Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana „Koło”

Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana NSZ „Koło”, zwana też Grupą „Koło” – oddział bojowy Narodowych Sił Zbrojnych, działający w okupowanej Warszawie.

Historia

Brygada powstała 1 marca 1944 r. w wyniku przekształcenia Centrum Wyszkolenia Piechoty NSZ. Początkowo nosiła nazwę I Brygady Zmotoryzowanej przy Kwaterze Głównej NSZ. 1 sierpnia na kwaterach alarmowych zjawiło się ok. 30% stanów - 400 żołnierzy. Oddział podporządkował się ppłk. Stanisławowi Jaszczukiewiczowi ps. "Kuba". W tym czasie, wskutek napływu ochotników, stan brygady zwiększył się trzykrotnie.

Brygada uczestniczyła w powstaniu warszawskim na Starym Mieście. Z uwagi na brak uzbrojenia stanowiła odwód Grupy "Północ". Uzbrojeni żołnierze byli włączani do poszczególnych oddziałów m.in. do batalionu "Gozdawa" włączono oddział Legii Akademickiej jako 2 kompanię. Oddział dywizjonu artylerii zmotoryzowanej "Młot" walczył w szeregach zgrupowania "Róg". Z nieuzbrojonych żołnierzy zorganizowano kompanie robocze służące do gaszenia pożarów, ratowania zasypanych i transportu. Brygada zorganizowała również dużą pracownię rusznikarską (kierowana przez ppor. Stefana Hlibowickiego ps. "Nowosielski") dla walczących oddziałów,oraz trzy szpitale powstańcze na ok. 200 łóżek. W walkach na Starym Mieście zginęło 128 żołnierzy brygady, zaś prawie 500 zostało rannych lub uznano ich za zaginionych.

Po ewakuacji ze Starego Miasta do Śródmieścia w nocy 31 sierpnia przeszedł oddział "Młot" w składzie ok. 20 żołnierzy. W Śródmieściu oddział pełnił funkcje porządkowe i pomocnicze. Do Śródmieścia przedostała się również kompania Legii Akademickiej walcząca w składzie batalionu "Gozdawa". 6 września oddział został przekształcony w batalion w składzie dwóch kompanii:

• 1 kompania - dowódca por. Witold Łyżwiński ps. "Maciejewski",
• 2 kompania - dowódca por. Drozdowski.

Kompanie obsadzały stanowiska w rejonie ulic Wareckiej, Górskiego, Widok i Chmielnej.

Brygada została formalnie rozwiązana 29 września 1944 r. W Śródmieściu funkcjonowała jako Grupa "Koło".

Ordre de Bataille

• Dowódca – ppłk Zygmunt Reliszko ps. "Bolesław Kołodziejski", były komendant Kwatery Głównej KG NSZ,
• zastępca dowódcy – ppłk Jan Moraczewski ps. "Król",
• kwatermistrz – kpt. Feliks Zbieranowski ps. "Pac",
• 1 Pułk rozpoznawczy (w składzie trzech dywizjonów) – dowódca mjr Ferdynand Silny ps. "Grad", "Baczyński", zastępca – mjr Józef Blajer ps. "Reda", (ok. 600 żołnierzy).
  • I Dywizjon zmotoryzowany – brak danych,
  • II Dywizjon zmotoryzowany – kpt. NN ps. "Smok",
  • III Dywizjon zmotoryzowany – por. Witold Sapiecha ps. "Lis",
• Batalion Legii Akademickiej - dowódca kpt. Michał Kisieliński ps. "Modrzew" (ok. 230 żołnierzy),
• Dywizjon artylerii zmotoryzowanej "Młot" – mjr Bolesław Woźniak ps. "Walczyński", zastępca – kpt. Władysław Sroczyński-Karpiński (ok. 80 żołnierzy),
• kompania sanitarna (ok. 45 żołnierzy),
• kompania saperów (ok. 60 żołnierzy).
• kompania Pomocniczej Służby Kobiet (ok. 80 kobiet),
• pluton żandarmerii (ok. 30 żołnierzy),
• pluton łączności (ok. 30 żołnierzy).
• grupa techniczna (ok. 30 żołnierzy).

Bibliografia

• Rozwadowski P. (pod red.), Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, T. I, Warszawa 2005. ISBN 83-11-09261-3.