Heurystyka dostępności
Heurystyka dostępności (ang. availability heuristic) – uproszczona metoda wnioskowania polegająca na przypisywaniu większego prawdopodobieństwa zdarzeniom, które łatwiej przywołać do świadomości i są bardziej nacechowane emocjonalnie. Metoda ta jest jedną z heurystyk wydawania sądów opisanych przez Amosa Tversky'ego i Daniela Kahnemana, prowadzących do błędów poznawczych[1].
Przykładowo osoby, które padły ofiarą kradzieży, przeceniają wystąpienie takiego zdarzenia w przyszłości. Częstotliwość wypadków lotniczych jest uznawana za znacznie wyższą zaraz po każdym takim wypadku. Podobnie ludzie często obawiają się bardzo rzadkich przyczyn śmierci, jeśli są one dramatyczne: atak rekina, zamach terrorystyczny itp[2].
Badania
edytujIstnienie heurystyki dostępności zostało eksperymentalnie potwierdzone i zinterpretowane w badaniach:
- Jednej grupie studentów pokazano listę nazwisk składającą się z 19 nazwisk sławnych mężczyzn (na przykład Woody Allen, George W. Bush, Tony Blair) i z 20 nazwisk mniej sławnych kobiet (Elizabeth Dole, Lara Holmes, Vivien Cosby), a drugiej grupie listę składającą się z 19 nazwisk sławnych kobiet i 20 nazwisk mniej sławnych mężczyzn. Następnie zasłonięto nazwiska i poproszono o wypisanie zapamiętanych nazwisk. Tylko 15% osób badanych wypisało więcej nazwisk mniej znanych osób. W innym wariancie tego badania proszono o oszacowanie ilości kobiet i mężczyzn znajdujących się na liście. Ponad 80% badanych wskazało na tę płeć, do której dopasowano sławniejsze postaci, pomimo że było ich na liście mniej.
- Pięciu różnym grupom pokazano jedną z liter angielskiego alfabetu (K, L, N, R lub V) i poproszono osoby badane o oszacowanie, czy w języku angielskim jest więcej słów, które zaczynają się na daną literę, czy też więcej słów jest takich, w których występuje ona na trzecim miejscu (polski przykład dla litery K: Kolano i zaKupy). Ponad 70% badanych stwierdziło, że więcej jest takich słów, gdzie te litery występują na początku, a w rzeczywistości słów, w których te litery występują na trzecim miejscu, jest prawie dwa razy więcej.
Wyniki obu eksperymentów pokazały, że osoby badane kierują się w swoich sądach dostępnością danych w umyśle. Łatwiej jest zauważyć, a potem sobie przypomnieć znane nazwiska, niż te mniej znane (pojawiają się często w TV, radiu, gazetach, jest do nich lepszy dostęp). Podobnie łatwiej przypomnieć sobie słowa zaczynające się na jakąś literę, niż takie, w których dana litera jest na którymś miejscu w słowie[3].
Wpływ heurystyki dostępności na błędy poznawcze
edytujWystępowanie niektórych błędów poznawczych tłumaczone jest przez aktywizację w umyśle heurystyki dostępności. Te błędy to:
- Błąd konfirmacji polegający na preferowaniu informacji, które potwierdzają wcześniejsze oczekiwania i hipotezy, niezależnie od tego, czy te informacje są prawdziwe[4].
- Efekt pewności wstecznej, czyli tendencja do oceniania przeszłych wydarzeń jako bardziej przewidywalnych, niż rzeczywiście były[5].
- Efekt subaddytywności polegający na ocenianiu prawdopodobieństwa całości jako mniejszego, niż prawdopodobieństwo poszczególnych części[6].
- Efekt świeżości polegający na silniejszym oddziaływaniu informacji, które nadeszły jako ostatnie (najświeższych), niż tych, które pojawiły się wcześniej[7].
- Egocentryzm atrybucyjny polegający na skłonności do przypisywania sobie większej odpowiedzialności za konsekwencje wspólnie wykonywanej pracy, niż skłonny jest to uznać postronny obserwator[8].
- Zależność magiczna – termin z zakresu teorii warunkowania sprawczego oznaczający taką relację między reakcją (zachowaniem) a wzmocnieniem (nagrodą), która nie istnieje w rzeczywistości, ale istnieje w przekonaniu organizmu (w języku potocznym używane zamiennie z pojęciem „zabobon”, „przesąd”)[9].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ D.Kahneman, P. Slovic, A. Tversky: Judgment under uncertainty: heuristics and biases. New York: Cambridge University Press, 1982. ISBN 0-521-24064-6. OCLC 7578020.
- ↑ J. S. Carroll. The effect of imagining an event on expectations for the event: An interpretation in terms of the availability heuristic. „Journal of Experimental Social Psychology”. 14 (1), s. 88-96, 1978. DOI: 10.1016/0022-1031(78)90062-8.
- ↑ A. Tversky, D. Kahneman. Availability: A heuristic for judging frequency and probability. „Cognitive Psychology”. 5 (2), s. 207–232, 1973. DOI: 10.1016/0010-0285(73)90033-9.
- ↑ S. Plous: The Psychology of Judgment and Decision Making. New York: McGraw-Hill, 1993, s. 233. OCLC 26931106.
- ↑ B. Fischhoff, R. Beyth. I knew it would happen: Remembered probabilities of once—future things. „Organizational Behavior and Human Performance”. 13 (1), s. 1–16, 1975. DOI: 10.1016/0030-5073(75)90002-1.
- ↑ C. R. Fox, J. Levav. Familiarity Bias and Belief Reversal in Relative Likelihood Judgment. „Organizational Behavior and Human Performance”. 82 (2), s. 268-292, 2000. DOI: 10.1006/obhd.2000.2898.
- ↑ T. Tyszka: Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 1999, s. 35. ISBN 83-85416-95-1. OCLC 749621473.
- ↑ J. Strelau (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. Warszawa: PWN, 2007, s. 65. ISBN 978-83-7489-084-7.
- ↑ P. G. Zimbardo, F.L. Ruch: Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. ISBN 83-01-04040-8.