Błąd nirwany
Błąd nirwany[1] – jeden z błędów nieformalnych polegający na odnoszeniu zastanego stanu faktycznego do nierealistycznych i wyidealizowanych alternatyw[2]. Zjawisko to może nawiązywać do tendencji, gdzie dla każdego jednostkowego problemu zakładamy z góry istnienie rozwiązania idealnego. Pojęciem ściśle związanym z błędem nirwany jest „błąd perfekcyjnego rozwiązania”[1].
Po wykreowaniu fałszywej dychotomii przedstawiającej jedną z opcji jako niezaprzeczalnie korzystną (lecz naówczas opcja ta jest całkowicie niemożliwa do zrealizowania) osoba pogrążona w błędzie nirwany może skłonna być do atakowania w swojej argumentacji alternatywne propozycje działania powołując się na ich niedoskonałość w świetle zalet tej upragnionej. W obliczu tego błędu poznawczego faktyczny wybór nie zachodzi pomiędzy realnie dostępnymi rozwiązaniami; jest to raczej wybór pomiędzy jednym realnie osiągalnym rozwiązaniem a innym, które jest nierealistyczne, ale pod pewnymi względami mogące okazać się tym „lepszym” rozwiązaniem.
Historia edytuj
Temat ten był poruszony już w dziele Woltera pod tytułem La Bégueule (1772), gdzie przeczytać można następującą sentencję: Le mieux est l’ennemi du bien. Tłumaczy się to jako „Doskonałe jest wrogiem dobrego”[a], lecz nie definiował tu owego zjawiska nazwą własną.
Za pomysłodawcę „błędu nirwany” uważa się Harolda Demsetza, który pojęcie to zdefiniował w 1969 roku[3][4] w następujących słowach:
Ów punkt widzenia przenikający obecną politykę ekonomiczną w sposób wymowny przedstawia podejmowanie właściwego wyboru jako to pomiędzy wariantami „idealnymi” oraz już istniejącymi, lecz niedoskonałymi rozwiązaniami systemowymi. Owe nirwanowe podejście do problemu znacząco się różni od podejścia instytucji porównywalnych, w których za właściwy wybór przyjmujemy ten pomiędzy realnymi i jednocześnie już istniejącymi alternatywami.
Błąd perfekcyjnego rozwiązania edytuj
Błąd perfekcyjnego rozwiązania jest pokrewnym błędem nieformalnym, który występuje, gdy w argumentacji skłaniamy się ku wierze w istnienie rozwiązania doskonałego lub gdy dyskwalifikujemy aktualnie dostępne rozwiązanie twierdząc, iż niektóre aspekty rozwiązywanego problemu nadal będą istnieć po wdrożeniu tego rozwiązania[5].
Jest to przykład myślenia czarno-białego, w którym osoba dopuszczająca się go błędnie upatruje złożonych i wzajemnych oddziaływań pomiędzy elementami składowymi zastanej sytuacji lub elementami samego problemu; w związku z czym w sposób bezpodstawny upraszcza złożoność całego problemu i sprowadza go do kilku zero-jedynkowych skrajności.
Wpływ błędu nirwany na efektywność pracy edytuj
Nieskuteczność finalizowania inicjatyw edytuj
Świadomość istnienia zjawiska zwanego błędem nirwany jest kluczowa dla optymalizacji pracy oraz zwiększania jej efektywności. Ponieważ w wielu sytuacjach dysponujemy ograniczonymi zasobami (np. czasowymi, finansowymi, materiałowymi, kadrowymi, poznawczymi) przeznaczonymi do zrealizowania jakiegoś zadania, zrealizowanie go w sposób wszechstronnie idealny okazuje się niemożliwe. Z tego powodu błąd nirwany stanowi odwieczny problem perfekcjonistów, gdyż uciekają się do utopijnego schematu:
- Nie zrobię tego, tak jak radzą mi oportuniści, bo na pewno da się to zrobić lepiej.
- w efekcie...
- Zapewne nie zrobię tego wcale.
Nieadekwatna eksploatacja zasobów edytuj
Z drugiej strony błąd nirwany nie musi prowadzić do rezygnacji z działania. Może jednak podświadomie zmuszać do poświęcania niewspółmiernie dużych środków, aby za wszelką cenę osiągnąć efekt idealny. W takiej sytuacji wielokrotne przystępowanie do inicjatywy generuje produkt o jakości wystarczająco dobrej z punktu widzenia oportunisty (gotowego tenże produkt zaakceptować). Ponieważ jednak każdy kolejny produkt pracy jest nie w pełni idealny, perfekcjonistyczny wykonawca każdorazowo go odrzuca, tym samym marnotrawiąc przydzielone środki.
Uwagi edytuj
- ↑ Angielski odpowiednik: perfect is the enemy of the good.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Artur Król, Sztuka Dyskusji: Triki retoryczne, cz. 4 [online], 22 listopada 2015.
- ↑ a b Harold Demsetz. Information and Efficiency: Another Viewpoint. „The Journal of Law & Economics”. 12 (1), s. 1-22, 1969. JSTOR 724977. S2CID 222327886. DOI: 10.1086/466657. (ang.).
- ↑ Peter T. Leeson: Anarchy unbound, or: why self-governance works better than you think. Cato Institute, 2007-08-06. [dostęp 2009-07-01]. (ang.).
- ↑ Daniel Shapiro: Is the welfare state justified?. New York: Cambridge University Press, 2007, s. 4. ISBN 978-0-521-86065-9.
- ↑ Logical Fallacies. Illinois State University. [dostęp 2020-12-14]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- M Neil Browne, Stuart M Keeley: Asking the right questions: a guide to critical thinking. Wyd. 7th. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall, 2004. ISBN 978-0-13-182993-0. OCLC 50813342. (ang.).