Wschodnie Królestwo Węgier

Wschodnie Królestwo Węgier (węg. Kelet Magyar Királyság) − nazwa wschodniej, zależnej od Turcji części Królestwa Węgier w latach 1538–1551 oraz 1556–1570, która po układzie w Wielkim Waradynie znalazła się pod rządami Zapolyów: początkowo Jana Zápolyi jako dożywotniego króla Węgier, a po jego śmierci pod panowaniem jego syna, aż do zrzeczenia się przez niego tytułu królewskiego i przyjęciu tytułu księcia Siedmiogrodu.

Wschodnie Królestwo Węgier

Kelet Magyar Királyság

1538–1570
Herb
Język urzędowy	węgierski
Stolica	Buda (do 1541), później Gyulafehérvár
Ustrój polityczny	monarchia
Zależne od	Imperium Osmańskiego
Podział Węgier (układ w Wielkim Waradynie)	1538
Przekształcenie	w Księstwo Siedmiogrodu 1570
Religia dominująca	chrześcijaństwo

Ziemie węgierskie ok. 1683 roku, dziedzicem Wschodniego Królestwa było Księstwo Siedmiogrodzkie

Podział Węgier był wynikiem wymarcia czesko-węgierskich Jagiellonów po śmierci Ludwika II w bitwie pod Mohaczem (1526) i późniejszego sporu o sukcesję pomiędzy Habsburgami i Janem Zápolyą. Ferdynand I Habsburg rościł sobie prawo do korony węgierskiej na podstawie postanowień zjazdu wiedeńskiego z 1515 roku oraz poprzez prawa swej małżonki, Anny Jagiellonki, która była siostrą ostatniego króla Czech i Węgier. Jan Zápolya natomiast opierał swoje prawa do tronu na woli szlachty, która obrała go królem i na uchwale sejmowej z roku 1505, w której patriotycznie nastawieni posłowie uznali, że nigdy więcej tron węgierski nie powinien przypaść cudzoziemcom. Po latach walk, w 1538 roku, Jan zawarł z Habsburgami układ w Wielkim Waradynie, który dawał mu prawo do dożywotniego używania tytułu królewskiego i rządzenia w centralnej i wschodniej części Węgier. W zamian Ferdynand i jego spadkobiercy mieli zagwarantowane następstwo w całym kraju po śmierci bezdzietnego i nieżonatego wówczas Jana.

Układ wielkowaradyński stał w sprzeczności z interesami sułtana tureckiego, Sulejmana Wspaniałego, który wspierał Zápolyę w walce z Habsburgami i uważał jego państwo za kraj wasalny. Sytuacja królestwa Zápolyi zmieniła się, gdy Jan ożenił się z Izabelą Jagiellonką i na dwa tygodnie przed swoją śmiercią doczekał się narodzin syna - Jana Zygmunta (1540). Za radą doradcy zmarłego władcy, Jerzego Utiešenovicia, szlachta, obawiając się najazdu tureckiego w razie obioru Habsburga na tron, wybrała na króla młodego Zápolyę. Regentką została królowa Izabela, choć realną władzę objął sam Utiešenović. Wybór kolejnego Zápolyi na króla i zerwanie umowy wielkowaradyńskiej doprowadził do wojny z Habsburgami i ataku Ferdynanda na stolicę kraju (Budę), a to z kolei do interwencji Turków. Sulejman pokonawszy Austriaków (1541) nie oddał jednak Budy Zápolyom, przyłączając centralne Węgry do swego imperium. W ten sposób państwo węgierskie rozpadło się na 3 części. Część zachodnia pozostała bowiem w rękach Habsburgów, natomiast Izabela i jej syn otrzymali od sułtana w lenno część wschodnią dawnego królestwa: Siedmiogród, ziemie nad Cisą i wschodnią część ówczesnych Górnych Węgier, czyli Słowacji. W wyniku dalszych walk i intryg terytorium Wschodnich Węgier było coraz bardziej ograniczane zarówno przez Habsburgów jak i Turków. W roku 1551, w wyniku przejścia Jerzego Utiešenovicia na stronę Habsburgów, Izabela została zmuszona zrzec się praw do korony w imieniu swoim i swego syna i do wyjazdu na Śląsk, gdzie Zapolyowie otrzymali w ramach rekompensaty księstwo opolskie. Wschodnie Węgry uznały wówczas władzę Habsburgów, a ambitny Utiešenović, który marzył o władzy dla siebie został wkrótce zamordowany. Rządy habsburskie trwały jednak krótko. Niedotrzymanie przez Ferdynanda obietnic wobec Izabeli i jej syna oraz niemożność obrony Siedmiogrodu przed atakami tureckimi spowodowało powrót Zápolyów na Węgry i reaktywację niezależnego od Habsburgów państwa pod egidą turecką (1556). Mimo tego wschodnie królestwo miało coraz mniejsze szanse na zjednoczenie Węgier, zwłaszcza, że zostało w tym czasie ograniczone do niemal samego Siedmiogrodu. Gdy po śmierci Izabeli (1559) Jan II Zygmunt został pokonany przez Austriaków i ostatecznie utracił ziemie na Słowacji, uznał prawa Habsburgów do korony węgierskiej i zrzekł się tytułu królewskiego, stając się pierwszym księciem Siedmiogrodu (układ w Spirze, 1570). Od tej pory część zachodnią Węgier nazywano Węgrami Królewskimi, a wschodnią Księstwem Siedmiogrodu. Podział ten utrzymał się aż do czasów pokoju karłowickiego, gdy całość Węgier znalazła się pod władzą Habsburgów (1699).