Zawołani po imieniu

Zawołani po imieniu – przedsięwzięcie realizowane przez Instytut Pileckiego, poświęcone osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Inicjatorką projektu była wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, Magdalena Gawin. Historie „Zawołanych” dotąd zachowane zostały we wspomnieniach rodzin, jednak dotychczas nie były szerzej znane. Przedsięwzięcie oddaje „Zawołanym” honor i składa hołd za postawy ludzkiej solidarności i bohaterstwa okazane wobec prześladowanych Żydów. Podstawowym celem projektu jest trwałe zaznaczenie w przestrzeni publicznej pamięci o pomordowanych. Oprócz tego projekt przywraca upamiętnionych do powszechnej świadomości historycznej. Podejmowane działania podnoszą również świadomość społeczności lokalnych.

Honorowe odznaczenie "Zawołani po imieniu"

Geneza nazwy

Dewiza i nazwa projektu pochodzą z wiersza Zbigniewa Herberta Pan Cogito o potrzebie ścisłości. Przedsięwzięcie, podobnie jak wiersz, opiera się na przekonaniu, że każda ofiara zbrodni zasługuje na pamięć.

“Musimy zatem wiedzieć

policzyć dokładnie

zawołać po imieniu

opatrzyć na drogę”

Zbigniew Herbert, Pan Cogito o potrzebie ścisłości

Działania

Przedsięwzięcie upamiętnia ludzi, których imiona zbyt długo były pogrążone w zapomnieniu. Rodzinom osób ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej dają możliwość publicznego zabrania głosu i oddania hołdu swoim przodkom. Symbolicznym materialnym upamiętnieniem jest odsłonięcie przytwierdzonej do kamienia tablicy z opisem upamiętnianych wydarzeń w języku polskim i angielskim. W ramach przedsięwzięcia w okolicznych szkołach prowadzone są też warsztaty edukacyjne poświęcone Polakom ratującym Żydów. Jednym z głównych elementów projektu jest integracja rodzin osób upamiętnionych. 24 listopada 2019 w Broku nad Bugiem został zorganizowany pierwszy Zjazd Rodzin Zawołanych po imieniu. Podczas uroczystości otwierającej zostały wręczone honorowe odznaczenia Zawołani po imieniu. Instytut realizuje notacje filmowe z członkami rodzin Zawołanych po imieniu. 2 października 2020 w warszawskim Domu Bez Kantów, przestrzeni wystawienniczej Instytutu inaugurowano wystawę przedstawiającą historie uhonorowanych osób. Ekspozycja przedstawia zebrane w czasie badania ich losów materiały dotyczące realiów życia w okupowanej Polsce, sposobu funkcjonowania niemieckiego terroru, a także opowiada dalsze losy rodzin Zawołanych.

Inauguracja

Pierwsze upamiętnienie miało miejsce w Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów, 24 marca 2019 w Sadownem k. Ostrowi Mazowieckiej. Kamień upamiętniający Leona, Mariannę i Stefana Lubkiewiczów, rodzinę piekarzy zastrzeloną przez Niemców 13 stycznia 1943, odsłonił premier Mateusz Morawiecki. W uroczystości wzięli również udział wicemarszałek Senatu Maria Koc, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Magdalena Gawin, lokalni parlamentarzyści oraz przedstawiciele miejscowych władz samorządowych. Na miejscu byli także obecni krewni Lubkiewiczów.

Uhonorowani

Pozostałe osoby upamiętnione w ramach projektu:

• Piotr Leszczyński (marzec 2019, Poręba-Kocęby)
• Antoni Prusiński (marzec 2019, Poręba-Kocęby)
• Aleksandra i Hieronim Skłodowscy (czerwiec 2019, Skłody-Piotrowice)
• Jadwiga Długoborska (czerwiec 2019, Ostrów Mazowiecka)
• Lucyna Radziejowska (czerwiec 2019, Ostrów Mazowiecka)
• Julianna, Stanisław, Henryk i Wacław Postkowie (czerwiec 2019, Stoczek)
• Wacław Budziszewski (wrzesień 2019, Nur)
• Władysława i Stanisław Krysiewiczowie (październik 2019, Waniewo)
• Franciszek Andrzejczyk (październik 2019, Czyżew-Sutki)
• Ofiary zbrodni w Paulinowie: Franciszek Augustyniak, Zygmunt Drgas, Franciszek Kierylak, Ewa, Józef i Stanisław Kotowscy, Marian Nowicki, Stanisław Piwko, Jan Siwiński, Zygmunt Uziębło oraz Aleksandra Wiktorzak (czerwiec 2020 Sterdyń)
• Ofiary zbrodni w Wierzchowisku: Franciszka i Józef Sowowie (czerwiec 2020, Wierzchowisko)
• Ofiary zbrodni w Tworkach: Zofia i Feliks Bogusław Krasuscy (czerwiec 2020, Tworki)
• Ofiary zbrodni w Pustelniku: Marianna, Władysław, Stanisława Banaszek (wrzesień 2020, Marki)
• Karolina Juszczykowska (wrzesień 2020, Tomaszów Mazowiecki)
• Ofiary zbrodni w Starym Lipowcu: Katarzyna Grochowicz, Anastazja, Roman i Franciszek Kusiak, Katarzyna Rybak oraz Jan Zaręba (październik 2020, Stary Lipowiec)
• Józef Pruchniewicz (marzec 2021, Biecz)
• Piotr, Franciszek i Antoni Domańscy (maj 2021, Rzążew)
• Piotr Kościelecki (czerwiec 2021, Grądy Woniecko)
• Bolesław Książek oraz uratowany przez niego Idel (czerwiec 2021, Cezarów)
• Antoni Keninsgman (lipiec 2021, Mikołajki)
• Piotr i Apolonia Likosowie (wrzesień 2021, Opoka Duża)
• Leokadia Piątkowska (październik 2021, Węgrów)
• Sebastian Kazak, Katarzyna Kazak (marzec 2022, Brzóza Królewska)
• Kazimierz Przekora (kwiecień 2022, Huta Mińska)
• Jan Kowalski, Józef Dmoch, Józefa Dmoch (czerwiec 2022, Poświętne)
• Jan Jantoń, Apolonia Gacoń, Stanisław Gacoń (czerwiec 2022, Brzostek)
• Marianna Stradowska, Wacław Stradowski (wrzesień 2022, Chmielnik)
• Jan Gniduła, Katarzyna Kowal, Józef Kowal, Marianna Łubiarz, Anastazja Łubiarz, Kazimierz Szabat, Katarzyna Margol (wrzesień 2022, Majdan Nowy)
• Michał Stasiuk (listopad 2022, Rzeszów)
• Ignacy Ambroziak, Stanisława Trzcińska, Stefan Trzciński, Władysław Muchowski (maj 2023, Złotopolice)
• Mieczysław Żemojtel, Anna Kowalska (czerwiec 2023, Somianka)
• Stanisław i Marianna Siniarscy i ich dzieci Marian, Irena i Edward oraz ukrywani przez nich Wolf i Chana Lipszycowie wraz z ich nowonarodzonym dzieckiem (marzec 2024, Lutkówka)

Zobacz też

• Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci