Wikipedia

Deniz Gezmiş

Deniz Gezmiş (ur. 27 lutego 1947 w Ayaş(inne języki), zm. 6 maja 1972 w Ankarze) – turecki działacz polityczny, rewolucjonista, jeden z założycieli Ludowo-Wyzwoleńczej Armii Turcji (THKO)[1]. Określany jest niekiedy „tureckim Che Guevarą”[2].

Deniz Gezmiş
Data i miejsce urodzenia

27 lutego 1947
Ayaş

Data i miejsce śmierci

6 maja 1972
Ankara

Przyczyna śmierci

powieszenie

Miejsce spoczynku

Cmentarz Karşıyaka

Narodowość

turecka

Multimedia w Wikimedia Commons
Grób Deniza Gezmişa

Życiorys

edytuj

Ojciec Gezmişa, był inspektorem edukacji podstawowej i działaczem związkowym oraz nauczycielem szkoły podstawowej[3]. Kształcił się w różnych miastach Turcji. Większość dzieciństwa spędził w Sivas, gdzie dorastał jego ojciec. Ukończył szkołę średnią w Stambule, gdzie po raz pierwszy zetknął się z lewicowymi ideami[2].

Gezmiş twierdził, że czasopismo „Yön” miało bardzo znaczący wpływ na jego poglądy[4]. Po wstąpieniu do Partii Pracujących Turcji (TİP) studiował prawo na Uniwersytecie Stambulskim w 1966. Latem 1968 wraz z około 15 innymi studentami założył Rewolucyjny Związek Studentów (tur. Devrimci Öğrenci Birliği, DÖB)[5].

Gezmiş stawał się coraz bardziej aktywny politycznie, w styczniu 1966 założył Rewolucyjną Organizację Prawników (tur. Devrimci Hukukçular Kuruluşu, DHK)[6] i brał udział w zorganizowanej przez studentów okupacji Uniwersytetu Stambulskiego w czerwcu 1968[5]. Po tym, jak okupacja została siłą stłumiona, stanął na czele protestów przeciwko przybyciu do Stambułu 6. Floty Stanów Zjednoczonych. 17 lipca 1968 kilku żołnierzy amerykańskich zostało wówczas rannych i zepchniętych do morza. Gezmişa aresztowano 30 lipca 1968 za udział w tych wydarzenia, ale zwolniono 20 października tego samego roku[7].

Gezmiş został ranny podczas protestów na Uniwersytecie Stambulskim, który został potem tymczasowo zamknięty. Chociaż mężczyzna przebywał pod obserwacją, uciekł ze szpitala i udał się do obozów Organizacji Wyzwolenia Palestyny w Jordanii, aby przejść szkolenie partyzanckie[8]. W 1969 przewodził grupie studentów, którzy „gwałtownie przerwali” wykład, jaki miał na Uniwersytecie Stambulskim wygłosić amerykański naukowiec Daniel Lerner[9].

W latach 60. Gezmiş natknął się na niesławnego amerykańskiego szpiega CIA Aldricha Amesa. Podczas poszukiwań informacji na temat wywiadu radzieckiego Ames zwerbował jednego ze współlokatorów Gezmişa, który przekazał mu informacje o członkostwie i działalności Rewolucyjnej Federacji Młodzieży Turcji (DEV-GENÇ), marksistowskiej grupy młodzieżowej[10].

4 marca 1971 Gezmiş i inni członkowie Ludowo-Wyzwoleńczej Armii Turcji (THKO) porwali czterech amerykańskich żołnierzy z TUSLOG/The United States Logistics Group z siedzibą w Balgat w Ankarze[11]. Trzech młodych mężczyzn dostarczyło agencji prasowej notatkę potwierdzającą autorstwo THKO wraz z dowodem osobistym żołnierzy, żądając okupu do godziny 18:00. Ponieważ kierowca THKO został schwytany, druga notatka dostarczona do tureckiej agencji prasowej wydłużyła termin o 12 godzin, tym razem żadająca uwolnienia kierowcy[12]. Po zwolnieniu zakładników Gezmiş oraz Yusuf Aslan zostali schwytani żywcem w Sivas[13] po zbrojnym starciu z funkcjonariuszami organów ścigania[14]. Następnie Gezmiş został przewieziony do Ankary i przedstawiony opinii publicznej[15].

Proces i egzekucja

edytuj

9 październka 1971 Gezmiş, razem z Hüseyinem İnanem i Yusufem Aslanem zostali skazani na karę śmierci[16].

Próbując powstrzymać egzekucję, 11 bojowników Partii i Frontu Wyzwolenia Turków i Ludowej Armii Wyzwolenia Turcji, wśród nich Ertuğrul Kürkçü i Mahir Çayan, porwało trzech techników. Zakładników zabrano do Kizildere, gdzie zostali otoczeni przez siły zbrojne 30 marca 1972. Wszyscy w grupie, łącznie z zakładnikami, z wyjątkiem Ertuğrula Kürkçü, zginęli w strzelaninie[17]. Inne działania mające na celu uchylenie wyroku to manifestacje przed Wielkim Zgromadzeniem Narodowym Turcji i kampania podpisów zainicjowana przez Yaşara Kemala i innych tureckich intelektualistów[18].

3 maja prezydent Cevdet Sunay podpisał decyzję o egzekucji Gezmişa. Został on stracony przez powieszenie 6 maja 1972 w więzieniu centralnym w Ankarze wraz z Hüseyinem İnanem i Yusufem Aslanem[18].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Middle East/North Africa/Persian Gulf Region [online], faculty.uca.edu, 7 stycznia 2009 [dostęp 2024-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2009-01-07] (ang.).
  2. ↑ a b Deniz Gezmiş ve arkadaşları: Türkiye’nin Che Guevara’ları [online], gercekgazetesi.net, 6 grudnia 2010 [dostęp 2024-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2010-12-06] (tur.).
  3. ↑ Deniz Gezmiş'in babası öldü [online], milliyet.com.tr [dostęp 2024-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-18] (tur.).
  4. ↑ Haydar Seçkin Çelik, Resurgence of the Cold War state of mind: the debate on constitutional tolerance of socialism vis-à-vis the emerging left in Turkey (1967–1971), „Cold War History”, 22 (4), 2022, s. 499–520, DOI: 10.1080/14682745.2022.2100354, ISSN 1468-2745 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
  5. ↑ a b Özgür Mutlu Ulus, The Army and the Radical Left in Turkey: Military Coups, Socialist Revolution and Kemalism, I.B.Tauris, 2011, s. 108–110, ISBN 978-1848854840.
  6. ↑ Reuben Silverman, Turkey’s Ever Present Past: Stories From Turkish Republican History, Libra, 2015, s. 97, ISBN 978-6059022477.
  7. ↑ Bulent Gokay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991: Soviet Foreign Policy, Turkey and Communism, Routledge, s. 92, ISBN 978-0415348492.
  8. ↑ Atilla Yayla, Terrorism in Turkey, „SBF Dergisi”, 44 (3), Ankara University, 1989, s. 249–262, ISSN 0378-2921 [zarchiwizowane z adresu 2008-10-30].
  9. ↑ Begüm Adalet, Hotels and highways. The construction of modernization theory in Cold War Turkey | WorldCat.org, Stanford University Press, 2018 (Stanford studies in Middle Eastern and Islamic societies and cultures), s. 83, ISBN 978-1-5036-0555-8 [dostęp 2024-07-25].
  10. ↑ Savas Suzal, Dışişlerinde CIAKöstebeği [online], arsiv.sabah.com.tr, 2 marca 1997 [dostęp 2024-07-25] (tur.).
  11. ↑ Vanderbilt Television News Archive, tvnews.vanderbilt.edu, 1971 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
  12. ↑ 4 U.S. Airmen Kidnapped By Extremists in Turkey, „The New York Times”, nytimes.com, 5 marca 1971, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
  13. ↑ 2 Arrested in Kidnapping, „The New York Times”, nytimes.com, 17 marca 1971, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
  14. ↑ Şarkışla’ya Düşürmesin Allah Sevdiği Kulunu...O Gece Yaşananlar [online], metehanakbulut.com, 4 marca 2022 [dostęp 2024-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-04] (ang.).
  15. ↑ Unseen photos of revolutionary student leader revealed after 50 years – Türkiye News [online], hurriyetdailynews.com, 12 lutego 2021 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
  16. ↑ Cimen Gunay-Erkol, Broken Masculinities: Solitude, Alienation, and Frustration in Turkish Literature after 1970, Central European University Press, 10 października 2016, s. 221, ISBN 978-615-5225-25-3 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
  17. ↑ Kızıldere Katliamı [online], bianet.org, 2007 [dostęp 2024-07-25] (tur.).
  18. ↑ a b Semra Çelebi, 1971-1972: Last Days of Young Revolutionaries before Execution [online], bianet.org, 2009 [dostęp 2024-07-25] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Deniz_Gezmiş&oldid=74408721”