Karabin Krag-Petersson

Krag-Petersson – pierwszy karabin powtarzalny wprowadzony na uzbrojenie armii norweskiej. Opracowana przez Olego Hermana Johannesa Kraga zasada działania broni była unikatowa ze względu na dużą charakterystyczną dźwignię przeładowania (wyglądającej jak duży kurek) i sposób dosyłania nabojów do lufy poprzez popchnięcie palcem.

Krag-Petersson

Państwo	Norwegia
Rodzaj	karabin powtarzalny
Historia
Prototypy	1872
Produkcja	1876 – ?
Wyprodukowano	1 137 egz.
Dane techniczne
Kaliber	12,17 mm
Magazynek	10 nab.
Wymiary
Długość	1360 mm
Długość lufy	951 mm
Masa
karabinu właściwego	4,35 kg
Inne
Prędkość pocz. pocisku	381 m/s
Szybkostrzelność praktyczna	19 strzałów na minutę lub 11 strzałów w 25 sekund
Zasięg skuteczny	900 m

Karabin po intensywnym testowaniu przez wojskowych okazał się bardzo solidny, celny i szybkostrzelny, dlatego też postanowiono przyjąć go na wyposażenie armii norweskiej w 1876 roku. Broń ta testowana była także w innych krajach, ale żadna z armii poza norweską nie przyjęła go na swoje uzbrojenie. Po wycofaniu Krag-Peterssonów w 1900 roku, wszystkie egzemplarze znalazły nabywców na rynku cywilnym, a wiele z nich zostało poddanych różnym przeróbkom. Obecnie bardzo trudno jest znaleźć karabin tego typu w oryginalnym stanie, dlatego też często mówi się o nim jako o karabinie "o którym wszyscy słyszeli, a nikt nie widział". Krag-Petersson był pierwszym karabinem konstrukcji Olego Kraga wprowadzonym na uzbrojenie wojska.

Historia

Projekt

Pusta łuska jest usuwana z komory nabojowej podczas gdy nowy nabój jest wypychany z magazynka we wgłębienie na bloku dosyłacza.

Mechanizm karabinu został opracowany przez Olego Kraga, przy współudziale jego przyjaciela Axela Peterssona, który pomógł skonstruować zamek tej broni. Ole Krag eksperymentował z karabinami powtarzalnymi przez kilku lat zanim skonstruował karabin Krag-Petersson. Jego wcześniejsze modele były przeładowywane umieszczoną z boku broni dźwignią napędzającą umieszczony wewnątrz broni wałek korbowy. Obrócenie dźwigni o ćwierć obrotu w lewo powodowało odryglowanie zamka poprzeczno-suwliwego i jego ruch do tyłu i w dół. Odsuwający się do tyłu zamek wyciągał wystrzeloną łuskę z komory nabojowej, a przesuwając się w dół pozwalał dosłać kolejny nabój z magazynka. W 1871 roku Axel Petersson zasugerował zmianę w projekcie w taki sposób, aby dźwignia przeładowywania oddziaływała na wahliwy blok podający naboje i ryglujący lufę (a więc pełniący funkcję podajnika i zamka), co uczyniło konstrukcję o wiele prostszą i łatwiejszą w obsłudze. Karabin Krag-Petersson, tak jak wszystkie poprzednie konstrukcje Kraga posiadał magazynek rurowy pod lufą.

Zasada działania karabinu Krag-Petersson jest dość prosta w porównaniu do konstrukcji współczesnych. Broń składa się tylko z ośmiu części: komory zamkowej, dźwigni przeładowania, wahliwego bloku zamka, iglicy, dwóch sworzni mocujących dzwignię przeładowania i blok zamka, płytki ze śrubą blokującej sworznie, oraz magazynka rurowego.

Zasada działania karabinu powtarzalnego Krag-Petersson jest następująca: blok zamka obrotowo-wahliwego opada po naciśnięciu dłonią na dźwignię przeładowania. Kiedy blok zamka znajdzie się w dolnej pozycji wyciąg wyrzuca pustą łuskę z komory nabojowej, a nowy nabój z magazynka rurowego o pojemności 10 nabojów, zostaje doniesiony sprężyną w specjalne wgłębienie w bloku zamka, po czym blok nieco się unosi. Nabój leżący we wgłębieniu bloku jest gotowy do dosłania poprzez wepchnięcie kciukiem do komory nabojowej, co powoduje całkowite uniesienie się bloku i zaryglowanie komory. Blok jest unoszony przy pomocy silnej sprężyny, która dość często przycinała skórę na palcu strzelca. Po załadowaniu broń jest gotowa do strzału.

Testy wojskowe

W 1872 Krag zaprezentował swój projekt norwesko-szwedzkiej Komisji Artyleryjskiej, która pod koniec tego samego roku przedstawiła swoje wnioski i zdecydowała o dalszym testowaniu karabinu. Testy przeprowadzone w latach 1873-1874 wypadły bardzo pomyślnie. W raportach chwalono celność broni, szybkostrzelność i fakt, że wyciąg łusek pracuje bezbłędnie. Powodem ostatniej pochwały był fakt, że wyciąg karabinu Remington M1867 będącego standardowym wyposażeniem armii norweskiej, bardzo często nie wyciągał pustej łuski z komory nabojowej powodując wyłączenie broni z użycia do momentu ręcznego usunięcia łuski.

Podczas testów dowiedziono, że karabin ten nie tylko jest dobrze zaprojektowany i solidnie wykonany, ale także jest zdolny do oddania 18 do 19 strzałów z celowaniem w ciągu minuty, gdy używano go jako jednostrzałowego (ładując broń ręcznie za każdym razem, bez użycia magazynka), a standardowy Remington M1867 tylko 13 strzałów z celowaniem na minutę. Kiedy używano ładowania z magazynka, można było wystrzelić 11 razy (10 nabojów w magazynku i jeden w komorze) w ciągu 25 sekund. Testy zakończono po stwierdzeniu, że nowa broń jest celniejsza niż Remington M1867, chociaż obie strzelały tą samą amunicją i posiadały identyczne lufy. Ponadto nowy karabin okazał się bardzo wytrzymały – jeden z testów polegał na wielokrotnym rzucaniu go z wysokości 4 metrów na kamienne podłoże w celu sprawdzenia, czy żaden z nabojów w magazynku nie eksploduje, co skutkowało powstaniem jedynie powierzchownych uszkodzeń części drewnianych.

Po zakończeniu testów zdecydowano, że próbna partia karabinów Krag-Petersson zostanie przetestowana przez wybrane jednostki wojskowe. Wyprodukowano 30 karabinów i przydzielono do Gwardii Królewskiej w celu wypróbowania ich podczas corocznych ćwiczeń w 1875 roku. Te 30 karabinów różniło się od późniejszych mniejszą o 35 mm długością. Podczas ćwiczeń wystrzelono po około 500 nabojów z każdego egzemplarza broni, łącznie około 15 000. Odrzut broni okazał się bardzo mały w porównaniu do standardowego Remingtona M1867, a szczególnie pochwalono sprawność i niezawodność wyciągu.

Pomimo doskonałych opinii komisja nie zatwierdziła jednak tego karabinu Krag-Petersson na podstawowe wyposażenie armii szwedzkiej i norweskiej głównie dlatego, że strzelał on amunicją uważaną za przestarzałą. W tym samym czasie ta sama komisja rozpoczęła testy karabinu Jarmann M1884. Mimo wszystko, Królewska Marynarka Norwegii zdecydowała się w 1876 roku wprowadzić na swoje uzbrojenie standardowe karabin Krag-Petersson, w miejsce dotychczas używanego przestarzałego karabinu M1860 kammerlader zmodyfikowanego do strzelania amunicją kalibru "4 linjer" bocznego zapłonu. Ponadto było jasne, że jeśli karabin Jarmann zostanie przyjęty na uzbrojenie to trafi on w pierwszej kolejności do armii pozostawiając marynarkę bez nowoczesnej broni na kolejną dekadę.

Produkcja seryjna

Początkowe zamówienie złożone przez Królewską Marynarkę Norwegii opiewało na 450 karabinów Krag-Petersson, ale później rozszerzono je do 975 sztuk. Broń była zamówiona i dostarczona w kompletach z wymaganym wyposażeniem, takim jak zatyczki do luf, oliwiarki i pasy nośne.

Karabin strzelał norweską amunicją bocznego zapłonu kalibru 4 "linjer", tak samo jak karabiny Remington M1867 używane przez siły zbrojne Norwegii i Szwecji i był wyposażony w identyczną lufę jak Remington. Chociaż amunicja miała kaliber 4 linjer, kaliber lufy wynosił 3,88 linjer (12,17 mm), a pocisku ołowianego bez płaszcza 4,021 linjer (12,62 mm).

Ponieważ główna norweska wytwórnia zbrojeniowa Våpenfabrikk w Kongsberg była zajęta produkcją karabinów Remington M1867 dla norweskiej armii, karabiny Krag-Petersson produkowano częściowo w szwedzkiej fabryce Carl Gustafs Stads Gevärfaktori (numery seryjne od 1 do 200 i od 301 do 700), a częściowo w fińskiej fabryce Carl Johans Vern (numery seryjne od 201 do 300 i 701 do 975). Kilka sztuk (około 17) wyprodukowała Våpenfabrikk w Kongsberg, chociaż były to głównie prototypy i modele rozwojowe powstałe podczas konstruowania karabinu przez Kraga.

W innych krajach

Karabin Krag-Petersson był jednym z pierwszych karabinów powtarzalnych i wzbudził bardzo duże zainteresowanie tak w Europie jak i reszcie świata. Był testowany przez kilka krajów, ale mimo wielu pochwał i pozytywnych opinii nigdzie, oprócz Norwegii nie przyjęto go do uzbrojenia. Najprawdopodobniej głównym powodem takiej sytuacji był fakt, że broń strzelała przestarzałymi nabojami i wątpliwa była możliwość przerobienia go na nową mocniejszą amunicję.

W 1876 Dania testowała dwa przedprodukcyjne egzemplarze dostarczone z Norwegii, a ponieważ karabin wywarł doskonałe wrażenie, w 1877 roku postanowiono wyprodukować 115 odrobinę zmodyfikowanych karabinów Krag-Peterssons do testów w armii. Mimo doskonałych rezultatów nie zdecydowano się na wprowadzenie ich do uzbrojenia. Ole Krag nie otrzymał żadnych tantiem za karabiny wyprodukowane w Danii, ale później w uznaniu zasług i wysiłków włożonych w rozwój karabinów Krag-Petersson i późniejszego wprowadzonego na uzbrojenie Danii karabinów Krag-Jørgensen w 1889 roku odznaczono go Orderem Dannebrog.

Francja także testowała Krag-Peterssony, wprowadzając do swoich karabinów Kropatschek "odcinacz magazynka" (bez pytania o zgodę norweskiego konstruktora). Jako pewną formę rekompensaty, Krag został odznaczony Legią Honorową. Także Rosja i Brazylia testowały karabin Krag-Petersson, ale również nie zakupiono go.

Dalsze losy

Karabiny Krag-Petersson pozostały na uzbrojeniu Królewskiej Marynarki Norwegii przez prawie 25 lat wraz z karabinami Jarmann i od 1896 roku Krag-Jørgensen. W roku 1900 jako przestarzałe zostały wycofane i sprzedane na rynku cywilnym, gdzie wiele z nich przebudowano na amunicję centralnego zapłonu, oraz karabiny typu pump-action. Nie są znane warunki sprzedaży tej broni, ale wiadomo, że w 1928 w zbrojowniach pozostało tylko 70 karabinów Krag-Peterssons, prawdopodobnie bezużytecznych i ostatecznie złomowanych. Obecnie karabin Krag-Petersson jest wielką rzadkością, a niezmodyfikowane egzemplarze osiągają ceny od 2000 dolarów amerykańskich.

Roald Amundsen zakupił, prawdopodobnie od marynarki norweskiej po 1900 roku, karabin Krag-Petersson o numerze seryjnym 168. Nie wiadomo czy używał go podczas swoich ekspedycji, ale do dziś jest on jednym z eksponatów na żaglowcu-muzeum Fram w Oslo.

Dane taktyczno-techniczne

Porównanie danych taktyczno-technicznych z innymi karabinami wojskowymi używanymi w analogicznym okresie.

Karabin	Krag-Petersson	Remington M1867	Mauser Gewehr 71	Gras Mle 1874	Martini-Henry
Skupienie na dystansie 600 m	82 cm	96 cm	80 cm	89 cm	niezna
Odległość strzału bezwzględnego	300 m	300 m	350 m	376 m	346 m
Zasięg skuteczny	900 m	900 m	nieznany	nieznany	1376
Szybkostrzelność	19 do 28 (patrz artykuł)	13	nieznana	nieznana	8 do 12
Pojemność magazynka	10	brak	brak	brak	brak
Kaliber	12,17x44 bocznego zapłonu	12,17x44 bocznego zapłonu	11,15 x 60R	11 x 59R	.577/450 (11,455 x 65R)
Prędkość wylotowa	381 m/s	381 m/s	430 m/s	455 m/s	416 m/s
Długość lufy	951 mm	951 mm	nieznana	nieznana	840 mm
Długość całkowita	nieznana	1355 mm	nieznana	nieznana	1245 mm
Masa (załadowany)	nieznana	4,32 kg	nieznana	nieznana	3,83 kg

Bagnet

Do każdego karabinu dostarczano także indywidualnie numerowany bagnet, o numerze takim jak broń. Bagnet ten, nazywany bagnetem szablowym, posiadał ostrze w kształcie litery S tak jak jatagan z wyraźnym rowkiem na głowni, drewnianym uchwytem i kuliście zakończonym mosiężnym jelcem. W porównaniu do dzisiejszych standardów, bagnet ten był raczej duży o długości 71 cm z czego długość głowni wynosiła 57 cm. Obecnie znalezienie oryginalnego bagnetu tego typu jest tak samo trudne jak znalezienie samego karabinu Krag-Petersson i jest on bardzo często mylony z bagnetem od Remingtona M1867. Dobrze zachowany oryginalny bagnet osiąga na rynku amerykańskim cenę 1000 dolarów.

Bagnet od karabinu Krag-Petersson był prawie identyczny z bagnetem od Remingtona M1867, ale numer był wybity na jelcu, a nie na głowni. Działo się tak dlatego, że numer bagnetu był przydzielany do broni już po hartowaniu ostrza, a bagnety do karabinu M1867 były numerowane przed hartowaniem. Taki sposób postępowania wynikał z tego, że bagnety były produkowane przez Våpenfabrikk w Kongsberg i wysyłane do Carl Johans Vern w Szwecji gdzie były tylko dopasowywane do broni.

Bibliografia

• Hanevik, Karl Egil (1998). Norske Militærgeværer etter 1867. Hanevik Våpen. ISBN 82-993143-1-3. Rozdział 2 i dodatek A (ang.)
• Wikborg, Trond, Krag Petersson M1876. geocities.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-09)]. (ang.)
• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo „WIS”, 1994. ISBN 83-86028-01-7.