Aleksander Wołkowycki
Aleksander Wołkowycki (ur. 1895 w Zabłotczyźnie, zm. 17 kwietnia 1945) – białoruski nauczyciel i jeden z twórców szkolnictwa w Narewce na Podlasiu, aktywista białoruski[1].
Życiorys edytuj
Pochodził z chłopskiej, białoruskiej rodziny. W 1902 roku rozpoczął naukę w szkole podstawowej w Narewce. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Świsłoczy, które ukształtowało go jako nauczyciela, podejmuje pracę w białoruskiej szkole we wsi Prykaleś (powiat wołkowyski) do 1919 roku, gdy zostaje przez władze niemieckie zamknięta. Z uwagi na narodowościową politykę II RP nie mógł dalej uczyć, do 1926 roku pracował na gospodarstwie, następnie w roli brakarza w Puszczy Białowieskiej. Do pracy nauczyciela powraca jesienią 1939 roku otrzymując mianowanie na kierownika Szkoły Podstawowej w Masiewie w której pracuje do wybuchu niemiecko-radzieckiej wojny w 1941 roku. W wyniku akcji tzw. "oczyszczania Puszczy Białowieskiej" inspirowanej przez Hermanna Göringa, hitlerowcy rodzina Wołkowyckiego została zmuszona do opuszczenia okolic Puszczy Białowieskiej. Okoliczne wsie zostały wówczas zrównane z ziemią w celu utworzenia wokół Puszczy strefy niezamieszkanej, aby utrudnić działalność partyzantom[2]. Przez pewien czas zamieszkuje Koźliki, po czym wraca w rodzinne strony. W 1942 roku rozpoczyna pracę w fabryce przeróbki karpiny w Skupowie, po jej zniszczeniu powraca do Narewki. W latach 1941-44 był członkiem Komitetu białoruskiego - kolaboracyjnej organizacji niosącej pomoc ludności białoruskiej, której głównym zadaniem była działalność oświatowo-kulturalna oraz budzenie białoruskiej świadomości narodowej. Po wyzwoleniu miasteczka spod hitlerowskiej okupacji (lipiec 1944) rozpoczyna pracę nauczyciela w Publicznej Szkole Podstawowej w Narewce. 22 grudnia 1944 wstępuje w szeregi Polskiej Partii Robotniczej. Piastował funkcję sekretarza Koła PPR w Narewce. 17 kwietnia 1945 został zamordowany przez zbrojny poakowski oddział Armii Krajowej Obywateli pod dowództwem Zygmunta Szendzielarza. Według Instytutu Pamięci Narodowej Wołkowycki został stracony, wraz z trzema innymi komunistami z Narewki, na mocy wyroku Wojskowego Sądu Specjalnego Obwodu AKO Bielsk Podlaski.
Kontrowersje edytuj
W 2017 roku z inicjatywy środowisk narodowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej, decyzją radnych rady gminy Narewka usunięto dotychczasowego patrona szkoły podstawowej którym był Wołkowycki[3]. Według ustaleń białostockiego oddziału IPN Wołkowycki był autorem donosu do Gestapo z 1943, w wyniku którego aresztowano i zabito Eugenię Siedzik, matkę Danuty Siedzikówny ps. „Inka”. Zdaniem białoruskich działaczy i historyków[4] pomawianie Wołkowyckiego o kolaborację i działalność komunistyczną jest częścią walki o zmianę patrona szkoły w Narewce, którym po Wołkowyckim miałaby zostać "Inka". Zdaniem białoruskiego historyka, prof. Olega Łatyszonka z Białoruskiego Towarzystwa Historycznego w przekonaniu tamtejszych Białorusinów Wołkowycki został zamordowany, ponieważ uczył języka białoruskiego. Nie mógł uczyć w międzywojennej Polsce, tworzył białoruskie szkolnictwo za okupacji co w oczach narodowych ambicji poakowskich organizacji zbrojnych mogło być odczytane wrogo. Aleksander Wołkowycki mimo działalności w kolaboracyjnym Komitecie białoruskim nie został po wyzwoleniu uznany przez władzę ludową za ideologicznego zdrajcę i stracony. Wręcz przeciwnie, mógł dalej uczyć. Zdaniem prof. Łatyszonka Wołkowycki zginął gdyż był przede wszystkim aktywnym Białorusinem krzewiącym białoruską oświatę[5]. Szkoła podstawowa w Narewce przyjęła imię Aleksandra Wołkowyckiego w 1968 roku.
Upamiętnienie edytuj
Aleksander Wołkowycki był patronem ulicy oraz Szkoły Podstawowej w Narewce w latach 1968-2017. Nazwa ulicy i patron szkoły zostały zmienione[1]. Nazwę ulicy zmieniono na Lipową[6].
W 2018 usunięto również tablicę umieszczoną na pomniku w centrum Narewki, na której widniało nazwisko Aleksandra Wołkowyckiego[7].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Pismo Mazowieckiego Stowarzyszenia Historycznego do Ministra Sprawiedliwości z 23 listopada 2013 r.. exploratorzy.pl. [dostęp 2016-09-20].
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945, Warszawa 1981, s. 32.
- ↑ Wołkowycki przestanie być patronem szkoły. Przez oskarżenia o kolaborację. polsatnews.pl. [dostęp 2020-03-03].
- ↑ Patron z przeszłością. bialystok.tvp.pl. [dostęp 2020-03-03].
- ↑ Czy Aleksander Wołkowycki to kontrowersyjny patron szkoły w Narewce? 23.11.2013. radio.bialystok.pl. [dostęp 2020-03-03].
- ↑ Uchwała nr XXIII/175/17 Rady Gminy Narewka z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie zmiany nazwy ulicy. [w:] Dz. Urz. Woj. Podlaskiego 2017.3240 [on-line]. [dostęp 2018-02-01].
- ↑ W Dubiczach Cerkiewnych zdemontowano pomnik żołnierzy Armii Czerwonej. [w:] Polskie Radio Białystok [on-line]. radio.bialystok.pl, 28 marca 2018. [dostęp 2018-06-15].