Banalizm

Banalizm – termin Pawła Dunin-Wąsowicza, oznaczający nurt w literaturze polskiej przejawiający się celowym pisaniem tekstów nieinteresujących w sposób nudny. Twórca terminu dodał to hasło do tytułu polskiego tłumaczenia pracy Michaela Fleischera Overground: cechy charakterystyczne – tendencje – prądy. Niemiecki badacz zajął się w niej literaturą tzw. trzeciego obiegu, czyli art-zinów z lat 80. i 90. W analizowanych utworach dostrzegł pewne awangardowe działanie formalne, które nazwał "metodą zerową", czyli budowanie napięcia, które nie zostaje rozładowane przez puentę, ale trywializowane. Jako przykład można przytoczyć krótki utwór Dariusza Brzóski-Brzóskiewicza pt. PORTRET WŁASNY (BOGDAN):

Ojciec był galwanizerem. Bogdan od dzieciństwa interesował się astronomią. W szkole uczył się średnio, na tyle jednak dobrze, że wcale się nie wysilając miał czwórkę z matematyki, fizyki i chemii, z reszty miał trójki. I ten to właśnie człowiek pod koniec szkoły podstawowej mówi do mnie, że idzie do szkoły przyzakładowej. Byłem prawie zszokowany, facet wiedza prawie uniwersytecka z astronomii idzie do szkoły przyzakładowej zamiast do liceum czy technikum. Dalsze dzieje Bogdana to jego dalszy upadek. Ledwo kończy przyzakładową i zaczyna pracować jako elektryk w zakładzie, w którym miał praktykę. Po kilku latach ma swoją dziewczynę. Żeni się z fryzjerką. Mają dzieci.

Przemysław Czapliński uznał, że paradoks banalizmu polegałby na tym, że znakiem autentyczności czyni on nieomal dokładnie to samo, co dla artystów modernistycznych było znakiem fałszu – formy pospolitości w życiu, w na co dzień przeżywanej i używanej kulturze. Banalizm najprościej określić można jako pisanie w nudny sposób o nudzie życia. W latach 80. i 90. tego typu literackie praktyki były reakcją na silną presję pisania zaangażowanego. Na szacunek zasługiwały bowiem wówczas teksty niemal wyłącznie na modłę herbertowską. W młodych odezwała się więc potrzeba mówienia o sprawach zwykłych, prowokacyjnie nieistotnych dla Narodu, ważnych jednak dla autora jako człowieka. To z tych nastrojów wyłonił się Brulion. Artziny wyrażały podobne potrzeby. Na dalszym etapie rozwoju (tj. w sytuacji uzyskania już demokracji i wszelkich wiążących się z nią konsekwencji) banalizm stał się wyrazem odczuć autorów związanych z nową presją, tym razem presją rynku. Utwory pisane z myślą o sukcesie komercyjnym muszą być atrakcyjne zarówno pod względem formalnym, jak i tematycznym, wybór "metody zerowej", ostentacyjnego niestarania się o sympatię czy choćby uwagę czytelnika sprawia wrażenie artystycznej nonszalancji.

Banalizm w prozie reprezentują głównie dzieła mało znanych autorów z kręgu "Lampy i Iskry Bożej" (Obsesyjny motyw babiego lata Marcina Wrońskiego, Rewelaja Pawła Dunin-Wąsowicza, Exkluziw Sławomira Burszewskiego, Chłopaki nie płaczą Krzysztofa Vargi i in.). Obecny także w prozie Piotra Cegiełki (Sandacz w bursztynie), Łukasza Gorczycy i Adama Wiedemanna (Sęk pies brew, Wszędobylstwo porządku).

W sztukach wizualnych termin ten (zdefiniowany przez krytyków pisma "Raster", Łukasza Gorczycę i Michała Kaczyńskiego, z przedrostkiem "pop-" (dodanym w wyniku dyskusji w ramach Projektu Wzgórza przez Romana Dziadkiewicza) (popbanalizm) jest stosowany na określenie sztuki młodych artystów – debiutujących około 2000 roku.

Bibliografia

P. Czapliński, P. Śliwiński, „Literatura polska 1976 – 1998”, Kraków 1999, s. 333–335
K. Dunin, „Wspak od wysp Miłosza”, „Twórczość” 1998 nr 4, s. 119.
P. Dunin-Wąsowicz, „Archiwalia banalizmu”, „Lampa” 2002 nr 2
P. Dunin-Wąsowicz, „O czystości pojęcia banalizmu” [w:] „Oko smoka. Literatura tzw. pokolenia bruLionu wobec rzeczywistości III RP”, Warszawa 2005
M. Fleischer, „Overground: cechy charakterystyczne – tendencje – prądy” w: „Xerofuria. Antologia-katalog. III warszawski Art Zine Show, 20 maja 1995”, Warszawa 1995
Ł. Gorczyca, „Popsuta literatura”, „Raster” 1998 nr 6, s. 72–75
J. Klejnocki, „Ach jak wielki jest ten palec”, „Polityka” nr 39, 1996
J. Klejnocki, „Jedyny podmiot zdarzeń: ja”, „Nowy nurt” 1996 nr 8
Z. Kopeć, „Między banałem a eposem” [w:] „Literatura polska 1990 – 2000” pod red. T. Cieślaka i K. Pietrycha, tom 2
M. Lachman, „Banał – artystyczny knebel czy drogowskaz? O prozie lat 90 – tych” [w:] „Literatura polska 1990–2000” pod red. T. Cieślaka i K. Pietrycha, tom 2
D. Nowacki – „Banalizm jest dobry na wszystko” [w:] „Zawód czytelnik”, Kraków 1993
G. Planeta, „Banalizm, czyli honorowe wyjście z sytuacji”, Fronda 1995, nr 4-5

Sztuka

J.Z. [Joanna Zielińska], E.T. [Ewa Małgorzata Tatar], „Grupa Ładnie (Słynna Grupa Ładnie)”, w: „Tekstylia bis”, red. Piotr Marecki, Kraków 2006;
„POPelita. Nowa klasa polskiej sztuki”, kat. wyst. Bunkier Sztuki, Kraków 2001;
Magdalena Drągowska, „Historia Grupy Ładnie”, w: tejże, Dominik Kuryłek, Ewa Małgorzata Tatar, „Krótka historia Grupy Ładnie”, Kraków 2008.

Banalizm

Bibliografia

Sztuka

Linki zewnętrzne