Wikipedia

Jacek Nowak (immunogenetyk)

Jacek Nowak (ur. 1 grudnia 1959 we Włoszczowie) – profesor medycyny, immunogenetyk, diagnosta laboratoryjny. Specjalista laboratoryjnej hematologii medycznej i analityki klinicznej, europejski specjalista immunologii transplantacyjnej (European Specialist in Histocompatibility and Immunogenetics, ESHI), europejski specjalista medycyny laboratoryjnej (European Specialist in Laboratory Medicine), profesor doktor habilitowany nauk medycznych 1. Był członkiem dwóch pionierskich zespołów transplantacyjnych, tj. Zespołu ds. Przeszczepów Krwiotwórczych kierowanego przez profesora Wiesława W. Jędrzejczaka i zespołu transplantacyjnego kierowanego przez profesora Kazimierza Sułka, w których jako pierwszych w Polsce przeprowadzono allogeniczną transplantację szpiku w 1984 2, a także przeszczepienie autologiczne z komórek krwiotwórczych mobilizowanych z krwi obwodowej w 1985 3. Jest Prezesem Polskiego Towarzystwa Immunogenetycznego[1], w kadencji 2022-2026.

Życiorys

edytuj

Uzyskał maturę w I Liceum Ogólnokształcącym we Włoszczowie. W 1984 ukończył Wydział Farmaceutyczny Akademii Medycznej w Warszawie na kierunku analityka kliniczna. Tytuł zawodowy magistra farmacji uzyskał na podstawie pracy magisterskiej: Aktywność błonowych enzymów mitochondriów wątroby szczura w warunkach podwyższonej temperatury środowiska (Akademia Medyczna w Warszawie, promotor: prof. dr hab. Włodzimierz Bicz, promotor pomocniczy: dr. Maria Skonieczna). W 1992 uzyskał stopień doktora nauk medycznych na podstawie pracy: Czynniki reologicznych zmian krwinek czerwonych przechowywanych w różnych płynach konserwujących (Centralny Szpital Kliniczny Wojskowej Akademii Medycznej, promotor: prof. dr hab. n. med. Mirosław Kłos). W 2010 uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk medycznych na podstawie rozprawy: Polimorfizm genów i haplotypów głównego kompleksu zgodności tkankowej (MHC) w chłoniakach nieziarniczych (Instytut Hematologii i Transfuzjologii). 22 lutego 2021 r. Prezydent RP podpisał postanowienie o nadaniu mu tytułu profesora nauk medycznych. Odmówił odebrania nominacji profesorskiej w proteście przeciwko podpisaniu przez Prezydenta RP ustawy o komisji ds. zbadania rosyjskich wpływów w Polsce w latach 2007–2022, którą uważa za niekonstytucyjną i nacechowaną próbą utylitarnej promocji jednej ze stron sceny politycznej w okresie przedwyborczym.

Praca

edytuj
  • Instytut Hematologii i Transfuzjologii
    • Profesor, kierownik Zakładu Immunogenetyki
  • Uczelnia Łazarskiego w Warszawie
    • Zewnętrzny wykładowca
  • Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego
    • Zewnętrzny wykładowca
  • Warszawski Uniwersytet Medyczny
    • Zewnętrzny wykładowca

W latach 1984–1996 był kierownikiem Pracowni Biochemii i HLA oraz pełniącym obowiązki kierownika Pracowni Preparatyki Krwi w Zakładzie Transfuzjologii i Transplantologii Centralnego Szpitala Klinicznego Wojskowej Akademii Medycznej w Warszawie. W latach 1996–1999 pracował w firmie Bio-Merieux Polska jako specjalista immunodiagnostyki oraz kierownik produktu. Od roku 1999 pracuje w Instytucie Hematologii i Transfuzjologii, gdzie początkowo kierował Pracownią Zgodności Tkankowej i Rejestrem Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej, a od 2008 roku kieruje Zakładem Immunogenetyki.

W trakcie całej drogi naukowej zajmował się zagadnieniami związanymi z transplantologią komórek krwiotwórczych, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień immunologii transplantacyjnej, a w początkowym okresie również transfuzjologią, w tym skutecznością i bezpieczeństwem komórkowych preparatów krwiopochodnych oraz biochemią i reologią konserwowanych krwinek czerwonych.

Brał udział we wdrożeniu allogenicznych i autologicznych transplantacji szpiku w Polsce w zakresie doboru dawców rodzinnych i określania stopnia zgodności tkankowej[2][3]. Zajmował się również pobieraniem, przygotowywaniem, a w przypadku przeszczepów autologicznych również kriokonserwacją i oceną skuteczności, komórkowych preparatów szpiku i komórek macierzystych krwi obwodowej[3][4].

Badania w dziedzinie transfuzjologii

edytuj

W zakresie badań nad skutecznością kliniczną i bezpieczeństwem preparatów krwiopochodnych brał udział w badaniach przeciwciał anty-HLA i w określeniu etiopatogenezy zespołu TRALI[5] oraz w ocenie klinicznej i wdrażaniu w polskim krwiolecznictwie koncentratów czerwonokrwinkowych pozbawionych leukocytów drogą filtracji. W badaniach metabolizmu konserwowanych krwinek czerwonych celem badań było określenie wpływu składu płynów konserwujących i resuspendujących na własności biochemiczne, reologiczne i przeżywalność poprzetoczeniową krwinek czerwonych przechowywanych w temperaturze od +2 do +8 °C oraz optymalizacja składu tych płynów. Najistotniejszymi wynikami badań pracy doktorskiej było wykazanie silnej korelacji pomiędzy odkształcalnością konserwowanych krwinek czerwonych a poziomem związków bogatoenergetycznych, w tym ATP (adenozyno-5’-trójfosforan) wewnątrz krwinki czerwonej, w zależności od czasu przechowywania. Ocena różnych płynów resuspendujących w ramach pracy doktorskiej wykazała, że płynem, najlepiej minimalizującym niekorzystne zmiany krwinek czerwonych podczas ich przechowywania w temperaturze +4 °C był SAGM i ADSOL (AS-1). Płyny te są obecnie powszechnie stosowane w krajowym krwiolecznictwie. W ramach pracy doktorskiej wykazał również nadspodziewanie wysoką korelację stężenia uwolnionych jonów potasu (K+) z wewnątrzkrwinkowym ATP i odkształcalnością krwinek. Otrzymane wyniki sugerowały możliwość utrzymania wysokiej poprzetoczeniowej żywotności krwinek (wysokiego stężenia ATP) i jednocześnie wskazały na możliwość rozwiązania problemu obniżonego dostarczania tlenu do tkanek wskutek gwałtownego spadku stężenia 2,3-DPG i związanego z nim wzrostu powinowactwa Hb do tlenu w ciągu pierwszych 7 dni przechowywania koncentratów krwinek czerwonych.

Opracował metodę ilościowej oceny urazów krwinek czerwonych podczas zabiegu litotrypsji poprzez wyznaczenie indeksu wrażliwości osmotycznej (IWO) o wysokiej precyzji[6][1].

Badania związku HLA z chorobami

edytuj

W badaniach populacyjnych wykazał i określił siłę związku antygenów zgodności tkankowej (human leukocyte antigen, HLA) z takimi chorobami, jak: stwardnienie rozsiane[7], choroby atopowe[8][9], zmiany EKG w reumatoidalnym zapaleniu stawów[10][11][12], łuszczycą [2], przewlekłą poliklonalną limfocytozą z komórek B[13], nocną napadową hemoglobinurią[14][15], a we współpracy z European Narcolepsy Network (EU-NN) – narkolepsją z katapleksją [3] [4]. Wyjaśnił potencjalne przyczyny dominacji klonalnej komórek patologicznego klonu w nocnej napadowej hemoglobinurii [5][16][6].

Rejestr dawców szpiku

edytuj

W latach 1999–2010 zajmował się organizacją rejestru niespokrewnionych dawców szpiku, rekrutacją potencjalnych dawców i badaniami naukowymi w tym zakresie. Był jednym z założycieli Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej przy Instytucie Hematologii i Transfuzjologii i inicjatorem włączenia go do Światowej Bazy Dawców Szpiku – BMDW (Bone Marrow Donors Worldwide), a od roku 2010 przekazania do bazy Rejestru Potencjalnych Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej POLTRANSPLANT.

HLA w polskiej populacji

Opisał polską populację osób zdrowych w zakresie polimorfizmu i częstości alleli HLA oraz wewnętrznych sprzężeń genowych i dystansu genetyczny w stosunku do innych populacji[17][18]. Badania te umożliwiły aktualizację opisu polskiej populacji w zakresie cech głównego układu zgodności tkankowej na poziomie genetycznym metodami bezpośredniego sekwencjonowania genów o wysokiej rozdzielczości (next generation sequencing, NGS)[19].

Optymalizacja doboru dawców szpiku

edytuj

Pary KIR-HLA

edytuj

W szeregu projektów badawczych dotyczących harmonizacji doboru par dawca-biorca przeszczepu krwiotwórczych komórek macierzystych (Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, projekt N R13 0082 06, Narodowe Centrum Nauki, projekt N N402 351138) kierował koordynacją kierunku badań immunoglobulinopodobnych receptorów komórek NK (KIR, killer cell immunoglobulin-like receptors). W toku badań i analiz wykazał szereg istotnych prawidłowości dotyczących modelu regulacji komórek NK. Udowodnił istnienie czterostronnej regulacji równowagi czynnościowej komórek NK – oprócz bezpośredniego hamowania i aktywacji dodatkowo poprzez pozytywną i negatywną edukację komórek NK, odpowiednio przez pary hamujący KIR-HLA i aktywujący KIR-HLA[20][21][22]. W dalszych analizach w ramach projektów określił sposób przewidywania czy po transplantacji nastąpi nasilenie, utrzymanie bez zmian, czy też spadek skuteczności komórek NK dawcy w nadzorze nad wznową nowotworu hematologicznego[22].

Dobór szerokich haplotypów HLA

edytuj

W ramach wieloośrodkowego projektu N N402 351138, którym kierował, wykazał, że niezgodność szerokich haplotypów MHC wyznaczonych na podstawie alleli HLA ma znacznie silniejszy niekorzystny wpływ na wystąpienie ostrej i przewlekłej choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (graft versus host disease, GvHD) i śmiertelność biorców zależną od przeszczepu niż niezgodność samych tylko alleli HLA[23]. Opracował algorytm dyskwalifikacji potencjalnych dawców z niekorzystną niezgodnością dwóch szerokich haplotypów HLA w toku procedury doboru niespokrewnionego dawcy szpiku.

Oprogramowanie

edytuj

Był pomysłodawcą i koordynatorem przygotowania oprogramowania komputerowego w kilku zastosowaniach:

  • Program IWO v. 1.0,
  • Program ML-EM-HW v. 5.2
  • Arkusz kalkulacyjny iKIR:HLA pai ring
  • Oprogramowanie PHASE_KEY v.1.0

Program IWO v. 1.0, służy do wyliczania indeksu wrażliwości osmotycznej erytrocytów. Znalazł zastosowanie podczas oceny uszkodzeń krwinek czerwonych przez falę uderzeniową w czasie zabiegu litotrypsji złogów nerkowych oraz do oceny stanu krwinek czerwonych przechowywanych w różnych płynach konserwujących. Program ML-EM-HW v. 5.2 służy do wyznaczania częstości oraz sprzężeń alleli HLA w haplotypach na podstawie iteracyjnie połączonych algorytmów: maximum likelihood, expectation maximization i równowagi Hardy-Weinberga. Znalazł zastosowanie podczas populacyjnej analizy danych rejestru niespokrewnionych dawców szpiku. Arkusz kalkulacyjny iKIR:HLA pairing znalazł zastosowanie do automatycznego wyznaczania zmiany poziomu licencjonowania komórek NK dawcy w środowisku HLA biorcy. Arkusz jest stosowany rutynowo w Pracowni Doboru Dawców Komórek Krwiotwórczych Zakładu Immunogenetyki IHiT w doborach dawców z częściową niezgodnością HLA i dawców haploidentycznych dla pacjentów oczekujących na przeszczep szpiku. Oprogramowanie PHASE_KEY v.1.0 do wspomagania analizy fazowej genotypów HLA znalazło zastosowanie do badania związku haplotypów HLA z chłoniakami nieziarniczymi, a także nocną napadową hemoglobinurią oraz oceny klinicznego przebiegu po transplantacji szpiku od dawcy z niezgodnością haplotypów HLA. Oprogramowanie PHASE_KEY 1.0 jest obecnie rutynowo używane w Pracowni Doboru Dawców Komórek Krwiotwórczych Zakładu Immunogenetyki IHiT, gdzie służy do dyskwalifikacji potencjalnych niespokrewnionych dawców szpiku, którzy mają obydwa haplotypy HLA niezgodne z biorcą.

Funkcje pełnione z wyboru

edytuj

1. Polskie Towarzystwo Immunogenetyczne

  • Prezes Zarządu Głównego (kadencja 2022-2026)[1]

2. Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów

  • Członek Głównej Komisji Rewizyjnej (kadencja 2019-2027)[24]
  • Członek Komisji Rewizyjnej Sekcji Transfuzjologicznej PTHiT (Kadencja 2015-2019)
  • Członek Zarządu Sekcji Transfuzjologicznej PTHiT (kadencja 2019-2023)
  • Przewodniczący Oddziału Warszawskiego Sekcji Transfuzjologicznej PTHiT (2 kadencje 2016-2024)

Nagrody i odznaczenia

edytuj
  • Nagroda za pracę pt. „Analysis of HLA frequencies in healthy individuals of Unrelated Bone Marrow and Cord Blood Registry of Warsaw, Poland”, przyznana przez Komitet Naukowy 13-th International Histocompatibility Workshop and Congress, Seattle, May 18-22, 2002
  • Nagroda za pracę pt. „Road-like pattern of genetic distances between populations”, przyznana przez Komitet Naukowy 13th Congress of Polish Society of Experimental and Clinical Immunology, Kraków 14-17.05.2008.
  • Medal PTHiT (2019)
  • Srebrny Krzyż Zasługi (2011)

Życie prywatne

edytuj

Żonaty z Elżbietą Anną (diagnosta laboratoryjny). Ma córkę Agnieszkę (lingwistka, socjolożka) i dwóch synów: Piotra (anglista) i Stanisława (informatyk).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b https://rejestr.io/krs/83421/polskie-towarzystwo-immunogenetyczne.
  2. ↑ W.W. Jedrzejczak i inni, [Allogeneic transplantation of HLA-compatible bone marrow. Initial results], „Polski Tygodnik Lekarski (Warsaw, Poland: 1960)”, 43 (5), 1988, s. 125–130, ISSN 0032-3756, PMID: 3043396 [dostęp 2023-08-01].
  3. ↑ a b K. Sułek i inni, [Successful autologous transplantation of circulating hematopoietic stem cells in acute myeloblastic leukemia], „Polskie Archiwum Medycyny Wewnetrznej”, 79 (4), 1988, s. 207–212, PMID: 2908387 [dostęp 2023-08-01].
  4. ↑ K. Sułek i inni, [Our first experience with allogeneic and autologous transplantation of hematopoietic stem cells], „Wiadomosci Lekarskie (Warsaw, Poland: 1960)”, 43 (23–24), 1990, s. 1155–1163, ISSN 0043-5147, PMID: 1983052 [dostęp 2023-08-01].
  5. ↑ K. Maślanka i inni, Leucocyte antibodies in blood donors and a look back on recipients of their blood components, „Vox Sanguinis”, 92 (3), 2007, s. 247–249, DOI: 10.1111/j.1423-0410.2007.00890.x, ISSN 0042-9007 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  6. ↑ J. Nowak i inni, Zastosowanie indeksu wrażliwości osmotycznej do oceny oporności osmotycznej erytrocytów, „Diagnostyka Laboratoryjna i Wiadomości PTDL”, 32 (4), 1996, s. 673–680 [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  7. ↑ W. Fryze i inni, [Class II HLA antigens in patients with multiple sclerosis from Warsaw and Gdansk regions], „Neurologia I Neurochirurgia Polska”, 31 (2), 1997, s. 229–236, ISSN 0028-3843, PMID: 9380253 [dostęp 2023-08-01].
  8. ↑ J. Kruszewski i inni, [Incidence of antigen expression for HLA antigens A,B,C and DR in patients with atopic diseases in Poland], „Polski Tygodnik Lekarski (Warsaw, Poland: 1960)”, 45 (42–44), 1990, s. 851–854, ISSN 0032-3756, PMID: 2098731 [dostęp 2023-08-01].
  9. ↑ E. Rudzki i inni, Atopic diseases in a pair of monozygotic twins, „Materia Medica Polona. Polish Journal of Medicine and Pharmacy”, 28 (1), 1996, s. 13–16, ISSN 0025-5246, PMID: 9088120 [dostęp 2023-08-01].
  10. ↑ W. Tłustochowicz i inni, [Echocardiographic evaluation of cardiac structures in patients with rheumatoid arthritis], „Polskie Archiwum Medycyny Wewnetrznej”, 97 (4), 1997, s. 352–358, PMID: 9411412 [dostęp 2023-08-01].
  11. ↑ W. Tłustochowicz i inni, 24-h ECG monitoring in patients with rheumatoid arthritis, „European Heart Journal”, 16 (6), 1995, s. 848–851, DOI: 10.1093/oxfordjournals.eurheartj.a061005, ISSN 0195-668X, PMID: 7588930 [dostęp 2023-08-01].
  12. ↑ W. Tłustochowicz i inni, [Twenty-four hour monitoring of electrocardiogram in patients with rheumatoid arthritis], „Polski Tygodnik Lekarski (Warsaw, Poland: 1960)”, 47 (40–41), 1992, s. 910–912, ISSN 0032-3756, PMID: 1300575 [dostęp 2023-08-01].
  13. ↑ Dariusz Wolowiec i inni, High incidence of ancestral HLA haplotype 8.1 and monoclonal incomplete DH–JH immunoglobulin heavy chain gene rearrangement in persistent polyclonal B-cell lymphocytosis, „Annals of Hematology”, 87 (7), 2008, s. 597–598, DOI: 10.1007/s00277-007-0434-z, ISSN 1432-0584 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  14. ↑ Jacek Nowak i inni, The Patterns of MHC Association in Aplastic and Non-aplastic Paroxysmal Nocturnal Hemoglobinuria, „Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis”, 59 (3), 2011, s. 231–238, DOI: 10.1007/s00005-011-0125-2, ISSN 1661-4917 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  15. ↑ J. Nowak i inni, Association of HLA Haplotypes with Paroxysmal Nocturnal Hemoglobinuria, „Transplantation Proceedings”, 42 (8), 2010, s. 3266–3270, DOI: 10.1016/j.transproceed.2010.07.030, ISSN 0041-1345 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  16. ↑ Urszula Szlendak i inni, Persistent imbalance, anti-apoptotic, and anti-inflammatory signature of circulating C-C chemokines and cytokines in patients with paroxysmal nocturnal hemoglobinuria, „Cytokine”, 150, 2022, s. 155780, DOI: 10.1016/j.cyto.2021.155780, ISSN 1043-4666 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  17. ↑ J. Nowak i inni, Allele and extended haplotype polymorphism of HLA-A, -C, -B, -DRB1 and -DQB1 loci in Polish population and genetic affinities to other populations, „Tissue Antigens”, 71 (3), 2008, s. 193–205, DOI: 10.1111/j.1399-0039.2007.00991.x, ISSN 0001-2815 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  18. ↑ Jacek Nowak i inni, Clinical immunologyRoad-like pattern of HLA-ABDR-based genetic distances between populations, „Central European Journal of Immunology”, 33 (3), 2008, s. 114–119, ISSN 1426-3912 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  19. ↑ Klaudia Nestorowicz i inni, High-resolution allele frequencies for NGS based HLA-A, B, C, DQB1 and DRB1 typing of 23,595 bone marrow donors recruited for the Polish central potential unrelated bone marrow donor registry, „Human Immunology”, 81 (2), 2020, s. 49–51, DOI: 10.1016/j.humimm.2019.12.005, ISSN 0198-8859 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  20. ↑ Jacek Nowak i inni, Donor NK cell licensing in control of malignancy in hematopoietic stem cell transplant recipients: Donor NK cell licensing in control of malignancy, „American Journal of Hematology”, 89 (10), 2014, E176–E183, DOI: 10.1002/ajh.23802 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  21. ↑ Jacek Nowak i inni, Role of Donor Activating KIR–HLA Ligand–Mediated NK Cell Education Status in Control of Malignancy in Hematopoietic Cell Transplant Recipients, „Biology of Blood and Marrow Transplantation”, 21 (5), 2015, s. 829–839, DOI: 10.1016/j.bbmt.2015.01.018, ISSN 1083-8791 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  22. ↑ a b Marta Rogatko-Koroś i inni, Prediction of NK Cell Licensing Level in Selection of Hematopoietic Stem Cell Donor, Initial Results, „Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis”, 64 (1), 2016, s. 63–71, DOI: 10.1007/s00005-016-0438-2, ISSN 1661-4917 [dostęp 2023-08-01] (ang.).
  23. ↑ Jacek Nowak i inni, HLA-inferred extended haplotype disparity level is more relevant than the level of HLA mismatch alone for the patients survival and GvHD in T cell-replate hematopoietic stem cell transplantation from unrelated donor, „Human Immunology”, 79 (6), 2018, s. 403–412, DOI: 10.1016/j.humimm.2018.03.011, ISSN 0198-8859 [dostęp 2023-08-02] (ang.).
  24. ↑ https://rejestr.io/krs/130880/polskie-towarzystwo-hematologow-i-transfuzjologow.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jacek_Nowak_(immunogenetyk)&oldid=74175743”