnię około 582 dziesięcin. Około 1914 roku Wistycze zostały sprzedane Felicji Tyszkiewiczowej, która wkrótce zrujnowane przez wojnę dobra rozparcelowała.
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Wistycze, wcześniej należące do województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego. W 1812 roku w pobliżu Wistycz rozegrała się bitwa między wojskami napoleońskimi i rosyjskimi, w której zginęło około dwa tysiące żołnierzy francuskich i tysiąc rosyjskich. Wieś została spalona.
Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Wistycze znalazły się na terenie Polski, w gminie Motykały w powiecie brzeskim województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.
Już w 1889 roku działała tu szkoła podstawowa. Wtedy uczyło się w niej 64 uczniów, w tym 3 dziewczynki.
We wsi stoi również kolumna, postawiona na cześć Konstytucji 3 maja, wzniesiona w XVIII wieku przez Jagminów. Później, na skutek obaw przed jej zrujnowaniem w czasach powstania, miejscowa ludność przemianowała ją na kolumnę na cześć Matki Boskiej[5], a po zdjęciu wieńczącego ją orła, umieszczono na niej marmurową figurę Matki Boskiej, która znajdowała się na kolumnie do 1945 roku[6].
W 1949 roku we wsi uruchomiono kołchoz im. Józefa Stalina, który zmienił nazwę w 1957 roku na „Świt”, w 1969 roku stał się sowchozem, a w 2001 roku – komunalnym przedsiębiorstwem ogrodniczym „Świt”. Obecnie we wsi znajduje się sklep, szkoła podstawowa, biblioteka i poczta.
Kościół i klasztor cystersów edytuj
W 1675 r. podkomorzy brzeski Eustachy Tyszkiewicz zapisał fundację na rzecz klasztoru Cystersów. W 1748 r. ukończono budowę murowanego barokowego kościoła św. Zofii[7]. Po stłumieniu powstania listopadowego władze rosyjskie zlikwidowały klasztor, a w 1840 r. zamieniły go na cerkiew Patriarchatu Moskiewskiego. Świątynia została ponownie konsekrowana pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego[8][4][5].
W 1904 r. proboszcz prawosławnej parafii rozebrał budynek klasztorny[7]. W latach dwudziestych XX w. władze polskie zwróciły kościół katolikom. W kościele znajdował się otoczony ponadlokalnym kultem obraz Matki Bożej Wistyckiej. W trakcie remontu kościoła w 1938 r. został on przewieziony do opactwa cystersów w Szczyrzycu. W 1819 r. przed obrazem modlił się Julian Ursyn Niemcewicz. Po II wojnie światowej władze sowieckie zamknęły kościół[7]. W 1986 r. budynek otrzymała Cerkiew Prawosławna. W 2012 roku splantowano teren wokół kościoła, niszcząc pozostałości klasztoru.
Dawny pałac edytuj
Prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku Paweł Jagmin wzniósł tu klasycystyczny pałac zaprojektowany przez Franciszka Jaszczołda. Był to parterowy, w środkowej części piętrowy, z bardzo wysokimi suterenami, wybudowany na planie prostokąta budynek. Po obu stronach (frontowej i ogrodowej) miał duże portyki, każdy z dwiema parami kolumn w wielkim porządku wspierających schodkowe szczyty. Pałac po 1920 roku był całkowicie zdewastowany i niezamieszkany. Po jego rozebraniu część stałego wyposażenia, np. piece zostały przeniesione do Muzeum Narodowego w Warszawie[4].
Niedaleko rezydencji znajdowała się neobarokowa kaplica grobowa Jagminów.
Zachowały się resztki parku, które w 2000 roku miały powierzchnię około 3 ha. W 2000 roku odremontowano bramę wjazdową do parku[9].
Majątek w Wistyczach jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
Przypisy edytuj
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
- ↑ Православный приход храма Воздвижения Креста Господня в агрогородке Вистычи Брестского района. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-25]. (ros.).
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
- ↑ a b c d Wistycze, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 150–154, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b Wistycze na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-09-12].
- ↑ Вистычи na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-09-12].
- ↑ a b c Wistycze z historii kultury cysterskiej w Wielkim Księstwie Litewskim 1 – PDF Free Download [online], docplayer.pl [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Marcin Zgliński: Wistycze – z historii kultury cysterskiej w Wielkim Księstwie Litewskim. 2014. [dostęp 2015-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-10)].
- ↑ Вістычы, Wistycze, Вистычи. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 47–48. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-09-12]. (biał.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Wistyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 618.
- Wistyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 691.