Cmentarz wojskowy w Brodnicy

Cmentarz wojskowy w Brodnicy – zamknięty cmentarz wojskowy z grobami żołnierzy niemieckich, polskich i rosyjskich.

Cmentarz wojskowy w Brodnicy

kaplica
Państwo	Polska
Miejscowość	Brodnica
Adres	ul. Świerkowa
Wyznanie	cmentarz ekumeniczny
Stan cmentarza	zamknięty
Powierzchnia cmentarza	0,27 ha
Liczba pochówków	400-450 (prawdopodobnie)
Liczba kwater cmentarnych	III (Niemiecka/Polska/Sowiecka)
Data otwarcia	1914
Data ostatniego pochówku	1946
Zarządca	Miasto Brodnica
Architekt	inż. arch. Kazimierz Ulatowski
Położenie na mapie Brodnicy Cmentarz wojskowy w Brodnicy
Położenie na mapie Polski Cmentarz wojskowy w Brodnicy
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Cmentarz wojskowy w Brodnicy
Położenie na mapie powiatu brodnickiego Cmentarz wojskowy w Brodnicy
53°15′44,07″N 19°24′42,75″E

Historia

Cmentarz założony w 1914 przez władze niemieckie podczas trwania I wojny światowej jako cmentarz wojskowy. Chowano na nim żołnierzy niemieckich od końca listopada 1914 roku.

W 1920 r. założono polską część cmentarza po bitwie pod Brodnicą. Pochowano tu także 9 czerwonoarmistów, poległych w walkach o miasto 18 sierpnia 1920.

Obecny stan nekropolia zawdzięcza przedwojennemu burmistrzowi miasta Brodnica Mieczysławowi Jerzykiewiczowi, którego staraniem na cmentarzu wybudowano kaplicę w formie pomnika. Autorem jej projektu był inż. architekt Kazimierz Ulatowski. Prace budowlane wykonywane były pod nadzorem Władysława Kasprowskiego.

Kamień węgielny poświęcono 22 czerwca 1924 r. w obecności prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego, który w tym czasie gościł w Brodnicy z okazji wręczenia sztandaru dla 67 pułku piechoty.

Uroczystego otwarcia cmentarza wojskowego po przebudowie dokonano w siódmą rocznicę bitwy pod Brodnicą 18 sierpnia 1927 roku. W uroczystości odsłonięcia kaplicy-pomnika brali udział dwaj żyjący uczestnicy bitwy: pułkownik Witold Aleksandrowicz i hrabia Ignacy Mielżyński (obaj dowodzili wojskami polskimi podczas bitwy pod Brodnicą), oraz wojewoda pomorski Stanisław Młodzianowski.

Tablice pamiątkowe zawieszone we wnętrzu kaplicy

Kaplica-pomnik od frontu ma cztery kolumny, przed którymi spoczywają dwa lwy symbolizujące męstwo, które zostały wykute przez bydgoskiego mistrza dłuta Bronisława Kłobuckiego. Nad wejściem umieszczono medalion z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej autorstwa Stanisława Jagmina. Szczyt kaplicy zwieńczony został metalowym krzyżem. W kaplicy są dwie marmurowe (pierwotnie spiżowe) tablice z nazwiskami poległych oraz pamiątkowym napisem: Ku czci spoczywających na tym cmentarzu obrońców zagrożonej Ojczyzny i oswobodzicieli naszego miasta, poległych podczas inwazji bolszewickiej w dniu 18 sierpnia 1920r. wdzięczna Brodnica. W środku kaplicy pomiędzy tablicami płk. Aleksandrowicz w czasie odsłonięcia zawiesił zdjęty z piersi swój Krzyż „Virtuti Military” klasy V, by w ten sposób uczcić pamięć swych poległych podwładnych.

W 1943 roku podczas trwania II wojny światowej została założona trzecia część nekropolii, na której pochowano żołnierzy niemieckich, którzy zmarli w szpitalach polowych na terenie Brodnicy, bądź w pociągach sanitarnym podczas powrotu z frontu wschodniego oraz poległych 21 stycznia 1945 r. w walkach o Brodnicę z nacierającą Armią Czerwoną. Zostali tu pochowani również czerwonoarmiści polegli tego dnia ww. bitwie (znane są nazwiska 137 czerwonoarmistów). Na tej części cmentarza wzniesiono także pamiątkowy obelisk.

Ostatnimi osobami pochowanymi na cmentarzu wojskowym są dwaj funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa, którzy zginęli 9 kwietnia 1946 r., w walce z tak zwanym przez komunistów reakcyjnym podziemiem.

Kwatery

Cmentarz wojskowy w Brodnicy co do zasady podzielony jest na III kwatery;

Cmentarz wojskowy w Brodnicy

Aleja główna cmentarza z widokiem na kaplicę

Płyta pamiątkowa z nazwiskami poległych w bitwie pod Brodnicą żołnierzy polskich z 1920 roku

Płyta pamiątkowa upamiętniająca żołnierzy niemieckich z czasów I wojny światowej

Pomnik ku czci poległych żołnierzy Armii Czerwonej w walkach o Brodnicę w 1945 roku

Płyta pamiątkowa upamiętniająca pomordowanych obywateli powiatu brodnickiego w 1939 roku przez Niemców

Płyta pamiątkowa upamiętniająca ofiary terroru hitlerowskiego, jeńców obozu pracy zlokalizowanego w Brodnicy koło jeziora Niskie Brodno w latach 1942-1945

• Niemiecką:
  • I – groby 7 żołnierzy niemieckich pochowanych 15 listopada 1914.
  • II-IV – groby 25 lub większej liczby żołnierzy niemieckich rannych na froncie wschodnim a zmarłych w szpitalu polowym w Brodnicy (1914-1915) oraz kilku bolszewików.
• Polską:
  • V-XI – miejsca spoczynku 31 polskich żołnierzy poległych 18 sierpnia 1920 roku podczas bitwy pod Brodnicą.
  • 1-5 – nagrobki imienne żołnierzy polskich i funkcjonariuszy UB zmarłych i poległych w latach 1934-1946.
• Sowiecką:
  • XIV-XV – nagrobki na mogiłach żołnierzy sowieckich poległych w walkach o Brodnicę w 1945 roku (336 żołnierzy).
  • 5. – pomnik ku czci poległych żołnierzy Armii Czerwonej.

Zobacz też

• Bitwa pod Brodnicą (1920)
• Cmentarz parafialny w Brodnicy (otwarty)
• Cmentarz komunalny w Brodnicy (otwarty)
• Cmentarz ewangelicki w Brodnicy na ul. Sądowej (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki w Brodnicy na ul. Karbowskiej (zamknięty)

Bibliografia

• Cmentarz wojskowy. [dostęp 2017-01-31].
• Cmentarz Wojskowy w Lasku Miejskim/Zdjęcia. [dostęp 2017-01-31].
• Bitwa polsko-sowiecka pod Brodnicą. [dostęp 2017-01-31].
• Zwycięstwo pod Brodnicą. [dostęp 2017-01-31].