Żydowska Partia Socjaldemokratyczna
Żydowska Partia Socjaldemokratyczna (jid.: יידישער סאציאל-דעמאקראטישער פארטיי אין גאליציען, Jidisze Socjal-demokratisze Partaj, w skrócie ŻPS i ŻPSD, potocznie Bund Galicyjski) – partia działająca w Galicji i Bukowinie, początkowo w Austro-Węgrzech, a następnie w Polsce w latach 1905–1920.
.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Skrót |
ŻPS, ŻPSD |
| Lider | |
| Data założenia |
1905 |
| Data rozwiązania |
1920 |
| Ideologia polityczna | |
| Liczba członków |
4500 (1911) |
Historia edytuj
Żydowska Partia Socjaldemokratyczna powstała z inicjatywy Henryka Grossmana[1], w 1905 w wyniku odłączenia się od Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD). 1 maja 1905 w dniu Święta Pracy odbyły się pierwsze wiece partii, które ŻPS organizowała indywidualnie. Wiece te odbyły się w Krakowie, Lwowie, Tarnowie i Przemyślu. Z czasem jednak, uznając, że nie stanowi konkurencji dla pozostałych partii socjaldemokratycznych, dołączyła do obchodów PPSD. Zjazd założycielski partii odbył się w czerwcu 1905. W latach 1911–1913 ściśle współpracowała z żydowskim skrzydłem PPSD, które dołączyło do ŻPS. W 1911 ŻPS zjednoczyło się z galicyjskim Żydowskim Socjaldemokratycznym Stowarzyszeniem Bund. W początkowym okresie I wojny światowej działalność ŻPS ustała ze względu na działania wojenne w Galicji i Bukowinie. Partia rozpoczęła wznawianie działalności w 1916 w Krakowie, a w 1920 zjednoczyła się z polskim Bundem[2].
Program edytuj
Partia była pod wpływami Bundu i tak jak on była antysyjonistyczna. Postulowała narodową autonomię dla żydów i była przeciwna żydowskim kuriom wyborczym, ponadto opowiadała się za organizacją szkolnictwa w języku jidysz[3]. Do odłączenia się ŻPS od PPSD przyczynił się także pogląd członków PPSD o konieczności asymilacji żydów, czemu ŻPS była przeciwna[4].
ŻPS starała się o akces do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Austrii, lecz jej nie przyjęto[5].
Publikacje edytuj
Początkowo partia wydawała miesięcznik Der judiszer sotsial-demokrat, który w październiku 1905 zastąpiono tygodnikiem Der sotsial-demokrat, który od 1910 miał nakład 2000 egzemplarzy[6].
Przypisy edytuj
- ↑ Rick Kuhn, Henryk Grossman and the recovery of Marxism, Urbana: University of Illinois, 2007, ISBN 0-252-03107-5, OCLC 70114586 [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Rick Kuhn, The tradition of Jewish anti-Zionismin the Galician socialist movement, Canberra 2002.
- ↑ R.F. Leslie, Henryk Piasecki. Sekcja Żydowska PPSD i Żdowska Partia Socjalno-Demokratycza 1892–1919/20. Żydowski Instytut Historyczny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolinskich. 1983. Pp. 380., The Littman Library of Jewish Civilization, s. 440–442 [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Żydowska Partia Socjaldemokratyczna (ŻPSD) [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Rick Kuhn, Henryk Grossman and the recovery of Marxism, ISBN 978-0-252-07352-6, OCLC 238856915 [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Jack Lester Jacobs, Jewish politics in eastern Europe the Bund at 100, Palgrave, 2001, OCLC 754031589 [dostęp 2021-09-12].