Jadwiga Tejszerska
Jadwiga Tejszerska (Tajszerska) pseud. Dziunia, Głóg (ur. w 1889 w Wilnie[1], zm. w październiku 1920[a][2] pod Mołodecznem) – polska studentka i harcerka, komendantka Oddziału Żeńskiego Polskiej Organizacji Wojskowej w Mińsku, kurierka w czasie wojny polsko-bolszewickiej, stracona przez bolszewików.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
październik 1920 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1918–1920 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
Oddział Żeński POW w Mińsku Litewskim, |
| Stanowiska |
komendantka Oddziału POW, |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Działalność
edytujJadwiga Tejszerska była harcerką II Wileńskiej Drużyny Harcerskiej im. Królowej Jadwigi Wileńskiej Chorągwi Harcerek i studentką medycyny[3] Uniwersytetu Wileńskiego. W pierwszej połowie 1919 roku była zastępczynią komendanta POW (którym był Mateusz Stefanowski „Żywy”) w Mińsku[2] oraz komendantką i organizatorką Oddziału Żeńskiego POW tamże[3]. Po wyzwoleniu miasta przez Wojsko Polskie wróciła do Wilna. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służyła w wojsku jako pracowniczka Oddziału II Dowództwa Frontu. Otrzymywała zadania kurierskie związane z przekraczaniem frontu, często z Elżbietą Łotakówną. W listopadzie 1919 roku wyjechała do Moskwy. W styczniu 1920 roku otrzymała w Warszawie zlecenie udania się do Orszy, gdzie miała odbudować komórkę wywiadowczą[2]. W czasie ponownej przeprawy przez front ze Smolewicz – wraz z Łotakówną – w styczniu 1920 roku[b] obie zostały, na skutek zdrady, aresztowane przez bolszewików. Były przesłuchiwane na Łubiance w Moskwie, potem w Wilnie. Podczas śledztwa bito Jadwigę do nieprzytomności, głodzono i próbowano zwerbować do wywiadu[3]. W więzieniu na Butyrkach byli polscy oficerowie, którzy wcześniej przeszli na stronę radziecką, agenci Czeka: Elkiewicz, Ignacy Dobrzyński i Wiktor Witkowski zaproponowali jej służbę społeczną, by odradzać ludzkość na nowych zasadach, sprawę zaś o szpiegostwo przyrzekli umorzyć. Dziunia podjęła grę. Po przybyciu do Wilna udało jej się zmylić śledzących ją agentów i porozumieć się z peowiakami. [U]dało się Dziuni za plecami bolszewików wznowić organizację w Mińsku i zorganizować dwa oddziały bojowe z jeńców i zagubionych. Oddziały były liczne, jednak Dziunia potrafiła, ukrywając je w lasach, żywić i inspirować napady na linje komunikacyjne bolszewików. Dopiero „otwartym atakiem kawalerji i piechoty zdołali bolszewicy rozbić te oddziały. Dziunia przygotowywała wysadzenie mostu kolejowego na linji Baranowicze—Moskwa; zostały już nawet założone ładunki. Nie mogąc dać sobie z tern rady, zwróciła się Dziunia o pomoc do swego „nominalnego" narzeczonego komisarza [Wiktora] Witkowskiego. Witkowski, gdy zobaczył jakie skutki pociągnie planowany zamach (odcięcie odwrotu dwóch armij bolszewickich), i jaką będzie miał odpowiedzialność, zastrzelił na progu swego domu bohaterską dziewczynę, strzelając do niej z tyłu, gdy opuszczała jego mieszkanie[3][4]. Według innych źródeł Jadwiga została rozstrzelana w październiku 1920 roku pod Mołodecznem[2][c].
Według płk. Stefana Mayera, kierownika m.in. Wydziału II Wywiadowczego POW[6], Jadwiga Tejszerska została stracona za próbę zamachu na pociąg wiozący Lwa Trockiego[7][d].
Pośmiertnie została odznaczona Krzyżem Niepodległości z Mieczami[7][8].
Elżbieta Łotakówna przeżyła wojnę, później pracowała jako nauczycielka w Szkole Podstawowej im. Bolesława Prusa w Wilnie[1].
Upamiętnienie
edytujBiografia Jadwigi Tejszerskiej została opracowana przez Ewę Gulbinową w książce Jadwiga Tejszerska (harcerka) (seria: Życiorysy Zasłużonych Kobiet. Nr 8. Kraków 1932). Jej życiorys dostępny jest również w maszynopisie Bolesława Pietraszewskiego Działalność POW KN3 w latach 1917–1919 przechowywanym w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie w teczce 709/22/74.
W dwudziestoleciu międzywojennym, w 1934 roku, 62 Warszawska Drużyna Harcerek otrzymała imię Jadwigi Tejszerskiej[9]. Była też patronką XX Łódzkiej Drużyny Harcerek[10] oraz kilku szkół na Wileńszczyźnie[1].
Uwagi
edytuj- ↑ Informacje na temat tego, kiedy została rozstrzelana są sprzeczne. W artykule Życie i śmierć druhny Dziuni Tejszerskiej („Na tropie” 1933, nr 1, s. 6–7) podano, że została rozstrzelana pod Mołodecznem w październiku 1921 roku. Wydaje się to być jednak błędem, gdyż większość źródeł podaje, że została rozstrzelana w październiku 1920 roku
- ↑ lub — jak pisze Gulbinowa, a za nią Weber[2] – 1 lutego 1920 roku.
- ↑ lub – jak pisze Piskorski[5] – na placu ćwiczeń wojskowych pod Mińskiem.
- ↑ Okoliczności rozstrzelania Jadwigi Tejszerskiej są niejasne. Według jednej z wersji, Tejszerska, wraz z innymi pięćdziesięcioma polskimi więźniami została rozstrzelana w pośpiechu w związku ze zbliżającym się frontem w sierpniu 1920 roku[7]. O podobnej możliwości wspominał Tomasz Piskorski[5], pisząc o spotkaniu w Smolewiczach z dwiema kurierkami (Tejszerską i Łotakówną) 22 stycznia 1920 roku: wyszliśmy na dwór i patrzyliśmy, gawędząc sobie, w niebo. Jedna z nich, bodaj Tejszerska, mówiła wtedy, że tym razem złe przeczucia ją owładają, że niestety, zdaje się jej, że to już ostatnie jej przejście przez front. Po paru tygodniach dowiedziałem się, że wskutek zdrady żołnierza polskiego – Żyda, kurierki zostały zaaresztowane przez bolszewików. Po kilku miesiącach potem przyszła wieść, że Tejszerską bolszewicy rozstrzelali, chodziły nawet wieści, które bodaj okazały się nieprawdziwe, że Tejszerska, będąc w Rosji, zakochała się w jakimś komuniście, który przerobił ją na komunistkę, po pewnym czasie jednak porzuciła ona komunizm i dlatego ją rozstrzelano. Już po latach dowiedziałem się, że Tejszerska do ostatniej chwili była wierna Polsce i dlatego poniosła śmierć męczeńską.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Mieczysław Jackiewicz, Jadwiga Tejszerska – harcerka, bojowniczka, wywiadowczyni, „Magazyn Polski” (7 (150)), Warszawa: Fundacja Wolność i Demokracja, lipiec 2018, s. 16–17 [dostęp 2019-04-14].
- ↑ a b c d e Maria Weber, Józefa Lis-Błońska: Ucieczka z twierdzy „Bobrujsk”, wyd. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2016, s. 57, ISBN 978-83-7399-703-5.
- ↑ a b c d Jadwiga Tejszerska ps. Dziunia, Głóg (1889–1920), [w:] Projekt „Zawsze Wolne” Instytutu Pileckiego [online], 7 grudnia 2020 [dostęp 2021-01-01].
- ↑ Ignacy Ziemiański, Praca kobiet w P.O.W. – Wschód, wyd. II poprawione i uzupełnione, Warszawa: nakładem autora, 1933, s. 169.
- ↑ a b Tomasz Piskorski, Pamiętniki, zeszyt 82 (1920), Archiwum Akt Nowych, Warszawa 2020.
- ↑ Stefan Mayer, Z notatnika oficera wywiadu Polskiej Organizacji Wojskowej, „Komunikat Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie”, 109/110, 1997, s. 31–33.
- ↑ a b c Witold Rawski, Działalność Polskiej Organizacji Wojskowej w Moskwie, 1919–1920: część 2, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 15 (66), 2014, s. 133–154.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199
- ↑ Alicja Kaczyńska, Pod znakiem „książki i złotego pióra”: czyli dzieje szkoły Zofii z Wróblewskich Kurmanowej w Warszawie w latach 1903–1944, „Almanach Muzealny”, 7, 2013, s. 212–237 [dostęp 2017-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-07].
- ↑ Cpz, PLATERKI od 1883 do dziś: BARBARA NAZDROWICZÓWNA (1929–1944) – ps.„Wiewiórka” – harcerka poległa w Powstaniu Warszawskim, patronka drużyn harcerskich [online], PLATERKI od 1883 do dziś, 6 lutego 2011 [dostęp 2019-09-23].