Akord poboczny

Akord poboczny – w danej tonacji taki akord, który nie wchodzi w skład triady harmonicznej. Do akordów pobocznych zalicza się zatem wszystkie trójdźwięki (oraz odpowiednio cztero- i pięciodźwięki) budowane na II, III, VI i VII stopniu gamy. Akordy poboczne mogą być budowane na dźwiękach gamowłaściwych lub alterowanych, o ile alteracja nie spowoduje powstania dźwięku enharmonicznie równoważnego dźwiękowi gamy (np. w gamach durowych nie podwyższa się III stopnia). Jeżeli akord poboczny jest budowany od dźwięku alterowanego, mówimy o akordzie na stopniu podwyższonym lub obniżonym.

W polskim nazewnictwie funkcji harmonicznych akord poboczny przejmuje symbol funkcyjny wraz z trybem od akordu triady harmonicznej, z którym ma wspólne dwa dźwięki. Z tego względu tryb akordu pobocznego wynikający z jego budowy nie musi pokrywać się z trybem symbolu funkcyjnego.

Zestawienie akordów triady i niektórych akordów pobocznych w tonacji C-dur.

Akordy poboczne w majorze

1. Pochodzące od toniki:
   • tonika III stopnia (T_III) – trójdźwięk molowy
   • tonika VI stopnia (T_VI) – trójdźwięk molowy
   • tonika VI stopnia obniżonego (T_VIobn.) – trójdźwięk zwiększony
2. Pochodzące od molltoniki:
   • molltonika III stopnia obniżonego (°T_IIIobn.) – trójdźwięk durowy
   • molltonika VI stopnia obniżonego (°T_VIobn.) – trójdźwięk durowy
3. Pochodzące od subdominanty:
   • subdominanta II stopnia (S_II) – trójdźwięk minorowy
   • subdominanta VI stopnia (S_VI) – trójdźwięk minorowy
4. Pochodzące od mollsubdominanty:
   • mollsubdominanta II stopnia (°S_II) – trójdźwięk zmniejszony
   • mollsubdominanta II stopnia obniżonego (°S_IIobn.) – trójdźwięk majorowy
   • mollsubdominanta VI stopnia (°S_VI) – trójdźwięk zwiększony
5. Pochodzące od dominanty:
   • dominanta III stopnia (D_III) – trójdźwięk molowy
   • dominanta VII stopnia (D_VII) – trójdźwięk zmniejszony

Akordy poboczne w minorze

1. Pochodzące od molltoniki:
   • molltonika III stopnia (°T_III) – trójdźwięk durowy
   • molltonika VI stopnia (°T_VI) – trójdźwięk durowy
2. Pochodzące od mollsubdominanty:
   • mollsubdominanta II stopnia (°S_II) – trójdźwięk zmniejszony
   • mollsubdominanta II stopnia obniżonego (°S_IIobn.) – trójdźwięk majorowy
   • mollsubdominanta VI stopnia (°S_VI) – trójdźwięk durowy
3. pochodzące od subdominanty:
   • subdominanta II stopnia (S_II) – trójdźwięk minorowy
   • subdominanta VI stopnia podwyższonego (S_VIpodw.) – trójdźwięk zmniejszony
4. pochodzące od dominanty:
   • dominanta III stopnia (D_III) – trójdźwięk zwiększony
5. pochodzące od molldominanty:
   • molldominanta VII stopnia (°D_VII) – trójdźwięk durowy
   • molldominanta III stopnia (°D_III) – trójdźwięk durowy

Zasady budowy i łączenia

Akordy poboczne, stanowiąc pochodne od akordów triady, zachowują jak najwięcej ich cech harmonicznych. Z tego też względu, jeżeli tylko ich budowa na to pozwala, dwoi się w nich te same dźwięki, co w macierzystych akordach triady. Przykładowo: pryma toniki jest tercją dla pochodzącej od niej toniki VI stopnia; ponieważ w trójdźwięku tonicznym najczęściej dwoi się jego prymę, to w trójdźwięku toniki VI stopnia z zasady dwoi się tercję. Analogiczna zależność funkcjonuje pomiędzy S i S_II oraz D i D_III oraz molowymi wariantami tych funkcji.

Na III i VI stopniu gamy znajdują się jednobrzmiące postaci akordów pobocznych: na stopniu III tonika i dominanta, na stopniu VI tonika i subdominanta. Użycie właściwej nazwy funkcji harmonicznej jest zależne od tego, z jakimi funkcjami akord bezpośrednio sąsiaduje:

• jeżeli przed akordem pobocznym znajduje się dominanta (dowolnego stopnia), akord poboczny posiada funkcję toniki;
• jeżeli po akordzie pobocznym znajduje się tonika lub molltonika (dowolnego stopnia), akord poboczny posiada funkcję subdominanty lub dominanty;
• jeżeli po akordzie pobocznym znajduje się subdominanta lub mollsubdominanta (dowolnego stopnia), akord poboczny nie może posiadać funkcji dominanty.

Po akordzie głównym może wystąpić akord poboczny o tej samej funkcji.

Jeżeli akord poboczny prowadzi na inny akord poboczny w pokrewieństwie kwinty dolnej (tak samo jak dominanta na tonikę), zachodzi zjawisko tzw. dominanty pozornej.

Dominanty poboczne w minorze, jeżeli nie łączą się z dominantą lub molldominantą triady, mogą łączyć się tylko w jeden określony sposób:

• D_III tylko z °T_VI;
• °D_VII tylko z °T_III.

Subdominanta VII stopnia (S_VII, °S_VII⁷)

Użycie subdominanty VII stopnia i mollsubdominanty VII stopnia septymowej w kadencji plagalnej w tonacji C-dur.

W kadencji plagalnej w miejsce subdominanty lub mollsubdominanty może zostać użyty akord na siódmym stopniu gamy durowej albo molowej harmonicznej lub doryckiej. Ze względu na jego umiejscowienie w konstrukcji harmonicznej otrzymuje on funkcję subdominanty pomimo tego, że z subdominantowym trójdźwiękiem triady posiada tylko jeden dźwięk wspólny. O mollsubdominancie VII stopnia możemy mówić tylko w przypadku jej postaci septymowej (lub nonowej, która jednak prawie wcale nie występuje), ponieważ septyma akordu na VII stopniu jest tożsama z tercją akordu na IV stopniu: to, czy owa tercja jest wielka czy mała, decyduje zatem o trybie funkcji na VII stopniu.

Subdominanta i mollsubdominanta VII stopnia występuje tylko i wyłącznie z kwintą w basie i prymą w sopranie. Rozwiązuje się na pełną tonikę lub molltonikę z prymami w basie i w sopranie. Może być również akordem wtrąconym.

Bibliografia

• Franciszek Wesołowski Nauka harmonii, Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów, 2012, ISBN 978-83-60929-25-4